استان بوشهر به علت موقعیت استراتژیكی مناسب برای احداث پایگاه دریایی و بندرگاه، مورداستفاده پادشاهان عیلام قرار گرفته بود. در زمان هخامنشیان سرزمین بوشهر جزو ساتراپ پارس بود. خلیج‌فارس و به تبع آن استان بوشهر، به دلیل موقعیت سوق الجیشی و اهمیت اقتصادی و بازرگانی، در طول تاریخ‌همواره از سوی كشورها و دولت‌ها برای تبادل علم و ثروت و گسترش قدرت سیاسی مورد توجه قرار گرفته‌است.
مسجد شیخ سعدون
این مسجد كه به مسجد شاه و مسجد كوفی نیز معروف است، به دستور شیخ‌سعد از اهالی عربستان احداث شده است. و در حال حاضر مراسم بزرگ تعزیه در آن انجام می‌شود.
كلیسای مسیح مقدس
این كلیسا در شهر بوشهر قرار دارد و ساختمان آن نمونه بسیار جالبی از فنون‌معماری در ایران است. تمام پنجره‌های آن شیشه‌های الوان ایرانی دارد و تلفیقی از سمبل‌های معماری مسیحیان و معماری ایرانی است.
گورستان باستانی سیراف
این گورستان در شمال غربی بندر طاهری و در دامنه جنوبی ارتفاعات مشرف بر آن، قرار دارد. تعداد فراوانی گورهای مستطیل شكل، به طول 10.2 سانتی‌متر و عرض ۵۰ سانتی‌متر و عمق ۴۰ تا۶۰ سانتی‌متر در سنگ كنده شده است. روبروی گورستان غربی، گورستان دیگری وجود دارد كه گورهای‌عمودی آن با ارتفاع ۳ متر و عرض ۲ متر مانند پهنه‌ای از كندوهای زنبور عسل به طور مرتب در سراشیبی دامنه‌چیده شده‌اند.
تالاب حله
محل تلاقی دو رودخانه دالكی و شاپور در منطقه حله تالاب‌بزرگی بوجود آورده است كه اطراف آن را نیزاری فرا گرفته و در داخل آن حیات گیاهی و جانوری ویژه‌ای بوجودآمده است. این تالاب محل زیست هزاران پرنده آبزی مهاجر از قبیل درنا، حواصیل، گاچی رو، پرستو، ترنی،حمامی، بط، هفت رنگ، دراج و خردل است.
ساحل خلیج فارس
سواحل استان بوشهر به دو نوع ماسه‌ای و صخره‌ای تقسیم می‌شود. بخش سواحل صخره‌ای به دلیل ساختمان آهكی و انجام عمل فرسایش‌های آبی، چشم انداز بسیار زیبا و دیدنی دارد و از آب‌های نزدیك‌سواحل می‌توان برای شنا، قایقرانی، كرجی رانی و اسكی روی آب استفاده كرد. سواحل ماسه‌ای نیز به دلیل‌كیفیت مطلوب از ارزش‌های تفرجگاهی درجه یك برخوردارند. نزدیكی بوشهر به آبادان، شیراز و بوشهر به عباس،كویت، بحرین و سایر كشورهای عرب حوزه خلیج فارس از مزیت‌های آن برای جذب جهانگرد بویژه در فصل‌زمستان می‌باشد
سیراف
سیراف در جنوب شرقی بندر بوشهر در جوار بندر كوچك طاهری قرار دارد. این شهر باستانی شامل بنادر سه‌گانه كنونی یعنی بندر طاهری، كنگان و دَیر بود. قدمت سیراف به دوره ساسانیان‌می‌رسد. نام اولیه این بندر «اردشیر آب» بود كه در گذر تاریخ به سیراف تبدیل شده است. ظاهرا اردشیر بابكان در جریان احداث این بندر، یك شبكه گسترده آبرسانی نیز ایجاد كرده بود. آثار باستانی سیراف عبارتند از:
• قسمتی از یك دژ دفاعی مربوط به اواخر دوره ساسانی و مسجد جامع سیراف مربوط به اواخر قرن دوم‌هجری
• قسمتی از محله اعیان نشین و چندین مسجد كوچك از سده سوم و چهارم هجری قمری.
• تعدادی آرامگاه‌های گروهی و یك مجموعه ساختمانی كاخ مانند و چندین بنای دیگر.
آب‌انبار قوام
این آب‌انبار كه در كنار خیابان خلیج فارس قرار گرفته، بیش از ۱۵۰ سال عمر دارد و در زمان قاجاریه ساخته شده است.
كاخ هخامنشی بردك سیاه
كاخ زمستانی داریوش كه در ۱۲ كیلومتری شمال برازجان فعلی قرار دارد، به‌نام بردك سیاه معروف است. كاخ دارای ده ستون ۵ تایی در دو ردیف است كه با سبك و شیوه معماری‌هخامنشی ساخته شده است. وجه تسمیه آن به خاطر استفاده از سنگ سیاه در زیرسازی پایه ستون‌های آن‌است.
كاخ كوروش
این كاخ كه در جنوب شرق برازجان و در كنار رودخانه خشك «آردی» قرار دارد، یكی ازپایگاه‌های مهم ایران دوره هخامنشی در ساحل خلیج فارس بوده است. با توجه به شیوه معماری و زمان احداث‌آن را به دوره «كورش» بنیانگذار سلسله هخامنشی منسوب كرده‌اند.
خانه قاضی
خانه قاضی مربوط به دوره زند است و در بوشهر، محله بهبهانی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عمارت کلاه فرنگی بوشهر
عمارت کلاه فرنگی بوشهر مربوط به دوره قاجار است و در بوشهر، پایگاه دریایی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عمارت گلشن
عمارت گلشن مربوط به دوره قاجار است و در بوشهر، خیابان ساحلی، محله بهبهانی واقع شده و این اثر در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
«عمارت گلشن» در منتهی الیه شمال شهر بوشهر، پشت اداره بندر در خیابان ساحلی واقع شده‌است. فاصله آن تا دریا فقط ۱۰ متر است. این عمارت تاریخی در یکی از محله‌های قدیمی بوشهر به نام محله بهبهانی قرار گرفته که اطراف آن ساختمان‌های بافت قدیم وجود دارد. واقع شدن این بنا در کنار ساحل باعث وزیدن نسیم دریا و باد شمال به داخل ساختمان می‌شود. قدمت این بنا به ۱۷۰ سال پیش می‌رسد
عمارت از سه طبقه تشکیل شده‌است. طبقه اول شامل آب انبار (برکه)، حمام، دست شویی، آشپزخانه و جای نگه داری خدمه و طبقات دوم و سوم جهت سکونت و پذیرایی و امور تجاری بوده‌است. عمارت گلشن از چهارطرف با پلکان حلزونی به پشت بام راه دارد. در طبقه سوم ضلع شمالی اتاقی ساخته نشده و این گوشه خالی است. این عمل به دلیل رساندن باد خنک شمال به داخل ساختمان بوده‌است. ساختمان دارای حیاط مرکزی و تمامی اتاق‌ها اطراف آن می‌باشند که همگی با درهای دو لنگه با هم اربتاط دارند.
درب و پنجره‌ها از جنس چوب ساج و دریایی و پوشش سقف از چوب چندل (صندل) است. سیستم خنک کننده ساختمان وجود درهای متعدد است. بیش تر اتاق‌ها پنج دری هستند و بین آنها راهرو وجود دارد. این بنا با مساحت ۱۲۳۰ متر، پهنای ۸۸۹ مترمربع و اعیان ۱۰۴۱ متر مربع در حال حاضر با کاربری اداری فرهنگی مورد استفاده می‌باشد و از سال ۱۳۶۵ تاکنون که توسط میراث فرهنگی خریداری شده مرتب مورد تعمیر قرار می‌گیرد. البته شکل اولیه ساختمان حفظ شده و فقظ مصالح پوسیده تعویض و مرمت شده و نمای بیرونی آن سفید کاری شده‌است.
تل خندق
در شمال برازجان، در سمت راست جاده آثار یك قلعه دایره‌ای شكل دیده می‌شود كه دور آن‌خندقی وجود داشته است. در سرتاسر این محوطه آثار زیادی به صورت قطعات سفال دوره اشكانی، یك سنگ‌آسیاب، میخ‌های تزئینی، قطعاتی از هاون‌های سنگی و قطعاتی از گدازه آهن كه حاكی از وجود كارگاه‌های ذوب‌فلز است، دیده می‌شود. در این محوطه دیوارهایی ساخته شده است كه مصالح آنها عمدتا از قلوه سنگ و ملاط گچ مخصوص معماری دوره ساسانی است.
تل طلسمی
این تل در جنوب برازجان واقع شده است. در قسمت شمال این تپه بنایی با دیواری محكم‌به طول بیش از ۲۰ متر قرار دارد كه با قلوه سنگ و گچ ساخته شده است. بنظر می‌رسد بنای اصلی آن به دوره‌ساسانی تعلق دارد.
دژ برازجان
این دژ كه در مركز شهر برازجان قرار دارد تا مدت‌های مدیدی به عنوان زندان مورد استفاده‌قرار می‌گرفت و در اصل كاروانسرایی از دوره قاجاریه است كه ویژگی‌های منحصر به فردی دارد و به عنوان یك‌اثر ملی به ثبت رسیده است.
آب‌انبار درخت یا تنب كرو - برازجان
این آب‌انبار در ۱۲ كیلومتری شرق برازجان قرار دارد و در حال حاضر حداقل‌دارای دو مخزن آب است كه به قطری حدود ۴ متر به صورت دایره‌ای در كف زمین كنده شده است.
غار تاریخی چهل خانه - برازجان
در شمال سعدآباد از توابع برازجان، رودخانه شاپور از بین صخره‌های سنگی و لایه‌های شن و ماسه متراكم عبور می‌كند. در دو سمت كمركش این صخره‌ها، تعداد زیادی دخمه به صورت اتاقك‌های كوچك كنده شده است. چهل خانه به معنی وجود چهل خانه در این مكان است. گفته می‌شود چهل‌خانه به معنای چله خانه نیز هست كه مرتاضان و زاهدان در آن زندگی می‌كردند. احتمال می‌رود این نوع دخمه‌هااز نوع دخمه‌های تدفین دوره‌های مادی و ساسانی باشند.
گور دختر - دشت ارژن - دشتستان
بنای گور دختر بسیار شبیه به مقبره كورش كبیر در پاسارگاد است و قدمت آن به سده‌ششم قبل از میلاد می‌رسد. این بنا از ۲۴ قطعه سنگ تشكیل شده است. در گور دختر عناصر هنر اورارتویی‌مانند شیروانی دوشینه و نیز عناصر معماری ایلامی معبد چغازنبیل را می‌توان دید. این بنای ارزشمند درفهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
كوشك اردشیر - تنگ‌ارم دشتستان
این بنا كه در تنگ ارم واقع شده است، به احتمال زیاد جای استراحت و محلی برای‌شكار در دشت بزپز بوده است. زیر بنای كوشك به صورت صلیب است و تاق‌های گهواره‌ای شكل دارد. در قسمت بالای كوشك یك ستون سنگی وجود دارد كه احتمالا برای افروختن آتش، خبررسانی یا دیده‌بانی به كارمی‌رفته است.
منطقه باستانی توز - دشتستان
این منطقه در محلی بین روستاهای زیراه، اردشیر آباد و سعدآباد از توابع‌دهستان‌های دشتستان در حاشیه رودخانه شاپور دالكی قرار دارد. توز شهری تجارتی بود كه پارچه‌های كتانی‌ملون و گلابتون دوزی آن معروف بود. آثار توز قدیم در جلگه آبادی‌های سعدآباد، زیراه و اردشیرآباد قرار دارد.این نواحی كه همه مملو از خرابه‌های عمارت‌ها و شكسته‌های سنگ و سفال و گچ و ملاط است، وسعت وقدمت ناحیه توز قدیمی را نشان می‌دهد.
نیایشگاه مند
نیایشگاه مند مربوط به دوره اشکانیان - دوره ساسانیان است و در شهرستان دشتی، روستای وراوی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ تیر ۱۳۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این اثر تاریخی باستانی در دامنه کوه مند و به فاصله ۳۰ کیلومتری خورموج، غرب روستای وراوی و زایر عباسی قرار دارد. در ارتفاع سنگی مشرف به رودخانه خشکی که بستر رودخانه قدیمی است آثار حجاری و کوه تراشی در دل صخره وجود دارد از بستر رودخانه راهی به ارتفاع ۶۰ متر که اولین مدخل آتشکده‌است، کشیده شده‌است. یک شاه نشین با یک سکوی میانی و یک سکوی افقی که در سمت راست شاه نشین قرار گرفته و یک اطاق قوسی با انحنای منظم که با سنگ و گچ و گل ساخته شده جالب توجه‌است.
نمای خارجی فعلی آتشکده عبارت از یک مدخل با سقف قوسی و دو مدخل مستدیر القاعده و ده حفره به شکل مدخل‌های طرفین سکوی شاه نشین مدخل اصلی و با اندازه‌های متفاوت که به احتمال به منزله پنجره و نورگیرهای رواقهای اصلی آتشکده بوده‌اند. آتشکده از سه طبقه میانی یا اصلی، تحتانی و فوقانی تشکیل شده‌است که با هم ارتباط داشته و در عین ارتباط، نوع ساختمان هر یک با دیگری متفاوت بوده که گویا از هر یک از طبقات برای منظور خاصی استفاده می‌شده‌است.
در بستر رودخانه خشک فعلی آثار ساختمان‌ها و آبگردان‌ها و بندهایی در اراضی پای کوه و در اطراف مسیل وجود دارد که از وجود میدان بزرگی در جلوی کلات حکایت میکند که سطح آن با خاک و سنگ بالا آورده بوده‌اند. با توجه به وجود آثار آب انبار و بقایای درختانی از فاصله دویست متری پای کوه احتمال می‌رود در جلوی آتشکده میدانی وجود داشته و برای جلوگیری از نفوذ سیلاب‌های شدید در اطراف تپه، بندهای زیادی از سنگ و گچ ساخته بوده‌اند.
