كاشان شهر عجیبی است با این‌كه كوچك است اما قدمت به درازای تاریخ دارد و همه چیز در آن پیدا میشود. از تپه باستانی و بناهای قدیمی مانند حمام و مسجد گرفته تا خانه‌هایی اعیانی با معماری‌های زیبا. شهر كاشان پر است از بناهای دیدنی و خاص و دل هر كسی را با خود می‌برد.
اما شاید جدای از حمام فین كاشان و خانه‌های معروف دوره قاجار كه بسیاری از ایرانی‌ها با آن آشنا هستند، برخی از بناهای آن به خوبی معرفی نشده‌اند.
مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان
بنای مسجد و مدرسه آقا بزرگ یكی از زیباترین مساجد دوره قاجار در ایران به شمار می‌آید. این بنا در خیابان فاضل نراقی کاشان واقع شده است. ساختمان این مدرسه با سرمایه شخصی به نام حاج محمد تقی خانبان طی سال های ۱۲۵۰ تا ۱۲۶۰ هجری قمری جهت استفاده نماز جماعت و درس و بحث داماد خود، ملا مهدی نراقی دوم، برادر ملا احمد نراقی، ملقب به آقابزرگ بنا شده و به این نام معروف شده است.
تمامی این بنا از جمله گنبد که جزو بزرگ‌ترین گنبدهای آجری است با آجر ساخته شده و تزئینات به کار رفته در این بنا عبارت است از: کاشی‌کاری، آجرکاری، کتیبه‌های نفیس گچی و کاشی، مقرنس‌کاری، خطاطی ثلث و نستعلیق و نقاشی، که نقاشی این مدرسه توسط استاد محمد باقر قمصری صورت گرفته است. کتیبه‌های خطوط مسجد توسط اساتید برجسته خوشنویس کاشان از جمله محمد ابراهیم (جد خاندان معارفی)، محمد حسین (جد خاندان ادیب) و بسلمه‌های طغری توسط سید صادق کاشانی نوشته شده است.
این مسجد دارای سردر زیبایی است كه سقف آن با مقرنس‌های معلق گچی و نقاشی تزئین یافته و دیوارهای جلوخان از كتیبه بالای سردر تا كف تختگاه های طرفین درگاه با كاش های خشتی الوان پوشیده شده است.
هیئت اصلی بنا و گنبد و بارگاه با شكوه آن به واسطه عظمت ساختمان و طرح عالی و نقشه بی‌نظیر به خصوص دقایق و فنون معماری اصیل ایرانی كه در آن به كار برده شده، یكی از بناهای مهم ایرانی اسلامی به شمار می‌رود. روی درب ورودی تعدادی میخ در آن به کار رفته شده که تعداد آن‌ها در دولنگه درب دقیقا ۶۶۶۶ عدد به تعداد آیات قرآن کریم است.
حمام سلطان امیر احمد کاشان
حمام تاریخی سلطان امیراحمد یکی از منحصر‌به‌فرد‌ترین حمام‌های ایران از نظر معماری و زیباترین از نظر تزئینات است. وسعت این حمام ۱۱۰۲ متر مربع است و در محله سلطان امیراحمد در خیابان علوی کاشان واقع شده است.
حمام تاریخی سلطان امیراحمد به خاطر مجاورت با امام‌زاده سلطان امیر احمد به این نام معروف شده است. قدمت این حمام را به جهت آثار مکشوفه (دوران قبل از زلزله معروف ۱۱۹۲ هـ. ق کاشان) به دوران سلجوقیان نسبت میدهند ولی بنای فعلی سربینه آن بازمانده از دوران قاجار است.
این بنا شامل دو حمام کوچک و بزرگ بوده که در ایام خاص هفته، مورد استفاده اهالی محل قرار می‌گرفته است. یکی از موارد مهم این بنا، آهک‌بری و گچ‌بری‌هایی است که تعداد ۱۷ لایه مرمتی، بیانگر قدمت بناست. از دیگر شاهکارهای بنا، بام زیبای آن است. بام این حمام، یکی از زیباترین بام‌های گنبدی شکل ایران بوده که روی هر گنبد، شیشه‌های عدسی محدب قرار گرفته تا ضمن تامین نور کافی برای قسمت های مختلف حمام، مانع دید به داخل شود.
فضای اول حمام، بینه یا سربینه، رختکن و جای آماده شدن برای استحمام یا خروج از حمام بوده است. بینه یا سربینه، مهم ترین و زیبا ترین فضای حمام است، فضایی وسیع و پرتزئین با گنبدی بزرگ و حوضی در میان، در اطراف فضای میانی بینه، سکوهایی برای استراحت مراجعان است که برای ورود به آن‌ها باید از چند پله بالا می‌رفتند و پاها را قبل از ورود در حوض های روی سکوها می‌شستند، بیشترین تزئینات حمام، همیشه در بینه است. کف بینه و غرفه‌های اطراف آن معمولا سنگی است. نورپردازی منظم بینه بر تاثیر این تزئینات می‌افزاید. حوض درون سربینه و فواره آن، آرامش فضا را دوچندان میکند.
تپه سیلك کاشان
سیلك محوطه باستانی وسیعی است در كنار روستای دیزچه در كنار جاده‌ای كه كاشان را به فین وصل می‌كند. این محوطه دو تپه شمالی و جنوبی با فاصله ۶۰۰ متر دارد. در اطراف تپه جنوبی دو گورستان قرار دارد. این منطقه توسط رومن گیرشمن حفاری شده است. در تپه شمالی دو دوره فرهنگی مشخص شد كه قدیمی‌ترین آثار آن به ۷۵۰۰ سال پیش تعلق دارد و حدود ۶۱۰۰ سال پیش متروك شده است.
درتپه جنوبی نیز از ۶۱۰۰ سال پیش زندگی جاری بوده است. دوره دیگری نیز شناخته شده است كه در این دوره زیگورات سیلك ساخته شده است و به ۵۰۰۰ سال تا ۴۲۵۰ سال پیش تعلق دارد. دو گورستان به ۳۵۰۰ سال قبل و ۳۰۰۰ سال قبل یعنی دوره ماد ها تعلق دارند. این منطقه را شاید بتوان تنها شهر جهان محسوب كرد كه هفت هزار و پانصد سال در آن زندگی جاری است.
خاكسپاری در این دو گورستان مادی با موارد دیگر خاكسپاری در فلات ایران فرق دارد و نشان از ظهور فرهنگ جدیدی دارد. آن‌ها ابتدا گودالی حفر می‌كردند و جسد را در آن قرار می‌دادند سپس روی آن را خاك می‌ریختند تا مانند سقفی شیروانی از سطح زمین بالاتر آید و روی تپه خاكی را سنگ می‌گذاشتند.
درون قبرها اشیای سفالی و مفرغی و تزئینی قرار می‌دادند. در این زمان هنوز طلا شناخته نشده بود. سفال مادی این دوره شبیه سفال‌های نوشیجان و گودین و همچنین شبیه سفال‌های فریگ است.
سبك ساخت این سفال‌ها با دوره‌های قبل متفاوت است. در این میان ظروف آبخوری با آبریزهای به شكل منقار پرندگان دیده میشود كه كاملا نوظهور است. این ظروف طرح‌های متنوعی دارند و مشابه آن‌ها در شمال غرب ایران دیده شده ولی آن‌ها بدون طرح هستند.
شهر زیرزمینی نوش‌آباد درکاشان
شهر زیرزمینی نوش آباد که آن را شهر زیرزمینی «اویی» نیز می‌نامند در شهر نوش‌آباد کاشان در استان اصفهان یعنی در پنج کیلومتری شمال کاشان قرار دارد. شهر زیرزمینی اویی در سه طبقه در زیر‌زمین با عمق بین چهار تا هجده متر به صورت دست‌کن ایجاد شده و دارای فضاهای متعددی از جمله اتاق و راهرو و چاه‌‌ها و کانال‌‌های زیادی است كه هر کدام از این طبقه ها به وسیله چاه های عمودی به هم ارتباط دارند.
غیر از ورودی اصلی، ارتفاع تمام قسمت‌های اویی به قد طبیعی یک انسان و بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتی‌متر است. بر سطح دیوارها و در فواصل اندک، جای پیه‌سوز به چشم می‌خورد. در بعضی قسمت ها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شده است که در بعضی از اتاق ها تبدیل به طاقچه جهت قرار دادن اشیاء میشود.
مجموعه اویی در زیر بافت قدیم شهر شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده است. شهر زیرزمینی اویی چندین هزار متر وسعت دارد و وسعت آن به دلیل ارتباط میان محلات و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی زیاد بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته است. این معماری بی‌نظیر با این شکل ساختاری در جهان منحصر‌به‌فرد بوده و تاکنون با توجه به آثار به دست آمده در کاوش‌های باستان‌شناسی قدمت آن به قبل از اسلام بر‌می‌گردد که در دوره‌های مختلف تاریخی کاربرد نظامی و دفاعی داشته است.
شهر زیرزمینی نوش‌آباد که در سه طبقه معماری و به صورت دست‌کن تا عمق ۲۰ متری زیر زمین حفر شده است، چیزی فراتر از مراکزی است که به عنوان شهر زیرزمینی در مناطقی شامل شهر «کوبرپدی» استرالیا یا «کاپادوکیه» ترکیه و یا «ونکوور» کانادا معرفی شده‌اند. تاریخ شهر کوبرپدی به سال ۱۹۱۵ بر‌می‌گردد اما شهر زیرزمینی نوش‌آباد، روایت تاریخ ساسانیان و ۱۴ قرن پیشینه فرهنگ و تمدن ساکنان سرزمین پارس را در خود نهفته دارد. مجموعه شهرزیرزمینی نوش آباد، به شماره ۱۵۸۱۶ و به سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ارزشمند ملی ثبت شده است.
شواهد باستان شناسی همچنین مشخص میکند که این شهر زیرزمینی از ۱۰۰ سال گذشته تاکنون بلااستفاده باقی مانده است، به همین علت در این سال ها فاضلاب منازل بخش‌هایی از این اثر تاریخی را تخریب کرده و سیل بنیان کن نوش‌آباد وارد این مجموعه شده و تا ارتفاعی از آن با رسوبات سیل پر شده است.
البته چندان جای نگرانی نیست زیرا باستانشناسان بعد از سه فصل موفقیت‌آمیز بالاخره توانستند، دو نقطه از شهر زیرزمینی را بازگشایی کنند. فضای نخست حدودا ۲۰۰ متر در ضلع شرقی شهر و فضای دوم در مرکز شهر است، فضایی که به طول ۴۰۰ متر آزادسازی و معابر هر دو فضا نیز با حفر تونل بازگشایی شده و هم‌اکنون برای بازدید مهیا است. باستانشناسان احتمال میدهند که این شهر تا ۱۵ هزارمتر مربع وسعت داشته باشد.
