بنی اسرائیل یکی از اقوامی هستند که در قرآن به تکرار از آنان یاد شده است و حوادث و اتفاقاتی که برایشان روی داده است را به طرق مختلف گزارش داده است.
این قوم که از فرزندان حضرت یعقوب (علیه السلام) می‌باشند پیامبران بسیاری را درک کرده و معجزات فراوانی را دیده‌اند. کارهای شایسته و ناشایست فراوان انجام داده‌اند. این قوم خود را برترین مردم جهان می‌دانند و معتقدند حاکمیت مطلق جهان از آن آنان است. برای این ادعای خویش نیز شواهدی از اقوال انبیاء و حتی قرآن آورده‌اند چرا که قرآن در سه موضع به برتر بودن بنی اسرائیل بر عالمیان اشاره کرده است. این آیات عبارتند از:
"یا بَنی إِسْرائیلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتی أَنْعَمْتُ عَلَیْكُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمینَ"؛ "اى فرزندان اسرائیل، از نعمتهایم كه بر شما ارزانى داشتم، و [از] اینكه من شما را بر جهانیان برترى دادم، یاد كنید". (بقره/47 و 122)
"وَ لَقَدْ آتَیْنا بَنی إِسْرائیلَ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلَى الْعالَمین"؛ "و به یقین، فرزندان اسرائیل را كتاب [تورات] و حكم و پیامبرى دادیم و از چیزهاى پاكیزه روزیشان كردیم و آنان را بر مردم روزگار برترى دادیم". (جاثیه/16)
در این بخش به بررسی معنا و مراد اصلی این آیات پرداخته می‌شود.
بررسی آیات
خداوند در این آیات نعمت‌هایى را كه در اختیار بنى اسرائیل قرار داده به آنها تذكر مىدهد و از آنها مىخواهد كه نعمت‌هاى الهى را به خاطر بیاورند.
بعد از این تذكر و بیان كلى كه در آیات دیگر هم ذكر شده است، مطلب مهمى را خطاب به بنى اسرائیل بیان مىكند و آن اینكه من شما را بر جهانیان برترى دادم.
برترى قوم بنى اسرائیل بر جهانیان افتخار بزرگى براى آنان محسوب مىشود و بدین گونه خداوند با یك روان‌شناسى خاص، نخست به آنها شخصیت مىدهد و حس غرور آنها را تحریك مىكند تا براى شنیدن مطالب بعدى و پذیرش آن آمادگى پیدا كنند.
باید تمام معلمان و واعظان و متصدیان امور تربیتى از این شیوه جالب قرآنى استفاده كنند و در تربیت افراد، ابتدا به آنها شخصیت بدهند و نكات مثبت آنها را بگویند و آنگاه مطالب خود را القاء كنند.
با رعایت این نكته مهم روانى، نتایج مهمى به دست مىآید و شخص در تربیت افراد و تأثیر گذارى در روحیه آنان موفقتر مىشود.
حال باید دید اینكه قرآن قوم بنى اسرائیل را برتر از جهانیان مىشمارد به چه معناست؟
عموم مفسران بر این اعتقادند که برتر بودن بنی اسرائیل بر سایر جهانیان مربوط به عصر و زمان خودشان بوده است.
به عنوان نمونه از ابن عباس نقل شده است که می‌گوید: "منظور برترى آنان است از مردم زمان خودشان زیرا بدون شك امّت اسلام بالاترین امتها است به شهادت آیه كریمه "كُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ"؛ (بهترین دستهاى كه بر این مردم نمودار شدهاند شما بودید. آل عمران/110)".
پس منظور از این گفتار قرآن جهانیان عصر خود آن‌هاست. یعنى آنها در زمان حضرت موسى(علیه السلام) بر تمام ملت‌هاى معاصر خود برترى و فضیلت داشتند. در نتیجه لازمه این سخن برترى قوم بنى اسرائیل بر امت اسلام نیست و بدون شك امت محمد(صلی الله علیه و آله) از قوم بنى اسرائیل با فضیلتتر و برتر هستند. مثل اینكه اگر گفته شود: "حاتم بخشندهترین مردم بود" یعنى در زمان خودش.
بعضى نیز گفتهاند ممكن است برترى بنى اسرائیل بر تمام جهانیان و حتى امت محمد(صلی الله علیه و آله) درست باشد منتهى نه به طور مطلق و در همه ابعاد بلكه منظور، برترى آنان در امتیازات مخصوصى است كه یافتند. مانند فرود آمدن منّ و سلوى و داشتن رسولان و كتابها و غرق كردن فرعون و نشانهها و پیش آمدهایى كه با آن ها استدلال بر وجود خدا راحتتر، و تحمل مشكلات و تكالیف و وظیفهها آسانتر می‌گردد.
برخی نیز به این نکته اشاره نموده‌اند که "الف و لام" كلمه "الْعالَمِینَ" عمومیت عرفى دارد، نه عمومیت حقیقى. براى اینكه افضلیت آنان صحت پیدا كند كافى بود از یك جهت بر دیگران افضل باشند، نه از جمیع جهات و آن جهتى كه بنى اسرائیل در عصر خود از دیگران افضل بودند و امتیاز داشتند عبارت بود از اینكه خدا تعداد كثیرى از پیامبران بنى اسرائیل (علیهم السّلام) را براى آنان فرستاد. زیرا: موسى، هارون، یوشع، عزیر، زكریا، یحیى هم از بنى اسرائیل بودند.
در هر صورت این موضوع كه بنى اسرائیل از یك جهت بر أهل زمان خود برترى مىداشتند دلیل بر این نمىشود كه آنان از هر جهت بر اهل آن زمان افضل و برتر باشند. و نه اینكه هر فردى از ایشان بر فردى غیر از خودشان برترى داشته باشد.
نتیجه:
قرآن کریم در سه آیه به برتر بودن بنی اسرائیل بر جهانیان اشاره کرده است: دو آیه همانند یکدیگر بوده و آیه سوم در الفاظ متفاوت است.
با در نظر گرفتن صریح آیه 110 سوره آل عمران که برتر بودن امت اسلام بر سایر امت‌های پیشین از آدم تا پیش از پیامبر(صلی الله علیه و آله) را می‌رساند می‌توان در زمینه این سه آیه سه احتمال زیر را مطرح ساخت:
1ـ منظور برتر بودن آنها بر مردم عصر و زمان خویش بوده است.
2ـ می‌توان برتر بودن بنی اسرائیل بر سایر جهانیان حتی امت پیامبر(صلی الله علیه و آله) را از این حیث پذیرفت که نعمت‌ها، معجزات و پیامبران فراوانی به آنها داده شده است که دیگر ملل از آنها محروم بودند و در نتیجه راه شناخت حق و رسیدن به مراتب کمال برایشان آسان شده است.
3ـ مقصود آیه برتر بودن بنی اسرائیل در تمام وجوه انسانی و معنوی نیست بلکه می‌تواند تنها به یک وجه خاص اشاره داشته باشد. به عنوان نمونه مقصود برتر بودن آنها از سایر مردمان به لحاظ کثرت پیامبران باشد.
از میان این سه وجه، احتمال اول، با اقبال بیش‌تری مواجه بوده و به نظر پاسخ مناسب‌تری برای این پرسش می‌باشد.
