چیکو درختی است همیشه سبز با قامتی برافراشته و پهن و انشعابات کم که ارتفاع آن بین 5-20 متر است، البته درختان چیکو پیوندی کوتاه‌تر (15-5 متر) هستند. گل‌های چیکو از نوع دو جنسی زنگوله مانند کوچک (12-8 میلی متر). دارای 6 کاسبرگ (سه کاسبرگ در خارج و 3 کاسبرگ در داخل) گلبرگ‌ها به رنگ سبز کمرنگ متمایل به سفید و پرچم برجسته به تعداد 6 عدد می‌باشد.
اوج گل‌دهی درختان چیکو در کشور استرالیا در تابستان اتفاق می‌افتد. در کشور فیلیپین گل‌دهی در ابتدای فصل بارندگی و در ماه‌های آوریل تا ژوئن صورت می‌گیرد و ماه‌های گل‌دهی در مکزیک فوریه تا مارس می‌باشد. در ایران زمان گل‌دهی چیکو از اواخر اسفند شروع می‌شود که در این زمان میزان بارندگی بسیار کم است، از این نظر چیکو مزیت نسبی در مقابل انبه دارد چرا که زمان گل‌دهی درختان انبه مصادف با اوج ریزش نزولات آسمانی (15 دی‌ماه تا اوایل فروردین‌ماه) است و ثانیاً هوای بارانی و ابری بر روی گل دهی و تلقیح گل‌های چیکو تأثیری ندارد. گل‌دهی چیکو در استان هرمزگان تدریجی است (اسفند تا اواخر خردادماه) بنابراین میوه‌های به اندازه‌های مختلف روی درختان دیده می‌شود. زمان رسیدن اولین میوه‌ها تیرماه می‌باشد و تا شهریورماه روی درختان چیکو، میوه دیده می‌شود.
نام درخت چیکو ساپودیلا است و صمغ آن به نام چیکل پیش‌تر برای درست کردن سقز (آدامس) به کار می‌رفت.
گیاه‌شناسی
چیکو با نام علمی Manilkara zapota L گیاهی است از خانواده Sapotaceae این خانواده دارای جنس‌های مختلفی است که تعداد زیادی گونه با میوه خوراکی در آن‌ها وجود دارد. 45-60 روز بعد از گل انگیزی در درخت چیکو گل‌ها شروع به باز شدن می‌نمایند. طول دوره تشکیل تا رسیدن میوه چیکو حدود 168-240 روز است، در کشور هندوستان این زمان شامل 3 مرحله است. مرحله اول 112 روز است که قطر میوه افزایش می‌یابد. 28 روز بعدی را دوره انتقال می‌گویند و 63 روز آخر طول میوه افزایش می‌یابد و میوه شکل اصلی خود را پیدا می‌کند.
این گیاه با نام چیکو در فیلیپین، ساپودیلا در انگلیس، سان مانیلا در اندونزی، لاموت در تایلند، چیکلی در مکزیک، چیکو زاپوته در گواتمالا، مکزیک و ونزوئلا و نازی بری در جامائیکا شناخته می‌شود.
این درخت بومی در دوران قدیم در جنوب مکزیک و کشورهای آمریکا به منظور استخراج صمغ در تهیه آدامس و همچنین تولید میوه کشت می‌شد سپس توسط اسپانیایی‌ها به فیلیپین برده شد و در نهایت به تمام نقاط گرمسیر دنیا انتشار یافت.
این درخت هم اکنون در سطح وسیعی از نوار ساحلی هند و سریلانکا و در ایران نیز در برخی منازل و باغ‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان کشت می‌شود.
سازگاری بسیار خوب این درخت با شرایط آب و هوایی و خاک‌های جنوب کشور و عملکرد مطلوب آن موجب شد تا توسعه سطح زیر کشت این محصول در برنامه سوم توسعه مد نظر قرار گیرد و هر سال افزایش یابد.
میوه چیکو به شکل گرد تا بیضی به قطر 10 تا 15 سانتیمتر و طول 12 سانتیمتر و وزن نرمال میوه‌ها بین 100 تا 400 گرم است که البته در برخی از ارقام به یک کیلوگرم نیز می‌رسد.
میوه این درخت دارای پوست نازک و صاف به رنگ قهوه‌ای روشن، گوشت میوه نارس به رنگ زرد تا قهوه‌ای روشن با شیرابه فراوان و سفت می‌باشد اما میوه رسیده فاقد شیرابه است و گوشت آن به رنگ قرمز، خیلی شیرین و آبدار است و طعم اسیدی کمی دارد.
هسته آن به رنگ سیاه براق، دوکی شکل و نزدیک به دو سانتیمتر طول دارد.
هر درخت چیکو نزدیک به هزار و 500 تا دو هزار و 500 عدد میوه تولید می‌کند و عملکرد محصول در هر هکتار بین 10 تا 12 تن است.
درخت چیکو با وجود رشد بسیار کند که تا زمان ثمردهی و بلوغ پنج سال به طول می‌انجامد اما تا 80 سالگی همچنان محصول می‌دهد و درآمدزا است. درخت چیکو در برابر بادهای شدید مقاوم است و سرمای زیر صفر درجه را نیز به راحتی تحمل می‌کند.
میوه چیکو را باید با دقت زیاد برداشت نمود چرا که به راحتی در اثر فشار، ضربه و خراشیدن، آسیب می‌بیند. بعد از برداشت میوه، دم آن باید کنده شود و اجازه داده شود که لاتکس آن خارج و سپس شسته شود. میوه‌های بالغ چیکو در حرارت 25 درجه سانتی‌گراد در مدت 3-7 روز می‌رسند. این‌گونه میوه‌ها در حرارت 15 درجه سانتی‌گراد و به مدت 14 روز قابل انبارداری هستند.
موارد مصرف
* چیکو معمولاً به صورت تازه خورده می‌شود.
* این میوه را به صورت فریز شده نیز مصرف می‌نمایند.
* بعضی از میوه‌های چیکو طعم بدی دارند و از مصرف این‌گونه میوه‌ها باید خودداری نمود.
* حدود 84% از میوه‌های چیکو خوردنی هستند. میوه چیکو دارای 69-75% آب است. مقدار ویتامین A و C در میوه چیکو کم است. اسیدی بودن میوه به خاطر وجود مالات (malate) است.
* قسمت گوشتی میوه چیکو در تهیه پودر خشک، شربت، مربا، سالاد میوه‌ای و ماست استفاده می‌شود. حفظ نمودن عطر و طعم میوه چیکو در عملیات فرآوری محصول مشکل است. بوی معطر چیکو به خاطر وجود متیل بنزوآت و متیل سالیسیلات است.
* از لاتکس درختان چیکو نیز به منظور تولید صمغ و در تهیه خمیردندان استفاده می‌شود.
* میوه چیکو که مصرف تازه خوری دارد حتی در صنایع تبدیلی نیز برای تولید چسب قابل استفاده است.
* میوه نارس چیکو نیز تانن فراوانی دارد که برای درمان اسهال مفید است و از برگ آن در پایین آوردن فشارخون، سرماخوردگی و درمان سرفه استفاده می‌شود.
* از شیرابه چسبناک چیکو در پر کردن دندان استفاده می‌شود و له شده هسته این میوه نیز ادرارآور و برای دفع سنگ کلیه موثر است.
چیکو خاصیت ضدسرطانی دارد
متخصصان هندی می‌گویند: چیکو که یک میوه گرمسیری است خاصیت ضدسرطانی دارد. این متخصصان در مطالعات خود مشاهده کردند که عصاره «متانولی» این میوه حاوی «فیتوکمیکال‌ها» ی فعالی است که روی سلول‌های تومور تأثیر گذاشته و می‌تواند این سلول‌ها را از بین ببرد.
«ساتیس سی راگاوان»، یکی از متخصصان این مطالعه گفت: در این بررسی عصاره متانولی حاصل از میوه کامل چیکو و خواص ضدسرطانی آن روی سلول‌های سرطانی مختلف و مدل‌های حیوانی مورد آزمایش قرار گرفت. یافته‌های به دست آمده حاکی از آن است که گنجاندن چیکو در رژیم غذایی روزانه از بدن در برابر پیشرفت سلول‌های سرطانی حفاظت می‌کند.
این متخصصان اظهار داشتند: هر سال در هند یک میلیون مورد جدید ابتلا به سرطان گزارش می‌شود که این رقم طی 20 سال دو برابر خواهد شد. همچنین از حدود هشت میلیون مورد فوتی در سال 2012 میلادی در سراسر جهان بر اثر ابتلا به سرطان نزدیک به 700 هزار مورد در هند رخ داده است.
راگاوان گفت: این میوه به دلیل تنوع شیمیایی وسیع برای درمان انواع سرطان موثر است. ما در این بررسی تأثیر آن را روی سلول‌های سرطانی گرفته شده از سرطان‌های مختلف همچون لوسمی، سرطان ریه و پستان آزمایش و مشاهده کردیم که میوه چیکو میزان گسترش سلول‌های سرطانی را در موش‌ها کاهش داده است. همچنین متخصصان دریافتند که عصاره میوه چیکو نه تنها از رشد سلول‌های سرطانی در 50 درصد از موش‌های تحت آزمایش جلوگیری کرده بلکه موجب افزایش سه برابری طول عمر موش‌های تحت درمان شده است.
