دنیای مهندسی امروز، دنیای عجایب است؛ ساختارهای عجیب و شگفت انگیزی که در نقاط مختلف جهان به وفور دیده می شوند. از میان این عجایب معماری، بناها یا برج هایی هستند که ظاهرا در تضاد کامل با اصول پذیرفته شده و مسلم پنداشته قرار دارند؛ بناهایی کج که به دلیل شکل و نوع معماری شان قابل توجه هستند و ناخودآگاه این ضرب المثل معروف را به یاد می آورند که «خشت اول چون نهد معمار کج/ تا ثریا می رود دیوار کج»

معروف ترین بنای کج شده جهان، برج پیزا در ایتالیاست، اما نمونه های متعدد دیگری از این موارد را می توان در دیگر ساختمان ها یا بناهای شناخته شده جهان دید. بعضی از این ساختارها عمدا و براساس طرح اولیه به صورت کج ساخته می شوند؛ مانند برج پارک المپیک (Olympic Park’s Tower) در شهر مونترال کانادا که با 165 متر ارتفاع و 45 درجه انحراف نسبت به سطح زمین، بلندترین برج کج شده جهان است.

از دیگر نمونه ها، می توان برج های دوقلو دروازه اروپا (Puerta de Europa) را نام برد که در سال 1996 با 114 متر ارتفاع در شهر مادرید اسپانیا تکمیل شدند؛ نخستین برج های دوقلوی کج جهان که هرکدام 15 درجه انحراف دارند. برج دروازه پایتخت (Capital Gate) در ابوظبی نیز به دلیل ویژگی های خاص معماری اش، در سال 2010 به عنوان «حد عالی برج کج ساخت دست بشر» در رکوردهای جهانی گینس ثبت شد. این برج 35 طبقه ای، 160 متر ارتفاع دارد و 18 درجه به سمت غرب منحرف شده است.

اما برخی از ساختارها بدون قصد قبلی و به مرور زمان کج می شوند و ظاهری باورنکردنی به خود می گیرند. بعضی از آنها باکمک فناوری های امروزی پایدار شده اند و برخی همچنان در حال انحراف هستند. این ساختارها در اثر عوامل طبیعی چون زلزله، بستر نرم یا محاسبات اشتباه سازنده کج شده اند. در صورتی که یک سازه روی زمینی نرم ساخته شود، ساختمان دچار نشست نامتقارن می شود که این موضوع در مورد ساختمان های بلند بیشتر محسوس است.

درواقع با گذشت چندین سال یا در مواردی حتی تا یک قرن، این نشست نامتقارن به میزانی افزایش می یابد که کجی سازه کاملا مشهود می شود. اگر جلوی این نشست نامتقارن گرفته نشود، ممکن است سازه تخریب شود و خسارات غیرقابل جبرانی به جا بگذارد. در ادامه با برخی از مشهورترین بناهای کج شده جهان آشنا می شویم.

1- مایل ترین برج قدیمی جهان

برج کلیسای سورهاسن، آلمان
 

این برج مربعی با ارتفاع 32 متر در سال 1495 به کلیسایی قرون وسطایی اضافه شد که با 5.19 درجه انحراف، مایل ترین برج در جهان به شمار می رود (البته بدون درظنر گرفتن برج های تازه ساز). به گفته مورخین، کج شدن این برج از قرن نوزدهم آغاز شد. علت آن این بود که این برج آجری در زمینی باتلاقی و بر روی شالوده ای از چوب بلوط ساخته شد؛ اما زمانی که زمین زیر آن خشک شد، برج کلیسا به دلیل پوسیدگی چوب بلوط دچار کج شدگی شد.
 

2- معبد درجه سه

پاگودایوآنیان، چین
 

پاگودا یا معبد بودایی یوآنیان (Yunyan) در سال961 میلادی ساخته شد. ارتفاع این پاگودا 47 متر است که به صورت شش ضلعی و در هفت طبقه، در شهر سوژوی چین قرار دارد. این برج با گذشت بیش از هزار سال از عمرش تقریبا سه درجه کج شده است.

دلیل این متمایل شدن به یک سمت این است که قسمتی از شالوده برج روی سنگ و قسمت دیگر آن روی خاک قرار گرفته است. اگرچه مهندسان برای جلوگیری از کج شدن بیشتر این برج، اقدام به تزریق بتن در قسمت خاکی کرده اند، اما هنوز بالا و پایین سازه 2.32 متر نسبت به یکدیگر فاصله دارند.
 

3- به زمین نرم نخوری

برج ترونی، لهستان
 

برج ترونی (Torun’) یکی از مهم ترین جاذبه های توریستی کشور لهستان به شمار می رود که در قرن 13 میلادی و برای مقاصد دفاعی ساخته شد؛ اما از قرن هجدهم به بعد کاربری های متفاوتی چون زندان، آهنگری، تفنگخانه، فروشگاه و کافی شاپ پیدا کرد. این برج که از آجرهای سرخ رنگ ساخته شده است، به دلیل بناشدن روی زمین نرم رسی شروع به کج شدن کرد. بخش بالایی برج 1.5 متر از حالت عمود انحراف دارد، در حالی که بخش پایینی آن کاملا عمودی است.
 

4- سازه بی هدف

برج نوینسک، روسیه
 

برج نوینسک (Nevyansk) در قرن هجده میلادی به دستور صنعتگر معروف روسی، دمیدوف، ساخته شده است. هدف از ساخت آن چندان مشخص نیست؛ عده ای معتقدند این سازه یک خزانه امن برای دمیدوف یا برج دیدبانی بوده و عده ای آن را برج ناقوس یا حتی زندان می پندارند. ارتفاع این برج از سطح زمین 57.5 متر است که سه درجه به سمت جنوب غربی منحرف شده است. مرمتگران علت این انحراف را فرسایش خاک زیر برج در اثر آب های زیرزمینی می دانند که قادر به تحمل وزن برج نبوده است. برای جلوگیری از انصراف بیشتر، آجرهای زاویه ای خاصی در حین ساخت برج در آن به کار برده شده است.
 

5- کج ایتالیایی

برج پیزا، ایتالیا
 

آغاز ساخت برج پیزا (Pissa) به عنوان برج ناقوس کلیسای جامعع پیزا به قرن دوازدهم میلادی باز می گردد، اما انحراف برج که از زمان ساخت آن آغاز شد، منجر به توقف های طولانی در ساخت این برج شد؛ به طوری که تکمیل آن نزدیک به دو قرن طول کشید.

این برج هشت طبقه که حدود چهار درجه به سمت جنوب شرقی منحرف شده است، در سمت کوتاه تر 55.86 متر و در سمت بلندتر 56.67 متر ارتفاع دارد. البته میزان انحراف برج پیزا پیش از انجام عملیات مرمت در سال 1990 به 5.5 درجه نیز رسیده بود. علت انحراف برج خاک ناپایدار زیربنای آن است که شامل شن و رس آبرفتی است که بسیار نرم و مانند باتلاق است. عملیات پایدارسازی این برج در طول قرن ها ادامه داشته است و در سال 2008 پس از برداشتن ناقوس، بستن برج با کابل های مخصوص و همچنین برداشتن خاک زیر قسمت بالاتر برج، این برج توسط مرمتگران آن پایدار اعلام شد.
 

6- نمک گیر شده

برج کلیسای باد فرانکن هاوزن، آلمان
 

کلیسای قدیمی شهر باد فرانکن هاوزن که در سال 1938 ساخته شده است، به علت برج کج شده اش مشهور است. انحراف برج از قرن هفدهم میلادی شروع شد که دلیل آن، نامتوازن بودن زمین به دلیل معادن نمک نزدیک آن بوده است.

نشست نامتقارن برج از آن زمان منجر به انحراف 4.8 درجه ای آن شده که رتبه دوم بیشترین انحراف را بعد از برج کلیسای سورهاسن در اختیار دارد.
 

7- برجی که آنجا بود

برج زاراگوزا، اسپانیا
 

این برج اولین سازه بزرگی بود که در قرن شانزدهم میلادی در اسپانیا برپا شد. برج زاراگوزا (Zaragoza) از جنس آجر و برای نصب ساعت عمومی شهر و زنگ های آن ساخته شد که بلافاصله بعد از ساخت اش شروع به انحراف کرد که دلیل آن را صرف زمان کوتاه و شتابزدگی در ساخت پایه اش می دانند.

تلاش های زیادی برای تقویت شالوده برج صورت گرفت، اما برج در حدود سه متر از حالت عمود منحرف شد. بسیاری از مردم زاراگوزا این برج را به خاطر ترس از ریزش آن نمی خواستند و در نتیجه، برج در سال 1893 به طور کامل تخریب شد. امروزه محل برج با علامتی در پیاده رو مشخص شده و مجسمه پسری که به سمت برج نگاه می کند، یادآور سازه ای است که به خاطر کجی اش نابود شد.
 

8- کج می شویم اما خراب نه!

برج های کج شده بولونیا، ایتالیا
 

این دو برج که نماد شهر بولونیا به شمار می روند، بین سال های 1109 و 1119 میلادی در بولونیا ساخته شدند. برج بلندتر با 97 متر ارتفاع، آسینلی (Asinelli) و برج کوتاه تر با 48 متر ارتفاع، گاریسندا (Garisenda) نامیده می شوند. به دلیل وجود خاک نرم در زیر گاریسندا، این برج ها از قرن 14 میلادی شروع به کج شدن کرده اند؛ به طوری که برج بلند 1.3 درجه و برج کوچک تر چهار درجه انحراف پیدا کرده اند.
 

9- ناقوس ها به صدا در نمی آیند

برج کلیسای قدیمی دلفت، هلند
 

این برج متعلق به قدیمی ترین کلیسای شهر دلفت هلند است که 75 متر ارتفاع دارد و دو متر از حالت عمود منحرف شده است. ساخت کلیسای قدیم دلفت (Oude Kerk) در سال 1246 آغاز شد و برج آن بین سال های 1325 تا 1350 ساخته شد.

شالوده برج در زمان ساخت به اندازه کافی قوی نبود و به همین دلیل بنا از همان ابتدا شروع به کج شدن کرد. معماران در ادامه ساخت برج سعی کردند در هر طبقه این انحراف را جبران کنند، اما تا به امروز این کجی باقی مانده و تنها چهار برجک بالایی آن به واقع عمود هستند. ناقوسی 9 تنی در این برج نصب شده که به علت احتمال ایجاد خرابی در اثر لرزش برج، جز در موارد استثنایی به صدا در نمی آید.