از امام حسن علیه السلام پیرامون بُخل سوال شد؟ در جواب فرمود: «معناى آن چنین است كه انسان آنچه را به دیگرى كمك و انفاق كند فكر نماید كه از دست داده و تلف شده است و آنچه را ذخیره كرده و نگه داشته است خیال كند برایش باقى مى ماند و موجب شخصیّت و شرافت او خواهد بود.»
بخشش و انفاق
بخشیدن و انفاق کردن عمل بسیار پسندیده ای است چه آنهایی که دیندار هستند و چه آنهایی که دین ندارند از این کار نیک تعریف و تمجید می کنند.
حتی می بینیم و می شنویم فلان بازیکن خارجی به فلان موسسه یا به شخصی نیازمند کمک کرد در مقابل همه آنهای که این خبر را می شنوند از آن شخص به نیکی یاد می کنند و از او تعریف و تمجید می کنند.
در دین مبین اسلام هم به انفاق و نیکی کردن بسیار سفارش شده است که پیامبر گرامی اسلام ( صلی الله علیه و اله) بسیار بخشنده بود و همچنین ائمه معصومین (علیهم السلام )، که امام حسن (علیه السلام) دو بار کل زندگی خود را بخشیده است و معروف به کریم اهل بیت می باشد.
قران خداوند درباره انفاق کردن می فرماید:« یَسْأَلُونَكَ مَاذَا یُنفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَیْرٍ فَلِلْوَالِدَیْنِ وَالأَقْرَبِینَ وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاكِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِیمٌ [بقره / 215] از تو مى پرسند چه چیزى انفاق كنند [و به چه كسى بدهند] بگو هر مالى انفاق كنید به پدر و مادر و نزدیكان و یتیمان و مسكینان و به در راهمانده تعلق دارد و هر گونه نیكى كنید البته خدا به آن داناست.
به چه کسانی انفاق کنیم؟
در آیه به 5گروه اشاره شده است.
الف - فَلِلْوَالِدَیْنِ، قرآن به اولین گروهی که برای انفاق شایسته می داند پدر و مادر هستند.
پدر و مادر در صورت نیاز و عدم قدرت بر رفع نیازمندی ها ، واجب النفقه فرزندان خویش هستند چه فرزند پسر چه دختر، هر کدام در حد وسع مالی باید به والدین خود کمک کنند و نیاز آنها را برطرف کنند.
پدر و مادری که یک عمر برای فرزندان خود زحمت کشیدند و برای بزرگ کردن آنها زحمت و سختی ها را تحمل کردند و به همین علّت قرآن هم اولین گروه به والدین اشاره دارد.
ب - والاقربین، دومین گروه که خداوند دستور داده بستگان سببی و نسبی هستند. به درستی صله رحم فقط دید و بازدید نیست که دیدار و بازدیدی صورت بگیرد بلکه یکی از مصادیق صله رحم، رفع نیازهای نیازمندانی از بستگان را هم شامل می شود و به آنها هم باید انفاق کرد.
ج – و الیتامی، در خطبه شعبانیه از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه واله) درباره رسیدگی به یتیم سفارش شده است و خداوند هم در این آیه شریفه به این موضوع خیلی تآکید کرده است و این را هم نباید فراموش کنیم.
رسیدگی به ایتام باید مرتب و منظم و ادامه دار باشد تا مفیدتر واقع شود مثلا اگر برای یتیمی برای هزینه تحصیلی فراهم می شود باید ادامه دار باشد تا آن یتیم بتواند مراحل علم اموزی را به پایان برساند.
د – والمساکین، در لغت مسکین به کسی گفته می شود که در نهایت عسر و سختی به سر می برد و علت نام گذاری هم به همین خاطر است شخصی به قدری نیازمند و وامانده است که گویا به زمین افتاده و ساکن شده و توان حرکت از جای خود را ندارد.
خداوند هم به همه مسلمانان دستور به این گروه از نیازمندان را داده است تا این افراد هم بتوانند به زندگی خودشان برسند.
ه – وابن السبیل، پنجمین گروه و آخرین گروه که آیه شریفه اشاره دارد واماندگان و مسافران نیازمند هستند که به آنها سفارش انفاق شده است.
در واقع ابن سبیل به کسی گفته می شود که پول و توشه سفر خود را گم کرده و یا مال او به سرقت رفته و اکنون دست او خالی و تهی دست گشته و در سفر نیازمند به کمک و انفاق دیگران است.
چه بسا این فرد در وطن خود نیازمند نباشد ولی الان نیازمند است و باید به او انفاق کرد که خداوند در هیچ شرایطی راضی نیست به اینکه حتی بنده او در وطن خودش دارای سرمایه است ولی در سفر زمینگیر شده آبروی او برود.
خداوند در ادامه این آیه می فرماید« وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِیمٌ.»
انفاق هایی که می کنید لازم نیست مردم اطلاع داشته باشند بلکه کافی است که خداوند متعال از آن مطلع باشد.
انفاق فقط به پول نیست!
میمون بن مهران می گوید: من در پیشگاه امام مجتبی (علیه السلام) مشرف بودم در حالی که ایشان معتکف بودند.
مردی به محضرشان شرفیاب شد و عرض کرد: مقروضم و چون قدرت پرداخت آن را ندارم، طلبکارم می خواهد مرا به زندان بیفکند.
امام حسن (علیه السلام) فرمود: پولی ندارم که دین شما را ادا کنم. آن شخص به امام (علیه السلام) عرض کرد: شما اگر بیایید با طلبکارم صحبت کنید، ممکن است به پاس حرمت شما مرا به زندان نبرد.
میمون بن مهران می گوید: دیدم حضرت آماده شد که کفن بپوشد و از مسجد خارج شود. عرض کردم: آیا فراموش کردهاید که در حال اعتکاف هستید و معتکف نباید در حال اعتکاف از مسجد خارج شود.
امام (علیه السلام) فرمود: فراموش نکردم، ولی پدرم از جدم رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل کرد که: اگر کسی گرهای از کار مسلمین یا شخص مومنی بگشاید و حاجت او را بر آورده سازد. مانند آن است که نه هزار سال خداوند را عبادت کرده، روزها را به روزه و شب ها را به شب زنده داری سپری کرده باشد.
برکت انفاق
گروهی خیال می کنند با انفاق کردن، چیزی را از دست می دهند و کسانی که انفاق نمی کنند، اموالشان باقی می ماند.
امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «در روز جمعه دو فرشته این گونه دعا می کنند: «اللهم اعط کل منفق خلفا و کل ممسک تلفأ»(برهان،ج 3،ص 253) «خدایا به هر انفاق کنندهای عوضی عطا فرما و هر بخیلی را به تلف شدن مال دچار فرما.»
