یك شکاف در دیواره دریاچه‌ای قدیمی، باعث پیدایش تمدن‌های بسیاری در فلات ایران شد. دریاچه‌ای که در نزدیکی حوضه آبریز کارون همیشگی قرار داشت، باعث شد تا آب و طراوت زاینده‌رود بر دشت‌های تموز مرکزی ایران روان شود، زندگی و حیات را تا دل خشکی‌های کویر بی‌آب و علف منطقه برساند و اندک اندک شهرها و تمدن‌های جدید شکل بگیرند.
هزاران سال است که زاینده‌رود با کم‌و‌کاست اما مصمم و سرسخت در مسیرش می‌لغزد و سرسبزی و نشاط را به هرکسی که ساحل‌نشین‌اش شده، هدیه میکند. رگ تمدن‌ساز مرکز فلات ایران را باید باعث اصلی اقتصاد پویا، فرهنگ درخشان، هنر فاخر و تاریخ پرماجرای حوضه آبریز زاینده‌رود دانست.
زاینده‌رود با داشتنی‌های باارزشش همراه خوش‌سفری برای یک طبیعت‌گرد، تاریخ‌دوست یا هنرمند جست‌وجو‌گر خواهد بود. همسفر شدن با زاینده‌رود سفری پرماجرا، هیجان‌انگیز و تاریخی برای شما به ارمغان خواهد داشت، پس دل به دل زلالش بدهید و برای زمزمه‌های گوش‌نوازش، گوش تیز کنید تا از همسفریش نهایت لذت را ببرید.
اگر چه زاینده‌رود از دوران پرآبی‌اش فاصله بسیار دارد اما هم‌چنان بزرگ‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران است. زاینده‌رود یا زنده‌رود که در کتاب‌های تاریخی از آن با نام زرین رود یاد شده‌است، صد و هجدهمین اثر طبیعی است که در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شده‌است.
زاینده رود از سرچشمه‌هایش در کوهستان‌های بلند و سرسخت زاگرس تا تالاب گاوخونی در دل خشکزارها و تپه‌های شنی چهار صدکیلومتر راه می‌پیماید تا منتظرانش را در استانهای چهارمحال و بختیاری و اصفهان سیراب کند. سرچشمه زاینده‌رود به شكل حوضی مدور با مساحتی در حدود سیصد زرع است كه به «چشمه جانان» معروف است.
این چشمه در این ناحیه می‌جوشد و به طرف مشرق سرازیر می‌شود. پس از طی سه فرسنگ، به چشمه دیگری به نام «چهل چشمه» می‌رسد. همچنین از سمت شمال این منطقه، یعنی ناحیه فریدن، دو چشمه بزرگ دیگر به نام «خُرِسنگ» و «كودَنگ» به جانانه‌رود ملحق می‌شود. انشعاب دیگری هم به نام زرین‌رود از طرف جنوب یعنی چهارمحال به این رودخانه اضافه می‌شود. منبع اصلی انشعاب اخیر زیر‌ِ كوهی قرار دارد كه زردكوه نامیده می‌شود.
اما بیشترین آب جاری در زاینده‌رود وارد استان اصفهان می‌شود. برای انتقال آب کوهرنگ به اصفهان اقدامات زیادی به عمل آمده‌است که از آن جمله می‌توان به اولین تونل در منطقه کوهرنگ در زمان رضاشاه اشاره کرد. تونل دوم نیز در همین منطقه در زمان محمدرضاشاه راه‌اندازی شد.
عملیات حفر تونل سوم در همین زمان شروع ولی به دلیل وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ متوقف شد. پس از انقلاب عملیات حفاری تونل از سرگرفته شد. از این رودخانه، جهت آبیاری باغ‌ها، عمارت‌ها و کشتزارهای داخلی اصفهان، پنج شاخه بزرگ، جدا شده که در گویش اصفهان به آنها «مادی» می‌گویند. زاینده رود در انتهای مسیر خود به مانداب گاوخونی در اصفهان می‌ریزد.
از دیگر نشانه های تمدن این رود زندگی بخش، پل هایی است که روی این پل بنا شده. بر روی رودخانه زاینده‌رود چندین پل تاریخی از زمان صفویان و قبل از آن برجا مانده‌است. در استان چهارمحال بختیاری پل زمانخان و در استان اصفهان پل‌های مشهور تاریخی سی و سه پل یا پل الله وردی خان، پل خواجو بنا شده است. قدیمیترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود «پل شهرستان» است.
