اصفهان، نصف جهان ؛ شهری است که باید پیاده آن را پیمود تا بهتر آن را دریافت. شهری که در گوشه و کنار آن گاها به مجموعه هایی بر میخوریم که شاید در کشور کم نظیر و یا بی نظیر باشد ، یکی از این آثار بی نظیر کلیسای وانک می باشد که بزرگترین و زیباترین کلیسای جلفای اصفهان است.
کلیسای وانک که به زبان ارمنی آمنا پرکیچ به معنی منجی یا نجات دهنده خوانده میشود به نام کلیسای "سن سور” نیز شهرت دارد که در زمان شاه عباس ساخته شده است. این کلیسا از کلیساهای تاریخی ارمنیان اصفهان بود در محله جلفای اصفهان واقع شده است و از نظر طلاکاری سقف و سطح داخل گنبد و نقاشی های تاریخی از زیباترین کلیساهای جلفای اصفهان است.
وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است، قدمت موزه کلیسای وانک، البته نه در شکل و وسعت کنونی آن، به صد سال پیش یعنی سال‌های ۱۹۰۵-۱۹۰۶ میلادی باز می‌گردد، در این تاریخ به کوشش و یاری طاطاووس هونانیان، فرزند هاروتون هونانیان، نویسنده کتاب تاریخ جلفای اصفهان، اتاق‌هائی در ضلع شمالی حیاط کلیسای وانک برای نگهداری و نمایش کتاب‌ها، نسخه‌‌های خطی و اشیای تاریخی ساخته شدند، که تا سال ۱۹۳۰ میلادی به منزله موزه و کتابخانه مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
معماری کلیسای وانک شیوهای ایرانی دارد و همانند مساجد ایرانی دارای گنبدی عظیم است. البته درون کلیسا به سبک کلیساهای وانک و نقاشیها و آب طلاکاریهای آن شیوه ایرانی است. تابلوهایی که بر اساس مندرجات کتاب مقدس از زندگی حضرت مسیح در این کلیسا موجود است سبکی اروپایی و عمدتاً ایتالیایی دارند. کتیبههای درون کلیسا به خط ارمنی طلایی بر زمینه لاجوردی است. بر سر در شمالی کلیسا صحنهای از مراسم تدفین حضرت مسیح(ع) نقاشی شده است.
در سال ۱۹۰۵ میلادی برابر با ۱۳۲۲ هجری قمری در شمال کلیسای وانک ساختمان بنا نهاده شد که دارای چند سالن است و به محل موزه کلیسا اختصاص داده شد. تابلوهای نقاشی که از سوی کشورهای اروپایی به کلیسا تقدیم شده در این موزه نگداری میشود. از جمله اشیا موزهای دیگر که در موزه کلیسا موجود است تعدادی کتاب خطی ارمنی و نیز نخستین کتاب چاپ شده در زمان صفویه را میتوان به شمار آورد.
نماز خانه اصلی کلیسا که به شکل متوازی الاضلاع است شامل دو قسمت چهارگوش است که قسمت اول شبستان بنا و قسمت دوم که زیر گنبد خانه است محل اجرای مراسم و سرودهای مذهبی است. ازاره های دیوارهای نماز خانه را کاشی های خشتی چند رنگ فرا گرفته است. در قسمتهای بالای ازاره تصاویربسیار زیبائی نقاشی شده اند که از کتب مقدس الهام گرفته شده و تمامی سطح فضای گنبد را تزئین کرده است.
دور تا دور گنبد داستان خلقت آدم و حوا است که بوسیله نقاشان ارمنی ترسیم شده اند. بر محراب بسیار زیبای کلیسا نیز تصاویری از جمله تصویر حضرت مسیح (ع) نقاشی شده است. نمای خارجی گنبد کلیس بدون تزئینات کاشیکاری است و با آجر ساده پوشانده شده است.
در گوشه حیاط کلیسا برج ناقوس زیبا و بزرگی ساخته شده که بر چهار ستون سنگی استوار است. در گوشه دیگری از این حیاط و روبروی برج ناقوس ستون بلندی از سنگ یادبود ۱/۵ میلیون نفر ارمنی ساخته شده که در سال ۱۹۱۵ میلادی قتل عام شده اند.
در صحن حیاط کلیسا چند نفر از ارامنه مشهور از جمله چند اسقف اعظم و نمایندگان سیاسی کشورهای اروپایی که در اصفهان در گذشته اند به خاک سپرده شده اند.
