زکام و نزله دو بیماری نزدیک به هم هستند چون دلیل پیدایش هر دو یکی است یعنی در هر دو، ریزش مایعات و رطوبات از مغز وجود دارد به عبارتی ریزش و فرود آمدن ضایعات و فضولات رطوبی از جلوی مغز به سمت پایین اگر به سوی منافذ بینی باشد، زکام و اگر به سمت حلق باشد، به آن نزله می‌گویند.
علائم زکام و سرماخوردگی
علائم زکام از راه بینی به سختی نفس کشیدن، در بینی سخن گفتن، خروج ترشحات و رطوبات از بینی برخلاف عادت طبیعی، کم شدن حس بویایی و علامت نزله نیز گرفتن صدا، دشواری در صحبت کردن و ترشحات پشت حلق است.
گاهی زکام بر اثر عوامل خارجی که گرمایی هستند ایجاد می‌شود در نتیجه باعث خارج شدن رطوبت های مغز به سمت بینی و حلق خواهد شد مانند قرار گرفتن در آفتاب یا نزدیک آتش، بوئیدن چیزهای گرم مثل مشک و زعفران یا خوردن چیزهای گرم مثل خردل، سیر، پیاز و مانند این ها یا مالیدن روغن‌های گرم که دارای علایم احساس خارش و سوزش در بینی، سرخی چشم‌ها و بینی و احیاناً کمی سرخی صورت که معمولاً با تب هم همراه است.
اما اگر بر اثر عوامل سرد این زکام ایجاد شود مانند برهنه نگه داشتن سر به مدت طولانی در هوای سرد یا مواجهه با آب سرد یا سر را برهنه کردن بعد از ورزش و استحمام، فرد دچار احساس سنگینی در سر می‌شود و آنچه از بینی و حلق خارج می‌شود غلیظ و سفید یا مایل به کبودی است.
گاهی زکام به سمت حلق می‌رود که در این صورت فرد به سردرد و سوزش سر و چشم، ریزش اشک از چشم، تلخی دهان و حلق، تشنگی، خروج هوای گرم از بینی، تندی و گرمی منافذ بینی دچار می‌شود و بیمار پیوسته میل به خوابیدن دارد. همچنین بی‌مزگی و بدمزگی دهان و احساس طعم سوختگی در دهان را احساس می‌کند.
حتی استرس، اضطراب و وضعیت نامناسب روحی هم می‌تواند به طور غیرمستقیم از عوامل ایجاد کننده زکام باشد. فردی که دچار این حالت می‌شود می‌تواند استحمام کند چون عرق کردن برایش مفید است. رطوبت‌ها و بخارات که سبب زکام می‌شود با عرق خارج می‌شود به شرطی که در هنگام خروج، بدن و سر به خوبی پوشانده شود.
بخورات و بوییدنی ها
* برای درمان سرماخوردگی بوییدن برخی گیاهان و بخور دادن آن ها به درمان سرماخوردگی کمک می کند مثلا بوییدن بوهای سرد مثل نیلوفر، بوییدن صندل سرخ که با سرکه ساییده شده باشد و همچنین بوییدن سبوس جو با سرکه توصیه می‌شود.
* بخور بنفشه، بابونه، خطمی، کاهو و پوست خشخاش توصیه می‌شود و برای تسکین خارش، بوییدن روغن‌های سرد مانند نیلوفر و بنفشه و بوییدن گشنیز تازه یا خشک بهتر است.
* ریختن آب گرم بر جلوی سر و بخور دادن با بخار آب گرم و بوییدن بوهای گرم مثل مرزنجوش و مشک مناسب است. همچنین می‌توان سیاه‌دانه را یک شبانه روز در سرکه خیسانده، سپس سرخ کرده، کوبیده و در پارچه‌ای بسته ببویید.
* سیاه‌دانه، بازکننده گرفتگی‌های بینی و سینوس‌ها است و مخصوصاً اگر با سرکه باشد برای زکام مفید است. این درحالی است که تأثیر درمانی سیاه‌دانه در سینوزیت در مقالات طب جدید برابر با آنتی‌بیوتیک بیان شده است.
بایدهای طب سنتی برای درمان سرماخوردگی
* خاریدن و ماساژ سر، شانه کردن سر به‌طوری‌که به عمق پوست و پیاز مو برسد و مصرف سوپ برای جلوگیری از سرماخوردگی مکرر توصیه می‌شود. سوپ سرماخوردگی حاوی رشته فرنگی یک فنجان، آب 6 لیوان، روغن کنجد 2 قاشق، شوید نصف نعلبکی، بال مرغ 2 تا با کمی پیاز و نمک و زردچوبه و یک لیمو عمانی است و در روز یک تا 2 بار مصرف شود.
* نوشیدن آب گرم در زمانی که حلق درگیر شده مفید است چون آن را نرم می‌کند.
* در زمان ابتلا به بیماری، حرکت دادن اندام‌های تحتانی بدن(ورزش و نرمشی که باعث حرکت پایین تنه شود) بسیار مفید است و ماده را به سوی پایین می‌کشد. همچنین مالیدن پاها از زیر زانو با شدت و درد، بهترین و سودمند‌ترین تدبیر است.
* چرب کردن کف دست‌ها و پاها با روغن حیوانی و نگه داشتن جلوی حرارت در هنگام ابتلا مفید است. همچنین پارچه کتان را حرارت بدهند و بر کف سر بگذارند. دست و پا را با روغن‌های گرم مثل روغن بابونه، روغن مرزنجوش، روغن سداب و روغن سوسن چرب کنند، اما این روغن‌ها نباید به بینی و سر برسد.
برای کاهش آبریزش بینی چه باید کرد؟
* حریره‌ای که برای تقویت مغز و کاهش درد زکام توصیه می‌شود حاوی خشخاش سفید6 گرم، مغز بادام 7 عدد،نشاسته 6 گرم است که به همراه نبات روی شعله ملایم جوشانده تا مثل حریره شود. گاهی می‌توان کمی زعفران هم به آن اضافه کرد و اگر با کمی گشنیز خشک هم مصرف شود مفید است. بادام، مغز را تقویت می‌کند و گشنیز مانع صعود بخارات به سوی مغز می‌شود. مصرف چنین حریره‌ای از دیدگاه طب جدید نیز چون حاوی مواد غذایی امگا-3 مثل بادام است در کاهش آبریزش بینی آلرژیک و آسم مفید است.
* آبگوشت، سوپ و شورباهایی که در آن شلغم و اسفناج باشد توصیه می‌شود. این‌گونه غذاها بهتر هضم می‌شوند و مانع تجمع اخلاط غلیظ و مواد زاید در بدن می‌شود.
* غرغره کردن جوشانده زیره سیاه و آویشن برای آرام کردن حلق مفید است.
* خوردن تخم کتان به همراه عسل با کمی فلفل سودمند است و مصرف تخم کتان از دیدگاه طب جدید برای آبریزش بینی آلرژیک مفید اعلام شده است.
نبایدهای طب سنتی
* فردی که دچار سرماخوردگی شده باید از مصرف گوشت‌های غلیظ مثل گوشت گاو و گوساله، غذاهای تند، غلیظ، بسیار شور، بسیار ترش، چرب و سرخ کرده، لبنیات، روغن زیاد، نوشیدنی‌ها و غذاهای مولد گاز مثل حبوبات، گردو، پنیر کهنه، سیر و پیاز خام، سبزی‌‌های تند مثل شاهی بپرهیزد و همچنین مصرف میوه‌های با طبع سرد و تر مثل پرتقال، نارنگی، سالاد و ماست و مخلفات به همراه غذا، آب یخ، قهوه و کاکائو، شیرینی که در قنادی تهیه می‌شود، غذاهای آماده و مانده و کارخانه‌ای را به حداقل برساند.
* بیمارانی که دچار سینوزیت شده اند باید کمتر بخوابند مخصوصاً در روز. همچنین بلافاصله بعد از غذا نخوابند. باید هنگام خوابیدن بالش کوتاه باشد و حتی‌الامکان نباید به پشت بخوابند. بهتر است پیشانی و صورت روی بالش باشد و سر رو به پایین تا ماده از راه بینی خارج شود و به سینه نریزد.
* اگر تب همراه با بیماری است، بیمار به حمام نرود و از نشستن در کنار آب جاری و در برابر باد پرهیز کرد.
توصیه امام رضا(ع) برای بهبود سرماخوردگی
امام رضا علیه‌السلام می‌فرمایند: «کسی که بخواهد از زکام در هنگام زمستان جلوگیری کند روزی سه لقمه عسل بخورد و از بوییدن گل نرگس کوتاهی نکند و سیاه‌دانه نیز چنین است و اگر کسی از زکام در هنگام تابستان بترسد هر روز باید خیار تازه بخورد و از نشستن در آفتاب خودداری کند.»
