عبادات باید با نیت تقرب به خدا به جا آورده شود و دعا که از برترین عبادتهاست تنها با همین نیت باید انجام گیرد.

همچون اولیای خاص الهی که تسلیم محض اوامر او هستند و از آن جهت دعا می‌کنند که اطاعت حق تعالی است و لذا دعایشان اجابت بشود یا نه، راضی هستند. هر چند آنان از دعا جز تقرب، چیزی نمی‌خواهند، اما خود دعا دارای آثار و فوایدی است که هر دعاکننده‌ای از آن بهره‌مند خواهد شد، البته در صورتی که آداب و شرایط آن را رعایت کند. در این مقاله با توجه به روایات به برخی از مهمترین فواید دعا اشاره می‌کنیم:

١- کسب معرفت: از شرایط دعا، به دست آوردن معرفت لازم برای شناخت خود و خداست. اینکه انسان بداند فقیر محض است و در همه چیز محتاج خداست و خداوند بی نیاز از دیگران و برآورنده نیاز دیگران است و بداند که هیچ چیزی بدون اراده خداوند واقع نمی‌شود و هرچه را او اراده کند بی‌درنگ محقق می‌شود. «انما امره اذا اراد شیئا ان یقول له کن فیکون» (یس/۸۲) با این معرفت انسان با تمام وجود و با اخلاص دعا خواهد کرد و همین باعث اجابت آن می‌شود. امام صادق (ع) در بیان آیه «فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی» می‌فرمایند: «یعنی مردم بدانند که خداوند قادر است هر آنچه را بخواهند به آنان عطا کند.» (بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۲۳) و وقتی از آن حضرت درباره علت عدم استجابت دعا پرسیدند، فرمود: «چون شما کسی را می‌خوانید که او را نمی‌شناسید.» (بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۸)

٢-تشویق به فعالیت: امام صادق (ع) می‌فرمایند: «دعای چهار نفر اجابت نمی‌شود: یکی از آنها کسی است که در خانه بنشیند و از خدا روزی طلب کند (کافی، ج ۲، ص ۵۱۱) و حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «دعا کننده بدون عمل مانند تیرانداز بدون کمان است که هیچ گاه دعای او به اجابت نمی‌رسد.» (نهج البلاغه، ص ۵۳۴) کسی که واقعا می‌خواهد دعا کند باید حداکثر شرایط اجابت آن را رعایت کند. یکی از آن شرایط کار همراه دعاست.

٣- جلب روزی: خداوند روزی دهنده تمام مخلوقات است اما با دعا می‌توان نعمت‌های بیشتر و بهتری به سوی خود جلب کرد. پیامبر (ص) می‌فرمایند: «رزق و روزی به عدد قطرات باران از آسمان بر زمین نازل می‌شود تا هر کس به اندازه خود دریافت کند، لکن خداوند زیاده دهنده است پس از فضل خداوند نعمت‌های بیشتری درخواست کنید.» (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۹، ص ۲۹۹)

۴- دفع بلا: امام سجاد (ع) می‌فرمایند: «دعا و بلا با هم هستند تا روز قیامت و دعا بلا را دفع می‌کند حتی در حالی که نزول بلا قطعی شده باشد.» و حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «امواج بلا را با دعا دفع کنید.» (نهج البلاغه، ص ۴۹۵، کلمات قصار ۱۴۶)

انسان در همه امور محتاج خداوند است و برای برآورده شدن حاجت نباید متکی به وسایل و وسایط عادی و ظاهری باشد. هر چه هست از خداست، هر چند خداوند نعمت‌های خود را با واسطه به بندگان می‌رساند. در حدیث قدسی آمده است: خداوند به موسی(ع) فرمود: هر چه را که احتیاج داری از من بخواه حتی علف گوسفند و نمک طعامت را. (وسایل الشیعه، ج ۷، ص ۳۲) اما بهتر است وقتی بنده محتاج در مقابل خداوندی بی نیاز می‌ایستد و از او درخواست می‌کند، نعمت‌های بزرگ و ارزشمند بخواهد چرا که برای خداوند، اعطای نعمت هیچ زحمتی ندارد و کوچک و بزرگ آن نزد خداوند مساوی است. در اینجا با توجه به روش معصومین (ع) به چند نمونه اشاره می‌کنیم:

سلامتی و ظهور امام زمان (عج)

وقتی امام زمان (عج) ظهور کند، هرگونه ظلمی‌برچیده می‌شود، و عدل سراسر زمین را فرا می‌گیرد، عقل‌ها کامل می‌شود و هیچ کس به دنبال گناه نمی‌رود، برکت بر بندگان به سبب اعمال خیر و گناه نکردن نازل می‌شود و فقر ریشه کن می‌گردد و حتی مردم برای انجام عمل خیر به دنبال فقیر می‌گردند، ولی کسی را نمی‌یابند. چه آرزویی بزرگتر از زندگی کردن در چنین اجتماعی که سعادت دنیا و آخرت همه در آن است و چه سعادتی بالاتر از اینکه انسان در حکومت امام زمان (عج) زندگی کند.

دعا برای والدین

پدر و مادر واسطه به وجود آمدن انسان هستند و همچنین بیشترین زحمات هر شخصی برعهده والدین اوست، لذا در اسلام احترام و نیکی به آنها بسیار مورد تأکید قرار گرفته است، چنان که در آیات مختلف قرآن، بعد از امر به عبادت خدا و شریک قرار ندادن برای او، امر به احسان به والدین شده است و از آنجا که انسان هر چه به والدین خود خدمت کند، از عهده سپاس از زحمات آنان بر نمی‌آید، یکی از راه‌های جبران زحمات، دعای خیر در حق آنان است.

طلب خیر برای دیگران

پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: وقتی دعا می‌کنید برای عموم مردم دعا کنید که باعث اجابت دعاست (بحار‌الانوار، ج ۹۰، ص ۳۱۳). خداوند نه از برآوردن حاجات ناتوان است و نه در اعطای آن بخل می‌ورزد پس اگر کسی برای دیگران خیر بخواهد، خداوند به خاطر خیرخواهی او برای دیگران، حاجت او را برآورده می‌کند.

عافیت و عاقبت به خیری

از بزرگترین نعمت‌های الهی سلامتی و عافیت است: سلامتی دین و بدن، دنیا و آخرت. هر چند خداوند بدون درخواست به بندگان خود سلامتی می‌دهد اما باید با دعا کردن هم عافیت دین و آخرت خود را بخواهد و هم باعث بقای آن تا آخر عمر باشند، تا مبادا در طول زندگی این عافیت از بین برود و عاقبت انسان با بی دینی و ذلت دنیا و آخرت همراه باشد.

طلب توبه

معصیت علاوه بر عذاب اخروی، آثار سوئی نیز در همین دنیا دارد كه باعث می شود انسان هر چه بیشتر از معنویات دور باشد و توفیق اطاعت از او سلب شود. برای همین درخواست از بین رفتن آثار گناهان گذشته بر توفیق عبادت بیشتر در آینده، از دعاهای پراهمیت است.

طلب رزق حلال

قرآن كریم در موارد متعددی امر به خوردن روزی حلال كرده است. در آیه 168 سوره بقره نیز به این امر تاکید شده است. تأكید قرآن به این دلیل است كه غذای جسم در نفس و روح انسان تأثیر مستقیم دارد، لذا ائمه معصومین علیهم السلام در موارد بسیاری از خداوند درخواست رزق حلال و طیب می كردند، چنان كه امام باقر علیه السّلام در دعای سمات می فرمایند: «خدایا، روزی حلالت را بر من زیاد كن».[16] و امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «خدایا، بر من و خانواده ام از بركت آسمانها و زمین روزی پاك و حلال فراوان نازل كن تا به واسطة آن از بندگانت بی نیاز شوم.» (من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 1، ص 501)