سارا قاسمی چهارشنبه ۱۳ آبان ۱۳۹۴ - ۱۵:۰۰

کافه نشینی پدیده ای نوظهور و معاصر نیست. در ایران این مفهوم سبقه ای تاریخی دارد و می توان سیر آن را تا پیش از عهد شاه عباس صفوی جستجو کرد. رواج قهوه خانه ها به شکلی که امروزه آن را با هویت و فرهنگ و جامعه ایرانی می شناسیم به دوران صفویه و دوران پایتختی قزوین و اصفهان در سالهای (1038 -930 ق) بازمی گردد.

به همین دلیل قهوه خانه ها تا چند سال پیش رنگ و بوی فرهنگ و هنر ایرانی را که دوران صفویه یکی از نقاط اوج آن است در خود داشتند.

اما در ایران کارکرد مفهومی معاصر "کافه" عمری کمتر از صد سال دارد.زمانی که جامعه متوسط اجتماعی به تقلید از فضای روشنفکری غرب و عموماً فرانسه، تلاش کرد تا محفل های اجتماعی خود را از پاتوق های اجتماعی قشر ضعیف و کارگر جامعه جدا سازد و برای این منظور کافه و کافه نشینی را به عنوان فرهنگی مدرن در برابر قهوه  خانه های سنتی قرار داد.

قهوه خانه ها در ایران از همان ابتدای امر تاکنون،به عنوان مکان هایی مردانه توصیف شده اند که اقشار مختلف جامعه برای ارتباط گیری با یکدیگر در ساعات غیر کاری در آن گرد می آمدند،درحالی که کافه نشینی از ابتدای شکل گیری مفهوم آن،کارکردی اجتماعی داشته و اساساً مفهوم آن برخلاف قهوه خانه،وابسته به گروه  های اجتماعی است.

ایرانیان مقیم خارج که عموماً برای کار یا تحصیل در آن سرزمین ها سکونت داشتند، با خود این فرهنگ را به ایران وارد کردند.آنها که دیگر نقالی قهوه خانه های ایرانی به همراه دود قلیان و دغدغه های کارگری نمی توانست برایشان آرامش بخش باشد، مکانی جدیدی را می جستند تا ضمن دیدار با همگنان خویش و نیز اتباع خارجی مقیم ایران، کانون اجتماعی مدرن تری را نسبت به قهوه خانه شکل دهند که در آن نه از نقالی و شاهنامه خوانی خبری باشد و نه از دود قلیان و سرفه های خشک کارگران شهرستانی کارخانه ها.

در آن برهه از تاریخ و با تغییرات در فضای اجتماعی ایران،جدایی مفهومی قهوه خانه ها از کافه ها شکل گرفت.

اولین کافه مدرن تهران کافه نادری است که در 1306 توسط مهاجری ارمنی دایر گردید.در این کافه علاوه بر قهوه و سایر نوشیدنی ها، غذا نیز سرو می شد. بسیاری از غذاها و نوشیدنی ها برای اولین بار در این کافه به ایرانی ها عرضه شد. این کافه به پاتوق روشنفکران تبدیل شد و نقش چشمگیری در ادبیات و فضای روشنفکری ایران داشته است.

 

از قهوه خانه تا کافه نشینی

 

امروزه مشتری کافه ها معمولا قشر جوان و دانشگاهی را شامل می شود. در کنار این قشر،جوانان دیگری هستند که در کنار بزرگترها و سالمندان به قهوه خانه می روند.در قهوه خانه ها چایی فروخته می شود و قلیان و غذای سبک ولی در کافه ها خبری از قلیان نیست اما امکان سیگار کشیدن هست.

خرج کافه رفتن گران تر از قهوه خانه است اما این به معنای پولدارتر بودن مشتری های کافه نسبت به مشتری های قهوه خانه نیست. جوانان کافه رو برای کنار آمدن با قیمت های گران، تعارف را کنار گذاشته اند و چند دوست که به کافه می روند موظفند که حساب خودشان را خود پرداخت کنند. کم پیش می آید در کافه کسی بقیه را مهمان کند اما در قهوه خانه ها تعارف بیداد می کند. تفاوت دیگر قهوه خانه و کافه، حضور جنس مونث است. دختران مشتری همیشگی کافه ها هستند. جز این در بسیاری کافه ها خدمه کافه،دختران هستند و یا کلا کافه در روزهایی از هفته دخترانه است.

موسیقی،عنصر جدانشدنی کافه ها است.گاهی مراسم دیگری نیز از جمله شب شعر، مراسم رونمایی کتاب، نمایشگاه عکس و حتی نمایش برگزار می شود و می توان گفت که کافه ها معمولا محیط هایی فرهنگی هستند.فرهنگی بودن کافه بیش از هر چیز به مکان کافه بستگی دارد. شاید بتوان گفت که مشتری های کافه های حدفاصل میدان انقلاب تا چهارراه ولیعصر به علت همجواری با کتابفروشی ها،دانشگاه تهران،تئاتر شهر و... بیشتر از جنس افراد فرهنگی هستند.

امروزه بسیاری کافه ها برای جلب مشتری از نویسندگان و هنرمندان دعوت می کنند تا ساعات خاصی را در کافه شان حضور داشته باشند. چنین حضوری هم باعث اعتبار کافه است و هم امید می رود باعث ساختن جریانی برای اعتلای هنر و فرهنگ شود. از طرف دیگر بسیاری از صاحبان کافه ها خود آدم هایی فرهنگی هستند یا لااقل دغدغه فرهنگ دارند. هدف آن ها از تاسیس کافه هدفی دو گانه است. از یک سو در پی کسب در آمدند و از سویی امیدوارند محفلی درست کرده و از طریق آن فضایی برای گفتگو و تبادل نظرات بر پا دارند.

کافه ها در طول حیات خویش چه در ایران و چه در گستره جهان، هنوز هم به  عنوان کانون گرد هم آیی اقشار خاصی از جامعه شناخته می شوند.فرهنگ کافه نشینی اصل را بر خوردن برای سیر شدن نگذاشته،بلکه کافه کانونی است که افراد جامعه برای گپ و گفت،آنجا را خارج از مناسبات جاری جامعه می پسندند.کافه ها سرعت جامعه را می گیرند و آرامش را به ساکنان خود که برای ساعت ها نشستن به آنجا می روند هدیه می دهند.



شارژ سریع موبایل