سال تحصیلی که شروع می شود، دغدغه اغلب والدین و مشغولیت اصلی فرزندانشان، درس خواندن است. فراموش نکنیم این درس خواندن، همه زندگی آنان نیست و نباید هم باشد.

فرزندان ما باید بتوانند در هر دوره ای از زندگی شان، از عهده برخی مسئولیت های متناسب با سن شان، به خوبی، برآیند؛ تا در آینده مسئولیت پذیر و مستقل باشند. یکی از روش های مؤثر آموزش مسئولیت پذیری کودکان، واگذار کردن کارهای روزمره به آنهاست.

کمک کردن در کارهای خانه به آنها مسئولیت پذیری خانوادگی و اجتماعی را آموزش می دهد. با انجام این کار کودکان حس مشارکت و همکاری را تجربه می کنند و از اینکه می توانند مهارت هایشان را برای کمک به شما به کار بگیرند.

به خود می بالند و احساس اهمیت می کنند. در این بخش ابتدا با مسئولیت پذیری آشنا می شویم و سپس به ارائه راهکارهایی برای ایجاد حس مسئولیت پذیری خواهیم پرداخت.
 

مسئولیت پذیری چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

به طور کلی مسئولیت پذیری یعنی قابلیت پذیرش و به عهده گرفتن کاری که از کسی خواسته شده است. البته مسئولیت با وظیفه تفاوت دارد، وظیفه کاری است که یک نفر به دیگری محول می کند و باید حتما انجام بگیرد.

اما وقتی از کسی خواسته می شود مسئولیتی را بپذیرد، باید برای او کاملا مشخص شود موضوع درخواست چیست و در برابر به عهده گرفتن آن، چه چیزی به دست می آورد. مسئولیت پذیری ویژگی هایی دارد که در ادامه به آنها می پردازیم.

* نکته بسیار مهم درباره مسئولیت این است که اجباری برای پذیرش درخواست وجود نداشته و در واقع مسئولیت، انتخابی آگاهانه است؛ درست مثل قراردادی نانوشته که همه اجزای آن برای طرفین مشخص است.

* پذیرفتن مسئولیت همچنین نباید با احساس گناه یا بدهکاری، یا اعمال زور و مبارزه همراه باشد؛ بلکه باید بدون فشار مالی یا عاطفی مطرح شود. اگر فردی احساس کند با زور او را مجبور به انجام کاری کرده اند، ممکن است خود او هم چنین روشی را در پیش بگیرد؛ یعنی علاوه بر نپذیرفتن آن مسئولیت، سعی کند از طریق زورگویی یا لجبازی به خواسته های خود برسد.

مسئولیت پذیری چه انواعی دارد؟

به طور کلی می توان دو نوع مسئولیت پذیری را مشخص کرد: مسئولیت پذیری شخصی؛ و مسئولیت پذیری اجتماعی. مسئولیت پذیری شخصی و خانوادگی، وظایف شخصی اولیه ای هستندکه اکثر کودکان خودشان در سنین پایین انجام می دهند؛ مثل مسواک زدن، استفاده از توالت، شستن دست ها و لباس پوشیدن. برخی والدین انجام این وظایف را کافی می دانند، اما باید به کودکان وظایفی درباره کارهای خانه نیز محول کرد تا علاوه بر مسئولیت پذیری شخصی و خانوادگی، مسئولیت پذیری اجتماعی را نیز بیاموزند و در مقابل دیگران احساس مسئولیت داشته باشند.

آموزش مسئولیت پذیری را از چه زمانی باید شروع کرد؟

برای آموزش مسئولیت پذیری، هیچ گاه زود نیست. همانطور که گفته شد یکی از روش های مؤثر آموزش مسئولیت پذیری کودکان، واگذار کردن کارهای روزمره به آنهاست. کودکان دو، سه و چهار ساله عاشق کمک کردن هستند!

پس از این ویژگی آنها استفاده کنید و آنها را دست کم نگیرید. البته در این زمینه، مرحله رشدی کودک و کارهایی را که می تواند انجام دهد در نظر داشته باشید. به عنوان مثال کودکان در سن دو سالگی قادرند لباس های کثیف را در سبد بریزند، یک پوشک کثیف را در سطل زباله بیندازند، اسباب بازی ها را پس از بازی جمع آوری و هنگام شستشوی لباس ها به کمک شما لباس های تیره رات از لباس های روشن جدا کنند.

در سن سه سالگی نیز قادرند جوراب های شسته شده را با کمک رنگ و شکل شان جفت کنند، به یک گیاه آب دهند، چیزی که زمین می ریزد پاک کنند، ظرف خود را از روی میز جمع کنند، و در شستشوی ماشین کمک کنند.

در سن چهارسالگی نیز باید قادر باشند ظرف ها، قاشق ها و دستمال سفره ها را روی میز بچینند، ظروف فلزی (و نه شکستنی) را از ماشین ظرفشویی خارج کنند، حوله ها را تا کنند، گردگیری کنند، در مرتب کردن رختخواب خود کمک کنند، شیر بریزند، و با یک جا روی کوچک زمین را جارو کنند. بنابراین می توانید با توجه به توانایی فرزندتان، از همین سنین اقدام به دادن وظایف خانه به آنها کنید.
 

چگونه باید وظایف خانه را به عهده کودکان گذاشت؟

کارهای منزل از نظر والدین، کارهایی کوچک و تکراری هستند که همیشه در خانه انجام می شوند؛ اما در نظر بسیاری کودکان این کارها بسیار مشکل و ناخوشایندند، و هر وقت که دوست دارند کار دیگری انجام دهند، به آنها واگذار می شود؛ و معمولا با بحثو جدل های زیادی همراه است. برای واگذاری کارهای منزل به کودکانتان نکات زیر را در نظر بگیرید.

1- کودک تان را دست کم نگیرید

اغلب والدین کارهایی را که کودکان قادر به انجامشان هستند پایین تر از حد واقعی در نظر می گیرند. آنها حتی ممکن است کارهایی را برای کودکانشان انجام دهند که خود آنها به خوبی قادر به انجامش هستند.

2- وظایفی را پیدا کنید که مناسب سن کودک تان باشد

اگر وظیفه ای که به او می دهید برای سنش مشکل باشد، ناامید و دلزده خواهد شد. اما اگر کارها طوری باشند که کودک از عهده انجام آنها به خوبی برآید، به این ترتیب تشویق می شود و می خواهد کارهای بیشتری انجام بدهد.

3- به خاطر داشته باشید کلید کار «سادگی» است

کودکان خردسال عادت دارند به محدوده کوچکی توجه کنند. بنابراین انجام کارهایی را به او بسپارید که در یک محدوده کوچک باشد تا او را خسته نکند.

4- برای فرزند خود دقیقا مشخص کنید انتظار دارید چه کاری انجام بدهد

و به او نشان دهید چگونه این کار را انجام دهد.

5- اگرچه ممکن است دشوار باشد، کارهای کودک را تصحیح نکنید

تصحیح کردن، ناخودآگاه این پیام را به کودک منتقل می کند که تلاشش به اندازه کافی خوب نبوده است. بنابراین به جای توجه به مقدار کاری که انجام داده است، به تلاشش توجه کنید و از سرزنش کردن او نیز بپرهیزید.

سرزنش کردن سبب می شود کودک تصور کند هرگز نمی تواند شما را راضی نگهدارد و بنابراین دست از تلاش برمی دارد. به یاد داشته باشید با گذشت زمان، کودک در کارهایش مهارت پیدا می کند، بر آنها مسلط می شود و از عهده انجام کارها بهتر برمی آید.

6- به جای جملات منفی از جملات مثبت استفاده کنید

مثلا به جای «اگر لباس های میهمانی را درنیاوری ...» از این عبارت استفاده کنید «اگر می خواهی بازی کنی اول باید لباس های میهمانی را درآوری.» بدین ترتیب اگر چند بار این جملات را تکرار کنید، انجام این کارها برای کودک به شکل عادت درمی آید و دیگر نیازی نیست کارها را مرتب به او یادآوری کنید.

7- به یاد داشته باشید یکی از موارد اساسی در آموزش مسئولیت پذیری به کودکان، استفاده از عواقب طبیعی و منطقی رفتارهاست

کودک باید در آموزش مسئولیت پذیری بیاموزد انتخاب کند و از انتخاب خود درس بگیرد. بنابراین کاری کنید عواقب تبدیل به جریان طبیعی کم کاری کودک شوند. به عنوان مثال اگر کودکاز جمع کردن اسباب بازی هایش در اتاق پذیرایی سر باز می زند، اسباب بازی های او به مدت دو روز از دسترس او دور نگه داشته شوند؛ اگر لیوان شیرار می ریزد، به او دستمالی برای تمیز کردن داده شود؛ یا اگر به خاطر اتلاف وقت سرویس را از دست می دهد، پیاده به مدرسه می رود.

8- بهتر است در هر شرایطی خونسردی خود را حفظ کنید، چرا که بروز خشم و عصبانیت فقط کارها را دشوارتر می کند

اگر فرزندتان تمایل ندارد کاری را انجام دهد، به طور واضح و فقط یک بار دیگر کاری را که قرار بوده انجام دهد به او یادآوری کنید. بهتر است این یادآوری نیز همراه با شوخی باشد.

مثل اینکه «لباس های کف اتاقت صدات می زنند کی می خواهی جوابشان را بدهی!» در مواقعی نیز که فرزندتان کارها را با شلوغ کاری و شیطنت انجام می دهد، به جای بروز خشم، برای او مشخص کنید این شلوغ کاری ها فقط برای یک بار قابل تحمل اند و برای بار دوم تنبیه در پی خواهند داشت.

9- تاکید کنید در قبال انجام کارهایش پاداشی دریافت نمی کند

کودک باید بداند مانند دیگر اعضای خانواده وظایفی دارد که باید انجام بدهد، بدون اینکه انتظار پاداشی داشته باشد. البته تشویق های کلامی را فراموش نکنید و رفتارهای پسندیده فرزندتان را جلوی خودش به زبان بیاورید. این کار باعث می شود با شور و شوق بیشتری دوباره آن کار را تکرار کند و در خاطرش ماندگار شود.

10- با همسرتان هماهنگ باشید

اگر تصمیمی گرفتید و از فرزندتان خواستید کاری را انجام بدهد، قاطعیت به خرج دهید؛ و درباره قوانین خانه و انتظاراتتان از کودک، به صورت شفاف و واضح با او صحبت کنید.

11- در پایان فراموش نکنید بهترین راه برای بارآوردن کودکان مسئولیت پذیر این است که خودتان الگوی خوبی برای آنها باشید

اگر از فرزندتان می خواهید وسایلش را سر جایش بگذارد، خودتان باید در منزل این کار را انجام دهید، و وسایل تان را دور و بر خانه پرت نکنید!