بنای موزه توس در سال ۱۳۴۷ و با مساحتی حدود ۶۰۰ متر مربع در ضلع غربی آرامگاه فردوسی توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و به همت انجمن آثار ملی ساخته شده است.
این بنا در ابتدا با هدف ایجاد چایخانه سنتی و اجرای نقالی توسط نقالان شاهنامه در نظر گرفته شده بود که به دلیل معرفی بهتر ارزش های فرهنگی و تاریخی توس و شخصیت حکیم ابوالقاسم فردوسی و اثر جاوید و ماندگار او شاهنامه، در سال ۱۳۶۱ به موزه تغییر کاربری یافت.
در سال ۱۳۸۴به دلیل عدم تناسب فضاهای موجود با محتوای موزه طرح کنونی توسط مرحوم دکتر بهروز احمدی، زیر نظر اداره کل موزه های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهیه و اجرا گردید.
اشیاء به نمایش گذاشته شده در این موزه با هدف معرفی ۳ موضوع انتخاب شده است:
1- معرفی شهر تاریخی توس به عنوان یکی از مهمترین شهرهای فرهنگ خیز و تمدن ساز ایران در طول تاریخ
2- معرفی حکیم ابوالقاسم فردوسی به عنوان یکی از بزرگترین شاعران حماسه سرای جهان و یکی از مهمترین شاعران ایران
۳- معرفی شاهنامه فردوسی به عنوان مهمترین اثر منظوم حماسی در سطح جهان و ارزشمندترین سند هویت ملی – فرهنگی، ادبی و تاریخی ایران
هم اکنون در این موزه شی‌ء با مضامینی چون آثار سنگی دوران پیش از تاریخ مکشوفه از دشت توس و اطراف کشف رود، انواع شاهنامه، نظیر شاهنامه چاپ فلورانس و شاهنامه ۷۳ کیلوگرمی اهدا شده از سوی موسسه امیرکبیر، آثار کشف شده از حفاری های باستان شناسی شهر توس همچون تنگ ها، پیه سوزها، عطردان ها و…، نسخه های خطی منحصر به فرد، تابلوهای نقاشی با مضمون داستان های شاهنامه فردوسی و پرتره حکیم توس و…به نمایش در آمده است.
دیدنی های موزه توس
موزه توس که در مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی قرار دارد به چهار بخش تقسیم می شود:
بخش اول: آثاری که در اثر کاوش‌های باستان شناسی از دشت توس به دست آمده‌اند که شامل انواع قطعات سفال دوره اسلامی و پیش از اسلام و سکه‌های طلا و نقره دوره اسلامی و … هستند.
بخش دوم: شامل آثاری است که تجلی گر روح حماسی و پهلوانی شاهنانه هستند. انواع وسایل سوارکاری شامل سپر، گرز، تیرو کمان، وسایل موسیقی و رزمی که از آنها در شاهنامه بسیار نام برده شده است از این جمله‌اند.
بخش سوم: اشیایی را در بر می گیرد که در عصر و زمان فردوسی (قرن 4و 5 هجری) خلق شده‌اند. این بخش شامل انواع ظروف سفالی لعاب‌دارو بدون لعاب و ظروف مفرغی است.
بخش چهارم: در برگیرنده اشیایی اهدایی است انواع تابلوهای نقاشی از چهره فردوسی، آثار نقاشی استاد علی رخساز از داستان‌های شاهنامه، انواع فرش و قالیچه وانواع هنرهای ظریفه این بخش را تشکیل می‌دهند.
