سوال: پرسش آیا ممکن است توضیح کوتاهی درباره خمس و احکام آن بیان کنید؟

1. خمس از فروع دین است که پرداخت آن در هفت چیز واجب است: اوّل: منفعت کسب. دوم: معدن. سوم: گنج. چهارم: مال حلال مخلوط به حرام. پنجم: جواهری که به واسطه غواصی یعنی فرو رفتن در دریا به دست می‏آید. ششم: غنیمت جنگ. هفتم: زمینی که کافر ذمّی از مسلمان بخرد. شرح بیشتر و تفصیل تمام جزئیات و نحوه محاسبه خمس اموال در رساله های عملیه آمده است.

2. خمس به دو بخش سهم سادات و سهم امام(علیه السلام) تقسیم می شود که سهم سادات به سادات فقیر تا به اندازه خرج یک سال پرداخت می شود و سهم امام هم توسط مرجع تقلید در امور عام المنفعه و صلاح دید او مانند اداره امور حوزه های علمیه دینی و... مصرف می شود.

3. در بعضی از جزئیات احکام خمس اختلاف نظرهای جزئی وجود دارد که هر کس باید به مرجع تقلید خویش مراجعه نماید.

4. کسی که مال او مشمول خمس شده است حق تصرف در آن بدون پرداخت خمس را ندارد مگر با اجازه مرجع تقلید.

5. نماز خواندن در زمین و خانه و یا پوششی که خمس آن پرداخت نشده باشد در حکم غصب بوده و باطل است و همین طور غسل کردن و یا وضو گرفتن با آبی که از پول غیر خمس داده شده تهیه شود، باطل است. (توضیح المسائل(المحشی للإمام الخمینی)، ج‏2، ص: 7)

سوال: اگر به قیمت سکه‌ای که به فرد هدیه داده شده و تا پایان سال خمسی آن را نگه داشته، افزوده شود، آیا به این سکه و افزایش قیمت آن، خمس تعلق می‌گیرد؟ همچنین زمین، ملک و امثال آن که یک‌بار خمسش را پرداخت نموده‌ایم، آیا در صورت افزایش ارزش آن باید خمس این افزایش قیمت را بپردازیم؟

درباره‌ی ارزش افزوده هدیه و اموالی‌که یک‌بار خمس آن پرداخت شده است، فقها می‌گویند:

اگر این اموال در هنگام فروش، ترقی قیمت داشته و این ارزش افزوده تا پایان سال خمسی جهت تأمین نیازهای زندگی مورد استفاده قرار نگیرد، باید خمس آن پرداخت شود، البته برخی از فقها (آیة الله خامنه‌ای دام ظله)در صورتی این اموال را متعلق خمس دانسته‌اند که به قصد تجارت و سوددهى نگهدارى شده باشد.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی):

1. هبه و پول فروش آن‌ خمس ندارد، هر چند قیمت آن‌ افزایش یافته باشد، مگر این‌ که نگهدارى آن به قصد تجارت و زیاد شدن قیمت باشد؛ که در این صورت، پس از فروش بنابر احتیاط واجب باید خمس ارزش افزوده آن پرداخت شود.

2. اگر زمین به قصد تجارت و سوددهى نگهدارى شده باشد، ارزش افزوده آن در سر سال خمسى مشمول خمس مى‌گردد.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی(مد ظله العالی):

اگر برای تجارت نباشد و خمس آن ‌را قبلاً داده باشید، افزایش قیمت پس از فروش جزو درآمد سال است.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):

1. چنان چه هدیه تا پایان سال خمسی مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسی بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب اصل و افزایش قیمت آن خمس دارد.

2. در فرض سوال افزایش قیمت و ترقی قیمت مشمول خمس می‌باشد.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

به هدیه خمس تعلق نمی‌گیرد و به زمین چنان چه به قصد فروش، خریداری شده باشد، خمس تعلق می‌گیرد و در صورت پرداخت خمس به ترقی قیمت آن نیز خمس تعلق می‌گیرد.

چند سوال از آیة الله سیستانی دام ظله:

سوال: آیا در منافع اموال صغیر و سفیه خمس واجب است؟

پاسخ: خمس دارد.

سوال: چگونه می شود به رهن خانه خمس تعلق نگیرد؟

پاسخ: اگر رهن خانه از پولی باشد که اگر صرف در موونه نشود باید خمس آن را داد راه فرار و چاره ای که خمس ندهید وجود ندارد.

سوال: کسی که برای عمره یا حج مستحبی مبلغی برای ثبت نام پرداخت کرده و پس از یک سال یا بیشتر از دنیا رفته است آیا پرداخت خمس بر ورثه واجب است؟

پاسخ: اگر متوفی اهل خمس بوده است تخمیس آن مبلغ لازم است.

سوال: آیا سرقفلی مغازه خمس دارد؟

پاسخ: خمس دارد.

سوال: در صورتی که سرقفلی مغازه مشمول خمس است، خمس سرقفلی را به قیمت زمان خرید آن باید پرداخت یا قیمت فعلی (موعد محاسبه خمس)؟

پاسخ: به قیمت فعلی مگر اینکه با پولی خریداری شده باشد که سال بر آن گذشته است که در این صورت همان قیمت خرید ملاک است.

سوال: کسی که مهر به همسرش بدهکار است و قصد پرداخت آن را هم دارد آیا تا میزان مهر به وی خمس تعلق می گیرد اگر عملا مهر را به همسرش نپردازد حکمش چیست؟

پاسخ: در سال اول ازدواج می تواند مقدار مهر را از در آمدن آن سال استثناء کند هر چند نپردازد.