یکی از زیباترین آموزه‌های فرهنگ اسلامی توجه به امانت داری و حفظ اموال و دارایی‌های دیگران است که در اختیار افراد قرار داده شده است.

خداوند متعال در قرآن مجید مى‏‌فرماید:«انَّ اللَّهَ یَأْمُرُكُمْ انْ تُۆَدُّوالْاماناتِ الى اهْلِه؛[نساء/58] همانا خداوند به شما فرمان می دهد كه امانت‏ها را به اهل آن بدهید».

امام صادق (علیه السلام) فرمود:«انَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً الَّا بِصِدْقِ الحدیثِ وَاداءِ الْامانَةِ الَى الْبِرِّ وَالْفاجِر؛( الکافی:ج2ص104ح1) خداوند هیچ پیامبرى را بر نیانگیخته، جز براستگویى و اداى امانت به نیكوكار و بدكار»

امام باقر(علیه السلام) فرمود:« ثَلاثٌ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ عَزَّ وجَلَّ لِاحَدٍ فیهِنَّ رُخْصَةً: اداءُ الْامانَةِ الَى الْبِرِّ وَالْفاجِرِ ... ؛( مشكاة الانوار طبرسی: ج3 ص142) خداوند اجازه ترك سه چیز را به هیچ كس نداده: یكى رد امانت (به صاحبش) مى‏باشد چه نیكوكار باشد چه بدكار ...».

امیرمۆمنان (علیه السلام) فرمود: سوگند مى‏ خورم كه لحظه‏اى قبل از وفات پیامبر (صلی الله علیه واله و سلم) سه بار از او شنیدم كه فرمود:

«یا ابَاالْحَسَنِ ادِّ الْامانَةَ الَى الْبَرِّوَالْفاجِرِ فیما قَلَّ وَجَلَّ حَتَّى فِى الْخَیْطِ وَالْمَخیطِ؛( بحارالنوار :ج77ص275) اى على! امانت را به نیكوكار و بدكار پس بده، كم باشد یا زیاد، حتّى نخ و سوزن».

همچنین آن حضرت در یكى از وصیتهایش فرمود:«ادُّوا الْاماناتِ وَلَوْ الى قَتَلَةِ الْانْبِیاءِ؛( تحف العقول:ص74) امانتها را رد كنید، گر چه به قاتلان پیامبران باشد».

انواع امانت:

در فـرهـنـگ اسـلام امـانـت به دو چیز اطلاق می شود: الف) امانت الهی  ب) سپردن مال نزد دیگران.

الف) امانت الهی:

خداوند متعال در سوره مبارکه احزاب آیه 72 می فرماید:

«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولاً؛[احزاب/72] ما امانت [الهى و بار تكلیف‏] را بر آسمان ها و زمین و كوه‏ها عرضه كردیم، پس، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناك شدند، و [لى‏] انسان آن را برداشت راستى او ستمگرى نادان بود.»
بر تو باد راستگویی و اداء امانت که در این صورت شریک مال مردم خواهی بود. [پس امام دو انگشت خود را به هم چسبانیده و فرمود] مثل این»

علمای علوم قرآن و تفسیر درخصوص این آیه شریف نظرات فراوانی ابراز داشته‌اند و مقصود از امانت را در آیه مصادیق متعددی بیان کرده‌اند. به گفته محققین تفسیر نمونه می‌توان گفت امانت الهى همان«تعهد و قبول مسئولیت» است.

بنابراین آنها كه امانت را صفت اختیار و آزادى اراده دانستند به گوشه‏اى از این امانت بزرگ اشاره كرده‏اند، همانگونه آنها كه آن را تفسیر به« عقل» یا« اعضاء پیكر» « فرائض و واجبات» و یا« تكالیف به طور كلى» تفسیر نموده‏‌اند هر كدام دست به سوى شاخه‏اى از این درخت بزرگ پربار دراز كرده، و میوه‏اى چیده‌‏اند.( تفسیر نمونه، ج‏17، ص: 454)

ب) مال سپرده شده:

مـنـظـور از مال سپرده شده، اموال و دارایی ها و احیانا اشیایی اسـت کـه بـه انسان امانت داده می شوند و او باید از این امانت هـا به نحو احسن نگه داری کند. به چند نمونه از انواع امانت از نوع مال سپرده شده اشاره می شود. 1-نـامـه هـا و پـیـغـام ها. 2-اجناس و کالاها 3- بیت المال مردم  4-حیوانات 5-زمـیـن
 
نمونه هایی از امانت در قرآن

خداوند متعال که خود بهترین و بزرگ ترین امین و نگهبان است، از هـر گـونـه دغل بازی و خیانت پاک و مبرا می باشد.

در این جا به نـمـونـه هـایـی از آیـات قرآنی و روایات معصومین(علیه السلام) که درباره امانت وارد شده است، اشاره می کنیم.

* خـداونـد در قـرآن نـسـبـت بـه حـفظ امانت و سپردن آن به دست صـاحـبـانشان می فرماید: (ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهـلـهـا...( نساء(4) آیه 58)  خـداونـد به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانش بدهید.)

* در جـایـی دیگر درباره خیانت نکردن در امانت می فرماید: (فان امـن بـعضکم بعضا فلیود الذی اوتمن امانته ولیتق الله ربه...( بقره(2) آیه283) و اگـر کـسی از شما دیگری را امین دانست، آن کس که امین دانسته شده امانت را باز دهد و باید از خدا بترسد.)

* خـداونـد در آیه ای دیگر درباره قبول و رد امانت از اهل کتاب (نـصـاری و یهود) سخن می گوید و می فرماید: (ومن اهل الکتاب من ان تـامـنـه بـقنطار یوده الیک ومنهم من ان تامنه بدینار لایوده الـیـک الا مـادمت علیه قائما...( آل عمران(3) آیه74) ; بعضی اهل کتاب (از نصاری) تا بـه آن حد درست کارند که اگر مال بسیاری به آنان امانت دهی، رد امـانـت کـنـنـد، و بـرخـی دیـگر از اهل کتاب (یهود) آن اندازه نـادرسـتند که اگر به آنان یک دینار امانت دهی رد نکنند، جز آن که بر مطالبه آن سخت گیری کنی...)
خیانت در امانت

* آیـه دیـگری به امانت داری در طول زندگی و پاداش عظیمی که به شـخـص امـیـن تعلق می گیرد، اشاره می کند و می فرماید: (والذین لامـانـاتهم وعهدهم، راعون* والذین هم بشهاداتهم قائمون* والذین هم علی صلاتهم یحافظون* اولئک فی جنات مکرمون (معارج(70) آیه32 تا35) ; و آنان که امانت و عـهـد و پیمانشان را رعایت می کنند، و آنان که برای شهادت به حق قیام می کنند، و آنان که بر نمازشان مواظبت دارند، اینان در باغ های بهشت با عزت و احترام متنعم اند.)

* امـام عـلی(علیه السلام) درباره امانت داری می فرماید: (الامانه والوفاء صـدق الافـعـال والـکـذب والافـتراء خیانه الاقوال (غررالحکم، حدیث2083) ; امانت داری و وفـاداری، راسـتـی افـعـال (اعـمال) است و دروغ و بهتان، خیانت اقوال (گفته ها).)

* آن حـضـرت در حـدیـثی دیگر، درباره ارزش معنوی امانت داری می فـرمـایـنـد: (الزم الصدق والامانه فانهما سجیه الابرار(همان، حدیث 2335)؛ پیوسته ملازم راست گویی و امانت داری باش که آن دو شیوه نیکان است.)

* امام صادق(علیه السلام) نیز می فرماید: اتقوا الله وعلیکم باداء الامانه الـی من ائتمنکم (امالی شیخ صدوق، ص245) ؛ از خدا بترسید و هرکس که شما را امین دانسته و امانتی به شما سپرده، امانتش را بازگردانید.)

و نـیز درباره امر خطیر و مهم رسالت پیغمبران، امام صادق(علیه السلام) می فرماید: خدای عزوجل پیغمبری را مبعوث نکرد مگر به امانت داری و راست گویی نسبت به نیکوکار و بدکار.( اصول کافی در مبانی دین اسلام، ص68)

فوائد و آثار امانت داری در زندگی

امانت داری آثار و فـوایـد فردی و اجتماعی بی شماری دارد که به چند مورد از آن ها اشاره می‌شود:

1. خـشـنودی خداوند:

اینکه خداوند متعال در آیات روح بخش قرآن اولیای خود را در دنیا و آخرت با این ویژگی معرفی می نماید گویایی رضایت خداوند از این صفت اخلاقی و مراعات کنندگان آن است کما اینکه خداوند متعال می فرماید:«وَ الَّذینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ وَ الَّذینَ هُمْ بِشَهاداتِهِمْ قائِمُونَ وَ الَّذینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ یُحافِظُونَ أُولئِكَ فی‏ جَنَّاتٍ مُكْرَمُونَ؛[معارج/35-32] و كسانى كه امانتها و پیمان خود را مراعات مى‏كنندو آنان كه بر شهادتهاى خود ایستاده‏اند.و كسانى كه بر نمازشان مداومت مى‏ورزند. آنها هستند كه در باغهایى [از بهشت‏]، گرامى خواهند بود.»

در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند:«إذا أحَبَّ اللّه ُ عَبدا حَبَّبَ إلَیهِ الأمانَةَ؛( میزان الحکمه:ج2ص438/ح3298) امام على علیه السلام : هرگاه خداوند بنده اى را دوست بدارد، امانت دارى را در نظرش محبوب گرداند.»
پیوسته امت من در خوشی و راحتی خواهند بود، مادامی که به همدیگر خیانت نورزند و امانت ها را ادا کنند»

2. جلب اعتماد و اطمینان مردم:

یکی از ویژگی های مشهور رسول اکرم(صلی الله علیه واله و سلم): خصوصت امانت داری ایشان بود به طوری که مشرکین مکه به واسطه این خصوصیت اخلاقی به ایشان اعتماد می کردد و در سفرهای که داشتند اموال خود را نزد ایشان به امانت می گذاشتن علاوه براین به طور تجربی و عقلانی نیز نوعاً مردم کسانی که به امانت داری شهرت  دارند دوست می‌دارند و به آنها اعتماد می‌نمایند.

در روایتی نقل شده است امام صادق علیه السلام به عبدالرحمن بن سیابه فرمود: آیا به تو سفارشی ارزنده داشته باشم؟ او گفت: آری یابن رسول اللَّه صلی الله علیه وآله! امام فرمود: «عَلَیک بِصِدْقِ الْحَدیثِ وَ اَداءِ الاَمانَةِ تَشْرِک النَّاسَ فی اَمْوالِهِمْ هکذا؛( وسائل الشیعه، ج 19، ص 69) بر تو باد راستگویی و اداء امانت که در این صورت شریک مال مردم خواهی بود. [پس امام دو انگشت خود را به هم چسبانیده و فرمود] مثل این.»

3. وسعت روزی

ازامام على (علیه السلام) در این خصوص نقل شده است که می فرماید:«لامانَةُ تَجُرُّ الرِّزقَ، و َالخیانَةُ تَجُرُّ الفَقرَ؛( تحف العقول ص221 ) امانتدارى روزى مى آورد و خیانت در امانت فقر.»

4. امنیت و آسایش اجتماعی

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله در مورد این ره آورد اجتماعی امانت داری در جامعه می‌فرماید: «لا تَزالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما لَمْ یتَخاوَنُوا وَاَدُّوا الاَمانَةَ؛( وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج 9، ص 25) پیوسته امت من در خوشی و راحتی خواهند بود، مادامی که به همدیگر خیانت نورزند و امانتها را ادا کنند.»