درباره باربی می‌نویسیم؛ عروسکی که چهره‌ای خاص دارد و طراحــان نکته‌بین کمـــپانی سازنده‌اش بیش از 500 مرتبه صورت، اندام، لباس‌ها و حرکاتش را تغییر داده‌اند تا بتواند جذابیتش را از دهه 60 میلادی تاکنون حفظ کند!
براساس آمار تا الان حدود یک‌میلیارد عروسک باربی در 150 کشور جهان فروخته شده و تخمین زده می‌شود در اروپا و آمریکا بیش از ۹۰ درصد دختران بین سنین 3 تا 10 سال صاحب حداقل یک عروسک باربی‌اند و این رقم باورنکردنی است! الان اما موضوع این است که در ایران هم دختربچه‌ها و حتی مادران‌شان با این عروسک پرحاشیه بازی می‌کنند و از این به بعد قرار نیست این کار را بکنند! سوژه این گزارش ممنوعیت فروش عروسک باربی در اسباب‌بازی‌فروشی‌های ایران است.
باربی چگونه حاشیه‌ساز شد؟
بعضی از آگاهان بارها درباره تاثیر منفی باربی بر روحیه دختران ایرانی و الگوپذیری از این عروسک لاغراندام که به زعم عده زیادی زیبایی و تجمل‌گرایی و یک‌سری رویکردهای حاشیه‌ساز دیگر را تبلیغ می‌کند، هشدار داده‌اند. اعتراض جدی به حضور باربی‌ها در ایران ماجرایی قدیمی است که این روزها جدی‌تر پیگیری می‌شود. البته پیش از ورود به ماجرا، ناگفته نماند که گاهی در کشورهای اروپایی هم این عروسک با انتقاداتی کاملا جدی روبه‌رو بوده و هنوز هم گاهی خبرساز می‌شود اما برگردیم به مرزهای خودمان، این روزها ابلاغ بخشنامه‌ای به صنوف مرتبط با اسباب‌بازی مبنی بر ممنوعیت فروش عروسک‌های باربی چه در فروشگاه‌های سطح شهر و چه به‌صورت اینترنتی بهانه‌ای شد تا به باربی و حواشی مربوط به آن بپردازیم.
آیا باربی بر فرهنگ ما موثر است؟ آیا این عروسک، کارکردی فراتر از یک اسباب‌بازی می‌تواند پیدا کند؟ و آیا برای پر کردن جای خالی باربی جایگزینی مناسب و به همین اندازه پرطرفدار در دست داریم؟
اسباب‌بازی فروش: با باربی مشکل دارم اما می‌فروشم!
در قفسه‌های رنگارنگ یک عروسک‌فروشی واقع در شمال شهر تهران، ردیف به ردیف عروسک‌هایی شبیه باربی با برندهای متنوع دیده می‌شود. ظاهرا یکی از مهم‌ترین برندهای موجود و شبیه به باربی، نامش Lucy Defa است که طبق معمول اصل و نسبش به چین برمی‌گردد!
سؤال از آقای میانسال فروشنده:
باربی دارید؟
- : نه
پس اینها چی هستند؟!
- : شبیه باربی هستند اما باربی اصل نیستند و ما چون حوصله درد سر نداریم باربی اریجینال نداریم! حساسیت‌ها روی برند اصل باربی است و روی عروسک‌های چینی شبیه باربی تا الان ایرادی نگرفته‌اند!
ادامه می‌دهد: «من اصلا خودم با اصل باربی مشکل دارم! وقتی بچه با این عروسک بازی کند دوست دارد خودش را شکل باربی دربیاورد! دوست دارد لباس باز بپوشد و موهایش را بلوند کند! به نظرم عروسک‌های بچه‌گونه بهتر هستند! اما باربی مشتری زیاد دارد ما هم به‌خاطر فروش، عروسک شبیه باربی می‌آوریم و با اینکه خودم دوست ندارم اما واقعیت این هست که هیچ عروسکی نیست که به اندازه باربی فروش داشته باشد!»
اینترنت بچه شما را تربیت می‌کند یا دارا و سارا ؟!
یک فروشنده جوان اسباب‌بازی که مغازه بزرگی در بازار بزرگ تهران دارد درباره اثر باربی بر فرهنگ رفتاری کودکان می‌گوید: «فرهنگ بچهها این روزها دست هیچ پدر و مادری نیست که بخواهد و بتواند با منع کردن فرزندش از بازی با باربی یا هر اسباب‌بازی دیگری بر رفتار فرزندش تاثیر بگذارد. بچهها این روزها از طریق اینترنت شکل می‌گیرند و از طریق ماهواره و رسانه ارزش‌ها را می‌پذیرند و باور می‌کنند و این واقعیتی است که اگر قبول کنیم از پرداختن به جزئیات کم‌اثرتر می‌گذریم.
اگر باربی هم نباشد اتفاق خاصی نمی‌افتد و باورکنید باربی الان هم که هست، کاره‌ای نیست!» پوریا پاکرو هم به نوعی این ادعا را تایید می‌کند: «درست است که باربی می‌تواند بر روحیات بچهها اثر بگذارد اما تنها یک عامل به تنهایی نمی‌تواند فرهنگ و رفتار بچهها را آن هم در عصر ارتباطات، شکل ببخشد. باید این واقعیت را در نظر داشت که این روزها بچه‌های 3 یا 4ساله در دنیای اینترنت حضور دارند و ایجاد مانعی در این حد که با باربی بازی نکند بدون اینکه جایگزین درستی برایش داشته باشیم یک راه‌حل مقطعی و کم‌اثر است.»
باربی با اعتماد به نفس بچه شما بازی می‌کند؟!
خانم روانشناس جوانی درباره اثر باربی بر اعتماد به نفس دختران می‌گوید: «در ظاهر این‌طور به نظر می‌رسد که بچه شما دارد با باربی بازی می‌کند اما واقعیت این است که باربی مشغول بازی با اعتماد به نفس بچه شماست! موضوع این است که برای مثال، حتی متوسط قد دختران در خود ایالات‌متحده 165 سانتی‌متر است و عده بسیار زیادی که آرزو دارند شبیه عروسک باربی شوند در حسرت و ناکامی به سمت افسردگی و از بین رفتن اعتماد به‌نفس پیش می‌روند!
پوریا پاکرو درباره باربی و نقش این عروسک در زندگی دختربچه‌ها نکته‌هایی برای گفتن دارد: «واقعیت این است كه بچهها در سنی که عروسک‌بازی شروع می‌شود همانند سازی می‌کنند و در ذهن‌شان به آنها جان می‌بخشند. دختران احساسات و عواطف و باورها و افکارشان را با عروسک‌شان در میان می‌گذارند، پس می‌توان گفت، عروسک نقش خیلی مهمی برای دخترها بازی می‌کند و احساسات مختلف‌شان را با آن تجربه می‌کنند و گاهی عروسک‌های‌شان را به عنوان الگویی برای خودشان انتخاب می‌کنند و به آنها نقش پدر و مادر و دوست و حتی همسر می‌دهند. این نقش وقتی پررنگ‌تر می‌شود که پدر و مادرها نقش خودشان را به دلیل مشغله‌های کاری و زندگی کمرنگ‌تر ایفا کنند، در این صورت عروسک می‌تواند تاثیر عمیق تری روی بچه داشته باشد و از آنجایی که صورت و اندام باربی نرمال نیست این الگوسازی حتی اگر ظاهری باشد می‌تواند اثرات روانی بدی ایجاد کند.»
قصه تولد باربی
قصه اختراع یا اکتشاف! یا طراحی باربی، عروسکی که بیش از 50سال است در قامت زنی جوان و به تمامی انگلوساکسون (غربی) در ویترین اسباب‌بازی فروشی‌های سراسر دنیا نشسته، در نظر اول ساده به نظر می‌رسد.
عروسک باربی برای اولین‌بار بر مبنای ایده روث هندلر یهودی توسط کمپانی متل (mattel)که متعلق به شوهرش بود، تولید شد.
خانواده هندلر دختری به نام باربارا داشتند و چیزی که توجه روث هندلر مادر باربارا و خالق عروسک باربی را جلب می‌کرد، این بود که دخترش اغلب دوست داشت عروسک‌ها را در دنیای بازی خودش زنان بزرگسال و بالغ تصور کند، این در حالی بود که در آن زمان عروسک‌ها صورت و اندامی کودکانه داشتند بنابراین مادر باربارا به ساخت عروسکی با ظاهر زنانه فکرکرد و این فکر در سال 1959 بعد از کار تیمی روث هندلر و جک رایان (طراح موشک‌های ناسا) روی طراحی و اجرای عروسک بیلد لیلی عملی شد که در آلمان با ظاهری زنانه تولید و به کلکسیونرهای بزرگسال فروخته می‌شد.
عروسک باربی در ایالات‌متحده به کمک تبلیغات تلویزیونی‌اش کم‌کم بسیار محبوب شد و بعد هم مثل هر پدیده دیگری که با موفقیت در بازار روبه‌رو می‌شود به همراهش انواع و اقسام لوازم جانبی به بازار عرضه شد. این روزها هم در جهان مجازی سایت کمپانی مثل یکی از سایت‌های پربیننده است که به طور آنلاین محصولات باربی را می‌فروشد. آیا باربی بر فرهنگ ما موثر است؟ آیا این عروسک، کارکردی فراتر از یک اسباب‌بازی می‌تواند پیدا کند؟ و آیا برای پر کردن جای خالی باربی جایگزینی مناسب و به همین اندازه پرطرفدار در دست داریم؟
ایرانی‌ها بیشتر تحت تاثیر باربی هستند یا اجنبیها؟
پسرجوانی كه دانشجوی فوق لیسانس جامعه‌شناسی است و سفرهای متعددی به خارج از كشور داشته، می‌گوید: «یک عروسک هرقدر هم برای دختربچه‌ها محبوب و در دسترس باشد به تنهایی فرهنگ و رفتار آنها را تعیین نمی‌کند و در واقع این مدارس و خانواده‌ها و جو عمومی جامعه است که به‌صورت عمده اثرگذار است، شما می‌توانید وضعیت ظاهری دخترهای امروزی ایران و ایالات متحده را مقایسه کنید و خیلی راحت نتیجه بگیرید کدام طرف ظاهربین‌تر و تجملی‌تر است.»
این همه حرف و حدیث درباره اسباب‌بازی بدون نظرسنجی از خود بچهها؟!
فکر میکنید بچهها چه نگاهی به عروسک باربی دارند؟
از هر دختربچه‌ای درباره علت علاقه‌اش به باربی بپرسید، تقریبا همگی یک جواب ساده دارند: «باربی خیلی خوشگله و لباس‌هاش قشنگه و دست‌ها و پاهاش به‌راحتی تغییر وضعیت می‌ده و تازه دیر خراب می‌شه چون جنسش خوبه!» حال چه باید کرد؟ جایگزینی مناسب برای: سرگرم کردن بچهها وارد بازار می‌شود یا پدر و مادرها برای تامین خواسته‌های دختربچه‌ها باید بروند سراغ بازار قاچاق باربی؟!
