زمان را مدیریت کنید

استفاده از فرصت ها و مدیریت زمان یکی از مسائلی است که فراوان در کتاب گران قدر نهج البلاغه بدان اشاره شده است. چرا که مسئله، مسئله مهم و حائز اهمیتی است.

قرآن و توجه به زمان

قسم خداوند در قرآن کریم با عبارت (والعصر) حکایتی عجیب دارد. این سوگند توجه آدمی را به نعمتی معطوف می دارد که از ارزش والایی برخوردار است. زمان از جمله نعمت هایی است که در متون دینی از اهمیت بسیار آن سخن به میان آمده است. خداوند در پرتو نعمت زمان، قابلیت های نهفته ای را در طول مدت عمر، برای انسان به ودیعه گذارده که مدیریت روشمند و بهره برداری صحیح از آن، نقش تعیین کننده ای در اعتلای کیفی سبک زندگی دینی و در نتیجه حیات معقول دارد. از این رو دین مبین به عنوان برنامه ای هوشمند و همه جانبه، توجه انسان را به اهمیت زمان معطوف داشته، و توصیه های مفیدی را در مورد شیوه صحیح مدیریت زمان و بهره وری مناسب از آن گوشزد می کند. آنچه از آیات قرآن کریم برمی آید گویای این است که زمان و عمر آدمی بسیار کوتاه است. این واقعیت مهم را انسان زمانی درک می کند که اجلش فرا رسیده، دستش از این دنیا کوتاه و از آن خارج گشت. اینجاست که می فهمد، توقفش در این دنیا عصرگاه یا صبحگاهی بیش نبوده[نازعات، آیه 46]و یا احساس می کند که تنها ساعتی از روز را در دنیا مانده است.[ یونس،آیه 44] قرآن کریم برای پی بردن ارزش زمان از برخی از اتفاقات راز آلود پس از مرگ پرده برداشته و حال افرادی را حکایت می کند که پس از مرگ، خواهان بازگشت دوباره به دنیا و تدارک فرصتی جدید هستند، که با عدم اجابت پروردگار روبرو می شوند.[ مومنون آیات99-98]

علی علیه السلام و مدیریت زمان

مدیریت زمان عبارت است از آگاهی به علم و فن و هنر استفاده بهینه از زمان، داشتن دانش و مهارت لازم در این زمینه و انجام كارها و امور به طور اثربخش و به موقع، كه برخورداری از آن یكی از كلیدهای موفقیت است. مدیریت زمان یعنی برنامه ریزی زمان، یعنی فراهم كردن نقشه و طرحی مناسب و دقیق برای رسیدن به هدف های مورد نظر و از قبل تعیین شده. و در این میان مدیریتی صحیح است که تمام ابعاد وجودی انسان، خواست ها و تمایلات مربوط بدان را مورد توجه قرار دهد، حضرت علی علیه السلام با توجه به این مسئله در باب مدیریت زمان می فرمایند: مۆمن باید شبانه روز خود را به سه قسم تقسیم كند، زمانى براى نیایش و عبادت پروردگار، و زمانى براى تأمین هزینه زندگى، و زمانى براى واداشتن نفس به لذّت‏هایى كه حلال و مایه زیبایى است، خردمند را نشاید جز آن كه در پى سه چیز حركت كند: كسب حلال براى تأمین زندگى، یا گام نهادن در راه آخرت، یا به دست آوردن لذّت‏هاى حلال (حكمت 390)

توجه به فرصت ها

عمر انسان یکی از فرصت های ارزشمندی است که خداوند آن را در اختیار انسان قرار داده تا بدان واسطه، گوهر وجودی خویش را متعالی کند در این میان مغتنم شمردن و از دست ندادن فرصت های ویژه حرف اول را می زند. علی علیه السلام دنیای فانی را گذرگاهی موقت معرفی کرده و نهایت استفاده بردن از آن را فراوان سفارش می کنند و می فرمایند: بندگان خدا، هم اكنون عمل كنید، كه زبان ها آزاد، و بدن‏ها سالم، و اعضاء و جوارح آماده‏اند، و راه بازگشت فراهم، و فرصت زیاد است، پیش از آن كه وقت از دست برود، و مرگ فرا رسد، پس فرارسیدن مرگ را حتمى بشمارید، و در انتظار آمدنش به سر نبرید. (نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/413) آخرت نزدیک و زمان ماندن در دنیا اندک است. (حکمت 168)

امام علی (علیه السلام) ضمن یادآوری ارزش و اهمیت فرصت ها، پیروان خود را به بهره گیری هرچه بهتر از این فرصت های زودگذر تشویق كرده و می فرمایند: فرصت ها همچون عبور ابرها می گذرد، بنابراین فرصت های نیك را غنیمت بشمارید. (سید رضی/ حكمت 20)

از نگاه امام علی (علیه السلام) بهره گیری از فرصت ها به ویژه جهت توشه اندوزی برای آخرت، شیوه متقین و نشانه عقل و تدبیر است و از دست دادن فرصت و یا عجله در كاری كه هنوز موعد آن فرا نرسیده نشانه بی خردی و نادانی است.( آمدی/ 9325؛ برازش 1/ 790) امام علی (علیه السلام) كسانی كه به موقع از فرصت های خود استفاده و بر اجل پیش دستی كرده و از كار و تلاش خود توشه كافی برگیرند را مشمول رحمت خدا دانسته (سید رضی/ خطبه 75) و در مقابل، از دست رفتن فرصت ها را موجب اندوه و پشیمانی می داند. و باز ایشان می فرماید: فرصت هایی كه پیش می آید را سریع دریابید زیرا هر چیزی را سرآمد و وقت مشخصی است كه دیگر یا بازگشتی نداشته و یا بسیار دیر باز می گردند.

نمونه ای از این فرصت ها كه در آموزه های اسلامی بیشتر مورد تاكید قرار گرفته عبارتند از فرصت حیات، سلامتی، ثروت، فراغ بال و جوانی كه امام (علیه السلام) تمامی آنها را گذرا و رو به زوال می دانند و به پیروان خود توصیه می كنند كه قبل از آنكه از دست روند، بهترین استفاده را در راه طاعت خدا از آن بنمایند. (سید رضی/ خ 82)

وقت را غنیمت دان آن قدر که بتوانی                       حاصل از حیات ای جان این دم است تا دانی

کام بخشی گردون عمر در عوض دارد                           جهد کن که از دولت داد عیش بستانی