كاكتوس بیش از هر چیز آدم را یاد بیابان می‌اندازد. چه بسیار انسان‌هایی كه در بیابان گم شده‌اند و خوردن محتویات و آب موجود در كاكتوس، امكان زندگی به آنها داده است. نام كاكتوس از یك واژه یونانی گرفته شده كه معنی گیاه خاردار می‌دهد. چیزی كه ما آن را كاكتوس می‌دانیم درواقع ساقه گوشتی این گیاه است و برگ‌ها طی تكامل به خار و تیغ تبدیل شده‌اند.
بسیاری از گیاهان گوشتی را كه اتفاقا نگهداری‌شان هم خیلی شبیه كاكتوس است، همه به اشتباه كاكتوس می‌‌نامند درحالی‌كه آنها از گیاهان خانواده سوسن‌ها، آناناس‌ها یا آماریلیس‌ها (نرگس‌ها) هستند. این گیاه با حال و هوای آپارتمان اخت می‌شود، البته مصارف غذایی هم دارد. تا حالا میوه كاكتوس خورده‌اید؟! عجیب و غریب‌ترین تركیب رنگ‌ها را می‌شود به راحتی در میوه كاكتوس دید. یك گیاه همه‌فصلی است اما اگر قصد خرید گلدانش را دارید، بهترین فصل تهیه آن، تابستان است. فقط یادتان باشد زمانی كه با گیاه كاكتوس كار می‌كنید استفاده از چند برگه روزنامه تا این امكان را به شما می‌دهد كه دست‌تان در اثر تیغ‌ها زخمی نشود.
وقتی كاكتوس‌ها بیمار می‌شوند
بزرگ‌ترین مشكلی كه حین نگهداری كاكتوس با آن مواجه می‌شوید، پوسیدگی ریشه به‌خاطر آبیاری بیش از اندازه است. اگر روی ریشه، اثرات پوسیدگی دیدید، می‌توانید كمی از آن را تا حدی كه ریشه‌ها سالم باقی بمانند، جدا كنید؛ به این كار هرس ریشه می‌گویند. حالا اگر همه ریشه‌ها درگیر پوسیدگی شده بودند از جدا كردن كامل آنها نترسید. ریشه‌ها خیلی سریع رشد می‌كنند. بعد از این‌كار تا 10 روز به گلدان آب ندهید تا ریشه‌ها ترمیم شوند.
در بسیاری از گل‌ها موقع تعویض می‌توانیم خاك اطراف ریشه را با دست بتكانیم اما در مورد كاكتوس ریشه حساس‌تر از این حرف‌هاست. سعی كنید با همان خاك چسبیده به ریشه، به گلدان دیگر منتقل‌اش كنید. كاكتوس آفت و بیماری خاص دیگری ندارد مگر اینكه وقتی آن را به خانه می‌آورید متوجه شوید یك حشره موذی لابه‌لای گیاه شما خانه كرده است كه بهترین برخورد با آن جدا كردنش از گیاه است.
فوت‌های كوزه‌گری
كاكتوس‌ها را باید در فصول سرد، گرم نگه داشت. بهترین نقطه برای نگهداری كاكتوس داخل خانه، كنار پنجره‌ای است كه آفتاب‌گیر باشد. البته كاكتوس‌ها با آفتاب مستقیم میانه خوشی ندارند اما از نور زیاد استقبال می‌كنند. برای كاكتوس‌ها خاك آماده در گلفروشی هست اما اگر به آن دسترسی ندارید، به این ترتیب عمل كنید: اول چند سنگ كف گلدان قرار دهید، سپس چند تكه زغال فعال شده، مخلوط دو قسمت ماسه، یك قسمت خاك باغچه و كمی پرلیت. روی خاك گلدان هم می‌توانید كمی خزه برای نگهداری آب گلدان در اطراف گیاه قرار دهید. كاكتوس به مواد عالی و خاك برگ نیاز ندارد.
بهترین زمان عوض كردن خاك گلدان كاكتوس‌ها نیمه دوم فروردین، همزمان با خروج كاكتوس از خواب زمستانی است. یك كاكتوس برای سال‌ها (5 تا 10 سال) می‌تواند در یك گلدان باشد بدون اینكه احتیاجی به تعویض گلدان داشته باشد. گلدان بزرگ‌تر یعنی آبیاری بیشتر و این اصلا برای كاكتوس خوب نیست، اما در هر حال از تعویض گلدان نترسید چراكه باعث می‌شود كاكتوس‌ها و گیاهان گوشتی بهتر رشد كنند و گل‌ها روی آنها ظاهر شوند. كاكتوس تا یك هفته پس از تعویض گلدان نباید در معرض نور شدید خورشید قرار بگیرد. گلدان‌های گِلی با عمق كم برای كاكتوس‌ها بسیار مناسب است و اصولا كاكتوس‌ها به عمق زیاد احتیاج ندارند.
آلوورا
آلوورا كاكتوس نیست و از خانواده لیلیوم است اما چون برگ‌های گوشتی دارد و نحوه نگهداری‌اش خیلی شبیه كاكتوس‌هاست به راحتی می‌شود آن را كنار كاكتوس نگهداری كرد و از مزیت‌های آن هم بهره برد. یك دلیل گستردگی نگهداری از آن، راحتی كار با این گیاه است. شیره سیاهی كه از آن گرفته می‌شود، با عنوان «صبر زرد» مصارف دارویی فراوان دارد. خواص گوناگون ژل آلوورا روی بدن و استفاده وسیع آن در صنایع دارویی و بهداشتی، ارزش و اهمیت این گیاه را صدچندان كرده است. دمای ایده‌آل آلوورا 15 تا 25 درجه است و از كودهای ارگانیك به خوبی استقبال می‌كند. رشد سریعی دارد و ریشه‌هایش خیلی زود گلدان را پر می‌كنند.
خاردار اما خوشمزه
كاكتوس اوپونتیا، گلهای زردرنگ بزرگی دارند كه به اندازه یك انجیر رشد می‌كنند میوه‌های آن بنفش رنگ هستند. روی میوه‌ها تیغ‌های آزار‌دهنده ریزی وجود دارد كه باید مراقب آنها بود. در مكزیك میوه این كاكتوس در انواع و اقسام نوشیدنی‌ها، مربا‌ها و كیك‌ها كاربرد دارد. این میوه در درمان دیابت نوع دوم، كلسترول بالا، چاقی و اسهال موثر است و اثرات نامناسب الكل را از بین می‌برد. جالب اینكه با آب و هوای ایران هم می‌سازد و در حاجی‌آباد بندرعباس و بوشهر مزرعه‌هایی از این نوع كاكتوس احداث شده است.
چه كنیم تا كاكتوس ماندگار باشد
اگر كاكتوس‌های‌تان را تنها یك بار در ماه آب دهید، رشد چندانی نخواهند داشت و فقط زنده خواهند ماند، ریشه‌های‌شان خشك شده و درنهایت می‌سوزند در این حالت پس از آبیاری مجدد ریشه‌ها توانایی جذب آب را نخواهند داشت و دچار پوسیدگی خواهند شد. یك قانون خوب برای آبیاری كاكتوس این است كه پیش از اینكه خاك گلدان كاملا خشك شود آبیاری‌اش كنیم. مهم این است كه خاك گلدان آب را به داخل بكشد. كاكتوس اصلا از اسپری آب خوشش نمی‌آید. اگر می‌خواهید كاكتوس به گل بنشیند، مدام و زیاد به آن آب ندهید چون به سمت رشد رویشی می‌رود. در پاییز و زمستان، هر دو سه ماه یكبار به كوددهی احتیاج دارد. كود مخصوص كاكتوس ازت كمتری دارد و طوری فرموله شده كه معمولا به آرامی و به‌تدریج در خاك آزاد می‌شود.
حتما سوراخ‌های ته‌گلدان را برای كاكتوس چك كنید كه باز باشند و آب اضافی بتواند از انتهای آن خارج شود. كاكتوس دو فصل رشد دارد؛ یكی فصل رشد فعال كه در بهار و تابستان است و دیگری فصل استراحت كه در پاییز و زمستان است. كاكتوس‌ها در زمستان به خواب زمستانی فرو می‌روند و در زمان استراحت، آب كمتری می‌خواهند. برای تكثیر كاكتوس‌ها منتظر فصل بهار باشید. كاكتوس با قلمه به راحتی تكثیر می‌شود. برای قلمه بهترین گزینه، جوانه‌هایی است كه خودبه‌خود در حال جدا شدن از گیاه هستند. برای جدا كردن قلمه‌ها از چاقوی تیز یا كاتر استفاده كنید. برای جلوگیری از پوسیدگی قلمه، می‌توانید چند روزی آن را به حالت استراحت در سایه قرار دهید تا قسمت بریده شده خشك شود. بعد هم قلمه را در گلدان بكارید، دو تا سه هفته بعد ریشه‌ها نمایان می‌شوند.
تراریوم كاكتوس
كاكتوس انتخاب خوبی برای ساختن یك تراریوم است، چراكه انواع و اقسام كاكتوس‌ها در كنار هم می‌توانند همزیستی مسالمت‌آمیزی داشته باشند. برای درست كردن تراریومِ كاكتوس، باید ته حباب شیشه‌ای، زهكش مناسبی از سنگریزه داشته باشد. ضمن اینكه استفاده از زغال فعال هم مفید است، می‌توان از خاك مخصوص كاكتوس و خزه برای سطح رویی استفاده كرد. بعد از ریختن این لایه‌ها می‌توانید كاكتوس‌های گرد و دراز و توپی‌شكل را با چند نوع گیاه گوشتی-كه معمولا نگهداری‌شان درست مثل كاكتوس است- در خاك تراریوم بكارید چون میزان آبیاری كاكتوس محدود است و رشد سریعی ندارد، تراریوم گزینه مناسبی برای نگهداری آن است. فقط هنگام آبیاری مراقب باشید كه آب روی كاكتوس‌ها نریزد و بیش از حد نباشد تا ریشه‌ها و بدنه گیاه دچار پوسیدگی نشوند.
تخم اژدهای بی‌خار
كاكتوس پرووین چون میوه‌هایی شبیه سیب بزرگ قرمز دارد، به آن سیب پرووین هم می‌گویند. این میوه‌های بی‌خار، طعم ترش و شیرینی دارند. میوه این كاكتوس خیلی شبیه كیوی خودمان است و دانه‌های سیاهرنگ در زمینه سفید درون میوه‌هایش، همگی خوراكی هستند.
این سیب‌های عجیب و غریب در اروپا طرفدار‌های زیادی دارند. كاكتوس پیتایا میوه‌ای شبیه تخم اژدها دارد. پس از اینكه گل‌ها ظاهر شدند 50 تا 60 روز طول می‌كشد تا میوه‌ها با وزنی حدود یك كیلوگرم برسند. این میوه شیرین خار ندارد و سرشار از فیبر، آنتی‌اكسیدان و ویتامین C است. این نوع كاكتوس شرایط آب و هوایی آسیای شرقی و مكزیك را دوست دارد.
