در این روزها که به آغاز سال نوی مسیحی ها نزدیک می شویم، جالب دانستیم در مورد کلیساهای شهر ایران تحقیق کنیم و بدانیم در هر شهر یا استانی کدام کلیساها جنبه گردشگری دارند و می توان از آنها بازدید کرد.

بدون شک همه می دانیم، کلیسا محل عبادت مسیحیان است. مورخان، تاریخ آغاز مسیحیت در ایران را به دوره اشکانیان و قرن اول میلادی نسبت می دهند. موافقت پادشاهان اشکانی با آزادی دین و عقیده مردم سرزمین های تحت حاکمیت، باعث شد تا تعدادی زیادی از مسیحیان و مبلغان مسیحی که مورد آزار و اذیت امپراطوری روم قرار می گرفتند وارد خاک ایران شوند و در این کشور در امنیت کامل به تبلیغ و انجام مراسم مذهبی خود بپردازند.

مسلما مسیحیان برای انجام فعالیت های مذهبی خود نیاز به مکان های مذهبی چون کلیسا داشتند و همین احساس نیاز باعث احداث کلیسا در نقاط مختلف ایران شد. ساخت کلیسا در ایران بیشتر مربوط به سده هشتم هجری قمری و در زمان حکومت شاه عباس اول است. ساختار کلیساهای ایران ترکیبی از معماری ایرانی و غیر ایرانی است.

 کلیسای سورت گاراپت، آبادان

کلیسای سورت گاراپت آبادان در سال ۱۳۱۹ ساخته شده است. این کلیسا در زمان جنگ آسیب دید اما توسط ستاد بازسازی مناطق جنگی مرمت شد. در حال حاضر به خاطر اندک بودن مسیحیان در آبادان مراسمی در این کلیسا برگزار نمی شود اما به خاطر مجاورت با مدرسه ادب آبادان، همچنان پابرجاست. کلیسای ارامنه گریگوری آبادان  بزرگترین تالار اجتماعات ارامنه مقیم آبادان محسوب می گردیده است . این کلیسا اولین کلیسای ارامنهء آبادان در عصر حاضر محسوب نمی گردد ، بلکه پیش از احداث این کلیسا در آبادان دو کلیسای دیگر نیز وجود داشته اند : کلیسای کریستوفر ، در منطقهء بریم آبادان که در سال 1928 میلادی (1306 هجری شمسی) احداث گردید و متعلق به مسیحیان پروتستان آبادان بوده است و دیگر کلیسای آبادان که در سال 1951 میلادی (1329 هجری شمسی) تاسیس گردید ، کلیسای آشوری بوده که در نزدیکی فلکهء الفی جای داشته و مورد استفادهء مسیحیان آشوری آبادان قرار می گرفته ، که امروزه دیگر از آن دو کلیسای قدیمی اثری بر جای نمانده است .
 

 

کلیسای سنت استپانوس - جلفا

کلیسای سنت استپانوس در نزدیکی رود ارس و در 26 کیلومتری غرب جلفا در محلی به نام قریه قزل وانگ (صومعه قرمز) واقع شده است. یکی از زیباترین و مشهورترین کلیساهای ارمنیان در جهانٰ، کلیسای استپانوس مقدس با ویژگی‌های معماری و تزیینی بسیار است.

همه دیوارهای خارجی، بام، ساق گنبد، گنبد، ستون‌ها و برج‌ناقوس کلیسا را با سنگ‌های سفید و صورتی تراشیده شده ساخته‌اند. گنبد عظیم 16 ضلعی مرتفع کلیسا را روی 4 ستون سنگی قطور که با سنگ‌های تراشیده ساخته شده است، استوار کرده‌اند.

کلیه بخش‌های داخلی کلیسا، اطراف پنجره‌ها، ساق گنبد، دیوارها و ستون‌ها با گل و بته و پرندگان نقاشی و تزیین شده‌اند. سرتاسر دیوارهای خارجی کلیسا پوشیده از حجاری‌ها، طاق‌نماها، نیم ستون‌ها و مقرنس‌‌کاری‌های بسیار زیباست که مجموعه را به صورت یکی از شاهکارهای بسیار نفیس معماری ایران زمین درآورده است. کلیسای سنت استپانوس در سال 2008 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
 

کلیسای تاتائوس یا قره کلیسا - ماکو

کلیسای تاتاووس یا قره کلیسا از معتبرترین و پر نقش و نگارترین کلیساهای ارمنیان در ایران است که در جنوب ماکو و ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالداران در روستای قره کلیسا در استان آذربایجان غربی واقع شده است. بنای این کلیسا توسط تعدادی از مسیحیان ارمنی در سال ۳۰۲ میلادی به منظور یادبود یکی از حواریون حضرت مسیح به نام تاتائوس ساخته شد.  تاتائوس نخستین کلیسایی است که توسط مبشرین مسیح در دنیا ساخته شده است. وجه تسمیه نام قره کلیسا به خاطر استفاده سنگ های سیاه در این بنا است.

قره در زبان ترکی به معنی سیاه است. کلیسای تاتائوس یا قره کلیسا دو گنبد بزرگ و کوچک هرمی شکل و ۱۲ ترک دارد. بخش قدیمی با سنگ های سیاه رنگ و بخش جدید آن با سنگ های سفید ساخته شده اند. در بخش خارجی کلیسای سیاه، طرح های زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاری ها از بنای اولیه کلیسا دیده می شود و در بخش کلیسای سفید حجاری های از تصاویر انسانف نقوش گل و بوته و اشکال حیوانات وجود دارد. قره کلیسا در تاریخ 18 خرداد 1387 به عنوان نهمین اثر ملی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.
 

کلیسای کانتور یا برج ناقوس - قزوین

کلیسای کانتور در قزوین واقع شده و کلیسای کوچکی است اما همانند دیگر کلیساها طرح چلیپایی دارد و محراب آن رو به شرق است.  این کلیسا در زمان اشغال ایران در جنگ جهانی دوم توسط روس‌‌ها ساخته شده است. ورودی کلیسا در ضلع غربی آن قرار دارد و شامل فضای ورودی با سقف شیب‌دار و درب ورودی است. پس از ورودی، پیش فضای هال قرار دارد که بالای آن برج ناقوس کلیسا با ارتفاع حدود 11 متر به چشم می‌خورد.

نمازخانه و محراب در هال قرار دارند و فضای محراب نیز به شکل نیم دایره است و سقف بالای آن نیز گنبدی است. این کلیسا، پلان چند ضلعی نامنظم، نمای آجری قرمز و آجر لعابدار دارد و در فرم های تزئینی هندسی معماری آن نوآوری دیده می شود. در محوطه این کلیسا دو مقبره قرار دارد که یکی متعلق به یک خلبان روسی است که بر اثر سقوط هواپیمایش در طول جنگ جهانی اول کشته شد و دیگری متعلق به یک مهندس راه‌سازی روسی است.
 

کلیسای مریم مقدس یا ننه مریم - ارومیه

کلیسای مریم مقدس در ارومیه واقع شده است و برخی از تاریخ شناسان این کلیسا را دومین کلیسای بزرگ جهان پس از کلیسای بیت‌لحم فلسطین می‌دانند. معماری این کلیسا با بقه کلیساها فرق دارد. در آن اثری از نیمکت و جایگاه اعتراف دیده نمی شود و هر آنچه هست، دالان‌هایی تودرتویی است که با سنگ و ملات درست شده‌اند.

محراب کلیسا اتاقکی گنبدی شکل و تو در تو است که فقط کشیش‌ها حق ورود به آن را دارند. روی پله و طاقچه کوچک جلوی محراب تصویر مسیح در حالت‌های مختلف و به شیوه‌های متفاوت به چشم می‌خورد.

کلیسای ننه مریم صحن نسبتا بزرگی دارد که از سال 1342 شمسی برجی جدید نیز به عنوان سالن برگزاری مراسم رسمی به آن اضافه شده است. این کلیسا بیشتر به عنوان محلی برای دعا و نیایش و یک بنای تاریخی حفظ شده است. کلیسای ننه مریم، کلیسای شرق آشور هم نامیده می‌شود و از قدیمی‌ترین کلیساهای ایران و جهان به شمار می‌آید.
 

کلیسای مریم مقدس یا دزور دزور - ماکو

کلیسای مریم مقدس در استان آذربایجان‌غربی واقع شده و به نام کلیسای دزور دزور نیز معروف است و محل دقیق آن، ماکو و 12 کیلومتری شمال غرب قره کلیسا است.

این کلیسا با سنگ‌های تراشیده شده در حجم‌های مختلف ساخته شده است. نمای کلیسا بسیار ساده است و فقط اطراف پنجره‌ها و نورگیری‌ها با ستون‌های کاذبی که به قوسی جناغی منتهی می‌شوند تزیین شده است. سازندگان کلیسا، سنگ‌ها را طوری تراشیده بودند که هر دو سنگ به صورت چفت و بست به یکدیگر متصل شده‌اند. پلان کلیسای مریم مقدس هم از داخل و هم از خارج صلیبی شکل بوده و دارای گنبدی 16 ضلعی با 4 نورگیر است.

این کلیسا در سال 2008 میلادی به عنوان میراث جهانی در فهرست یونسکو به ثبت رسید.
 

کلیسای وانک یا آمنا پرکیچ - اصفهان

کلیسای وانک در محله جلفای اصفهان قرار دارد و در زمان شاه عباس دوم ساخته شده‌است. وانک در زبان ارمنی به معنی جامع است. کلیسا وانک به نام‌های سن سور و آمنا پرکیچ نیز نامیده می‌شود و در سال1605  میلادی در اراضی باغ زرشک احداث شد و پس از 50 سال توسعه یافت و به صورت امروز درآمد. این کلیسا دارای گنبدی عظیم و دیوارهای رفیع و طاق‌های بلند و زیباست. نمازخانه اصلی کلیسا که به شکل متوازی‌الاضلاع است شامل دو قسمت چهارگوش است که قسمت اول شبستان بنا و قسمت دوم که زیر گنبد خانه است، محل اجرای مراسم و سرودهای مذهبی است.

در گوشه حیات کلیسا برج ناقوس زیبا و بزرگی ساخته شده که بر 4 ستون سنگی استوار است. دور تا دور گنبد داستان خلقت آدم و حوا است که بوسیله نقاشان ارمنی ترسیم شده‌اند.

کلیسای سرکیس مقدس - تهران

کلیسای سرکیس مقدس در خیابان کریمخان زند، ابتدای خیابان نجات الهی تهران واقع شده است. این کلیسا با هزینه شخصی فردی خیر از ارامنه تهران بنام مارگار سرکیسیان به یاد همسرش و طرح مهندس اوژن آفتاندیلیانس در سال 1349 خورشیدی بنا شد.
 

از این کلیسا با عنوان نماد مسیحیت در تهران نیز یاد می‌کنند. پلان بنا چه از داخل و چه از خارج شکل بازیلیک دارد. همچنین یک گنبد در بالای مرکز نمازخانه با نورگیرهای بزرگ و دو برج گنبدی برای ناقوسخانه کلیسا در قسمت غرب بنا و دو سمت ورودی اصلی کلیسا قرار دارند. بنای یادبود کشتار ارامنه به دست حکومت عثمانی در سال ۱۹۱۵ میلادی نیز در محوطه کلیسا قرار دارد.
 

کلیسای قلب مقدس مسیح – کرمانشاه

این کلیسا در سال 1914 میلادی به دستور «اسقف یوحنانیان» در زمینی به مساحت 280 متر مربع بنا و توسط ایشان تقدس شد. زیر بنای این کلیسا با احتساب فضای سرایداری، اتاق ها و سایر تاسیسات یک صد و شصت متر مربع است. مصالح به کار رفته در بنا، آجر و دارای مختصر تزیینات و آجرکاری است.

نمای خارجی ضلع غربی کلیسا دارای سه طاق نما است. در طاق نمای میانی، ورودی کلیسا قرار دارد و در طاق نماهای طرفین دو پنجره دیده می شود. این در و پنجره ها با قالب های آجری که در بالا به قوسی زیبا ختم می شوند، تزیین شده اند. تزیین نمای خارجی اضلاع شمالی و جنوبی کلیسا نیز طاق نما و پنجره های قوس داراست. با این تفاوت که در ضلع جنوبی پنجره ها مسدود شده و از آن ها به عنوان طاقچه استفاده می کنند. نمای اصلی کلیسا با سنتوری که در وسط یک نورگیر به شکل صلیب تعبیه شده، تزیین شده است. بام بنا شیروانی و سقف آن از داخل با چوب کار شده است.
 

کلیسای حضرت مریم - تهران

کلیسای حضرت مریم مربوط به دوره پهلوی است و در تهران، خیابان میرزا کوچک خان واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۲۳۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کلیسای حضرت مریم در سال ۱۳۲۴ (۱۹۴۵) با هزینه شخصی خیر بنام رومان عیسی یان بنا گردیده و معمار آن نیکلای مارکف بوده‌است. این بنا بین سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۴۹ دفتر اصلی و محل سکونت اسقف اعظم ارامنه بوده‌است که بعدها به کلیسای سرکیس مقدس انتقال یافت.
 

کلیسای مریم و هاکوپ یا یعقوب مقدس- اصفهان

مجموعه کلیسای مریم و هاکوپ مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، میدان بزرگ واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۶۴۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کلیسای هاکوپ، یا کلیسای یعقوب مقدس، قدیمی‌ترین کلیسای شهر اصفهان است. سال ساخت این کلیسا ۱۶۰۶ میلادی است. در سال ۱۶۱۳ میلادی در اطراف این کلیسا، ساختمان کلیسای مریم مقدس را ساخته‌اند و در حال حاضر کلیسای هاکوپ در داخل کلیسای مریم مقدس و در ضلع شمالی آن قرار دارد.
 

کلیسای مریم مقدس - تبریز

کلیسای مریم مقدس یکی از کلیساهای مسیحیان تبریز است. کلیسای مریم مقدس بزرگ ترین و قدیمی ترین کلیسای تبریز است و مراسم بزرگ ملی مذهبی مسیحیان در این کلیسا برگزار می‌شود. این کلیسا در محله دیک‌باشی میدان نماز، کوروش کبیر سابق تبریز قرار دارد.

كلیسای هُوانس مقدس- مراغه

این كلیسا یكی از كلیساهای ارامنه كاتولیك است و نام آن از اسم یكی از حواریون حضرت عیسی ( ع) به نام  یوحنا  كه ارامنه به آن هوانس می گویند، گرفته شده است. این كلیسا روی تپه ای و در 40 كیلومتری شمال غربی تبریز قرار دارد. هرچند قدمت بنای این كلیسا را به قرون پنج و شش میلادی نسبت داده اند ولی بنای اصلی بارها بر اثر ویرانی تجدید بنا شده است.

قدمت بنای فعلی كه توسط معماران روسی و فرانسوی ساخته شده است، به سال 1840 میلادی می رسد. كلیسای هوانس در اثر زلزله ی 1936 میلادی آسیب جدی دید و بعد از آن درها و پنجره های بنا به تاراج رفت .
 

بنا به صورت مستطیل در ابعاد 18.5 × 6.5 متر، با نمای آجری ساخته شده و شامل سه قسمت ورودی، تالار مركزی و محراب است . ایوان آجری بنا به وسیله ی دو راه پله به برج ناقوس كلیسا كه به صورت ستاره ای 16 ضلعی است و 12 متر ارتفاع دارد، راه می یابد. پوشش طاق مركزی به صورت استوانه ای و گنبد مخروطی است. محراب نیز در قسمت شرقی با گنبدی كوچك تر قرار دارد .
 

كلیسای سنندج

این بنا در ضلع غربی خیابان نمكی و در محله قدیمی آقازمان كه محله ای مسیحی نشین است قرار دارد. اواخر صفویه در زمان حكومت شاه عباس دوم، هنگامی كه ارامنه توسط دولت عثمانی به ایران تبعید شدند، گروهی از آنها در شهر سنندج ساكن و احتمالا درهمان زمان به ساخت كلیسا اقدام کردند.

شیوه ساخت و نوع معماری كلیسای سنندج تحت تأثیر معماری سبك اصفهانی است و تلفیقی از نماسازی سبك بومی مانند طاق نما و ستون نمای آجری در آن به كار رفته كه به فرم مشعل در بخش فوقانی به صورت سه تركی آجر كاری شده است. خطوط عمودی در نمای بیرونی ساختمان تاكید بر ارتفاع كلیسا است.

در گل دسته ناقوس كلیسا كاشی ها و گره چینی قابل ملاحظه است. حجاری سنگ های سر در ورودی كه دارای نقش گل لوتوس و ترنج است، كار استادان سنندجی است. این كلیسا دارای قناتی فعال است و آب‌نمای زیبایی نیز در داخل حیاط آن در ضلع جنوبی دیده می شود.
 

كلیسای حضرت شمعون غیور

كلیسای حضرت شمعون غیور در خیابان زند، كوچه نوبهار واقع است. شمعون غیور حواری دهم بود و طبق یك روایت قدیمی در ایران كشته شد. این كلیسای مسیحی، یكی از زیباترین كلیساهای كشور با رعایت جزئیات معماری ایرانی است. سقف نمازگاه، طاق ضربی آجری است و به جای دریچه در همه جا پنجره های رنگارنگ با نقشه های مهندسی ریز و بسیار ظریف، به كار رفته است.

چنین در و پنجره هایی در خانه های قدیمی شیراز مشاهده می شود. ساخت این كلیسا در سال 1317  پایان یافت. بانی و نخستین كشیش این كلیسا «رالف نارمن شارپ» دانشمند و خاورشناس شهیر انگلیسی است.