فاصله زنان و مردان در نماز چقدر باید باشد؟ آیا قرار دادن حائلی مانند پرده میان آنها لازم است؟ آیا در این موضوع، فرقی بین محرم و نامحرم هست؟ و در نماز فرادی و جماعت چطور؟

در پاسخ به سوالات بالا دو نظر عمده بین مراجع عظام تقلید وجود دارد:

نظر اول:

برخی از مراجع، ایستادن زن در کنار مرد و حتی جلوتر از او به هنگام نماز را نه حرام می دانند و نه باعث بطلان نماز؛ بلکه آن را فقط مکروه می دانند.

برای رفع این کراهت هم یا بینشان حائلی مانند پرده قرار دهند یا حداقل پنج متر (ده زراع) فاصله بگیرند.

بنابر نظر این بزرگان، بهتر است زن، طورى بایستد كه جای سجده او كمى از جاى ایستادن مرد عقب تر باشد.

نظر این گروه از مراجع در رعایت فاصله:

حضرت امام (ره) می نویسد: مستحب است زن عقب تر از مرد بایستد و سجده گاه او از محل ایستادن مرد کمی عقب تر باشد. 

آیات عظام گلپایگانی، بهجت و صافی به حکم بالا این را هم اضافه می کنند که: مكروه است زن در نماز جلوتر از مرد یا مُحاذى با او بایستد.

همانگونه که ملاحظه می شود ایشان هیچ حکمی به وجوب و یا لزوم رعایت فاصله نمی کنند.

نظر این گروه از مراجع درباره نمازی که در آن فاصله گفته شده رعایت نشده است:

امام خمینی ره:

اگر زن برابر [یعنی در کنار] مرد یا جلوتر بایستد و با هم وارد نماز شوند، بهتر آن است كه نماز را دوباره بخوانند. 

برخی از مراجع، ایستادن زن در کنار مرد و حتی جلوتر از او به هنگام نماز را نه حرام می دانند و نه باعث بطلان نماز؛ بلکه آن را فقط مکروه می دانند.

برای رفع این کراهت هم یا بینشان حائلی مانند پرده قرار دهند یا حداقل پنج متر (ده زراع) فاصله بگیرند
 
آیات عظام گلپایگانى و صافى:

اگر زن برابر مرد [یعنی در کنار] یا جلوتر بایستد نماز هر دو صحیح است چه با هم وارد نماز شوند یا به ترتیب.

هرچند آیة الله بهجت (ره) تصریح به این حکم ندارند؛ اما از اشتراک نظری که با این گروه داشتند به دست می آید که حکم ایشان در این باره نیز صحیح بودن نماز زن و مرد در این صورت است.
 
آیة الله زنجانى دام ظله:

اگر زن برابر مرد [یعنی در کنار] یا جلوتر، بدون رعایت فاصله مناسب بایستد و با هم وارد نماز شوند احتیاط مستحب آن است كه نماز را دوباره بخوانند و اگر یكى بعد از دیگرى به نماز بایستد احتیاط مستحب آن است كه نمازش را دوباره بخواند.

مقام معظم رهبری در پاسخ به این سوال که: آیا اقامه نماز در مكانهایى مثل حرم امام رضا (علیه السلام) كه برخى خانمها جلوتر از آقایان ایستاده اند یا برعكس، جایز است؟ می نویسند:

اگر بین زن و مرد مقدارى (حداقل به اندازه یك وجب) فاصله باشد، جلوتر بودن زن یا همردیف بودن او با مرد اشكال ندارد و نمازشان صحیح مى باشد. 

همانگونه که قبلا بیان شد؛ بنابر نظر این بزرگواران، رعایت نکردن فاصله بین زن و مرد در نماز، موجب بطلان نماز هیچکدام نشده و الزامی به خواندن دوباره آن وجود ندارد.

نظر دوم:

برخی مراجع نیز بر این نظرند که زن باید [یعنی واجب است] در نماز عقب تر از مرد بایستد؛ بنابراین اگر زن جلوتر یا مساوى مرد بایستد نماز باطل است.

نظر این گروه از مراجع در رعایت فاصله:

آیات عظام فاضل ره و مکارم شیرازی می نویسند: در نماز، زن باید عقب‌تر از مرد بایستد. بنابراین اگر زن جلوتر یا مساوى مرد بایستد نماز باطل است.
آیة الله سیستانی دام ظله هم با قید احتیاط لازم حکم به عقب تر ایستادن زن می کنند.

نظر این گروه از مراجع درباره نمازی که در آن فاصله گفته شده رعایت نشده است:

آیات عظام فاضل، مكارم می نویسند: اگر زن در كنار مرد یا جلوتر بایستد و با هم وارد نماز شوند نماز هر دو باطل است؛ امّا اگر یكى قبلًا وارد نماز شده باشد نماز او صحیح و نماز دوّمى باطل است.

آیة الله سیستانی که نظری رقیق تر از این دو بزرگوار در لزوم رعایت فاصله داشتند در اینجا نیز با احتیاط واجب نظر خود را مبنی بر دوباره خوانی نماز اعلام داشته و می فرمایند: بنا بر احتیاط واجب باید نماز را دوباره بخوانند و هم چنین است اگر یكى زودتر از دیگرى به نماز بایستد.

نکته قابل توجه

آیات عظام فاضل و مکارم شیرازی تصریح می کنند که در این حكم [یعنی احکام رعایت فاصله بین زن و مرد در نماز] بین محرم و نامحرم تفاوتى نیست.

این بحث در نماز جماعت

می دانیم که در نماز جماعت نباید بین امام جماعت و نمازگزارانی که به او اقتدا می کنند فاصله قابل توجهی وجود داشته باشد و نیز بین خود نمازگزاران (چه مرد و چه زن) نیز نباید فاصله قابل توجهی باشد. از طرف دیگر گفتیم که بین زن و مرد (چه محرم و چه نامحرم) باید (بنابر نظر عده ای از مراجع) یا مستحب است (بنابر نظر عده دیگری از مراجع) فاصله باشد (با حائل یا با عقب تر ایستادن) و زن نمی تواند یا مکروه است (بنا بر همان دو نظر) در کنار یا جلوتر از مرد بایستد.

با این مقدمات حال تکلیف به نماز ایستادن زنان و مردان در نماز جماعت چگونه خواهد بود؟

بنابر مبنای گروه اول از مراجع معظم تقلید:

زنان و مردان می توانند در کنار هم به نماز بایستند (یعنی بدون رعایت فاصله و حتی تقدم و تاخر) و نمازشان نیز صحیح است هر چند که این نوع ایستادن مکروه است و بهتر آن است که زنها عقب تر از مردان بایستند و اگر می خواهند در کنار مردان بایستند در پشت حائلی مانند پرده قرار گیرند.
 
مقام معظم رهبری می نویسند:

ایستادن زنان در کنار مردان فقط کراهت دارد و موجب بطلان نماز نمی شود. برای رفع این کراهت هم می توان بین آنها حائلی قرار داد (مانند نصب پرده) تا این کراهت کنار هم ایستادن مردان و زنان در نماز برطرف شود.

اما اگر همین زنانها پشت سر مردان بایستند دیگر آن کراهت کنار هم ایستادن در نماز نیز وجود ندارد و نیازی به نصب حائلی مانند پرده هم وجود نخواهد داشت. 

بنابر مبنای گروه دوم از مراجع معظم تقلید:

زنان باید (واجب است) عقب تر از مردان بایستند و نباید در کنار یا جلوتر از آنها بایستند و اگر محل ایستادن آنها در کنار مردان بود باید حائلی مانند پرده بینشان نصب شود.

خلاصه اینکه

در موضوع رعایت فاصله بین زنان و مردان در نماز دو نظر عمده بین مراجع عظام تقلید وجود دارد:

برخی رعایت آن را واجب و عدم رعایت فاصله و یا نبود حائل را موجب بطلان نماز می دانند.

برخی دیگر رعایت آن را مستحب می دانند و نه واجب و نیز عدم رعایت فاصله و یا نبود حائل را موجب بطلان نماز نمی دانند.