تاریخ كردستان تا قبل از اسلام چندان روشن نیست. كردها، اقوامی آریایی هستند كه چندین‌هزار سال پیش از میلاد به این منطقه مهاجرت كرده‌اند.
عمارت امجدالاشراف- سنندج
این عمارت در شهر سنندج واقع شده و از بناهای معروف دوره قاجار است. این بنادر دوره امان‌الله خان بزرگ ساخته شده و دارای حیاط سنگفرش شده، حوض، حمام، تالار و حسینیه است. حسینیه كه از جالب‌ترین قسمت‌های بنا است، كاشی كاری‌های بی‌نظیر و ظریف و گچبری‌های زیبا روی دیوار دارد و همه تزئینات آن به دست استادكاران اصفهانی انجام شده است. مصالح بكار رفته در بنا، گچ، آهك، كاهگل و ملات ساروج هستند.
عمارت خسرو آباد - سنندج
این بنا كه در سه كیلومتری سنندج واقع شده، یادگار امان الله خان بزرگ است كه ساخت آن به اوایل دوره حكومت سلسله قاجار مربوط می‌شود و مركز حكومتی بوده است. این مجموعه به‌صورت بیرونی و اندرونی احداث شده و حدفاصل آن را یك باغ بسیار زیبا با محوطه سازی بدیعی پوشانده‌است. عمارت بیرونی دو اشكوبه و مدخل ورودی آن به صورت كریدور هشتی است كه در طرفین آن دو اتاق‌جهت نگهبانی وجود دارد. مصالح این عمارت از آجر و سنگ است و گچ كاری و آیینه كاری زیبایی دارد.
عمارت مشیر - سنندج
عمارت مشیر در خیابان شهدای سنندج واقع شده و از بناهای مشهور دوره قاجاری است. این بنا هفت حیاط و هفت آب‌‌نما دارد و همچنین شامل بخش‌های خصوصی، عمومی تشریفاتی و بهداشتی است. در و پنجره‌های اُرسی آن از تلفیق گره چینی چوب و شیشه رنگی، اتاق‌ها را زینت داده است.
عمارت سالار سعید - سنندج
یكی از بناهای تاریخی استان كردستان با جاذبه‌های جهانگردی، عمارت سالارسعید است كه در حال حاضر به موزه سنندج تبدیل شده است. این بنا در اواخر حكومت ناصرالدین شاه قاجاریه به وسیله یكی از علمای بنام اهل سنت، احداث شده بود. شیوه و سبك ساخت این عمارت از معماری دوره‌قاجار تأثیر گرفته است. زیرزمین عمارت به شكل حوض خانه است و سقف گنبدی شكل با تزئینات بسیار زیبا دارد. كلیه قسمت‌های عمارت از سنگ، آجر و چوب ساخته شده اند و پوشش بام آن از شیروانی است. جالب‌ترین و زیباترین قسمت بنا، ارسی بزرگ تالار است كه هفت لنگه دارد و شاهكاری از هنرهای چوبی است.
عمارت وکیل الملک -سنندج
عمارت وكیل از جمله بناهای دیدنی و قدیمی شهر سنندج است. این عمارت موروثی و شخصی خانواده وكیل است كه در تاریخ كردستان همواره از صاحب منصبان حكومتی بوده‌اند. اصل‌بنای این عمارت به دوره زندیه مربوط است و در دوره‌های بعدی به تدریج تكمیل شده است.
قلعه حسن آباد - سنندج
قلعه حسن آباد در 5 كیلومتری سنندج واقع شده و یك مقر حكومتی بوده است. این قلعه‌در دوره صفویه توسط «هِه‌لوخان« حاكم مقتدر ساخته شده است. در حال حاضر ویرانه‌های این قلعه مشهود است.
پل قشلاق - سنندج
پل قشلاق روی رودخانه قشلاق در 3 كیلومتری سنندج احداث شده و از بناهای دوره‌صفویه است. این پل تماما با آجر ساخته شده و ملاط آن ساروج است. پل از دو دهانه بزرگ و چهار چشمه كوچك تشكیل شده است. عرض پل 5.80 متر و طول آن در حدود 90 متر است. در دو طرف پایه‌های پل موج‌گیرهایی از نوع مثلثی و مدور تعبیه شده است.
پل شیخ - سنندج
پل شیخ روی رودخانه قشلاق در 8 كیلومتری شمال سنندج احداث شده و از آثار دوره‌صفوی است. طول پل 53.5 متر و عرض آن 5.3 متر است. پل 6 دهانه دارد كه سه دهانه آن دارای طاق جناغی و سه دهانه دیگر دارای طاق‌های قوسی است.
قلعه قمچقای - بیجار
قلعه قمچای در 12 كیلومتری روستای قمچقای بیجار واقع شده است. این قلعه بی‌نظیر از دژهای باستانی و بسیار كهن كردستان به شمار می رود. بنای این قلعه به سده‌های 9-8 پیش از میلاد می‌رسد. در جهت‌غربی دژ، مكانی به عمق 100 متر وجود دارد كه با راهی سخت به صفه غربی قلعه منتهی می‌شود. در حاشیه شمالی دژ، حفره‌ای به زیبایی تمام تراشیده شده است. در شمال غربی، پلكان طویلی وجود دارد كه سه دوره سكونت‌مادها، پارت‌ها و اشكانیان را مسلم می‌دارد. در عصر مغول، محراب كوچكی با چهار پلكان ساخته شده است كه در نوع خود جالب توجه است.
تپه باستانی بابا گرگر - قروه
تپه باباگرگر در یكی از روستاهای قروه واقع شده است و آرامگاه امام زاده‌ای به نام سیدجمال‌الدین در بالای آن قرار دارد كه اكنون زیارتگاه مردم است. در این مكان چند چشمه آب معدنی نیز وجود دارد.
قلعه زیویه - سقز
این قلعه در 42 كیلومتری شمال شرقی سقز قرار گرفته و در سال 1947 میلادی بطور اتفاقی كشف شده است. آثاری كه در این قلعه بدست آمده اند، از یك تمدن پیشرفته در این ناحیه نشان دارند. از جمله معروف ترین این آثار، سینه‌‌بند بزرگ طلایی است كه روی آن تصویر حیوانات افسانه‌ای نقش گردیده است. این آثار به 900 سال پیش از میلاد تعلق دارند.
کتیبه اورامان - مریوان
این سنگ‌‌نبشته در كوه «زینانه« اورامانات مریوان قرار دارد كه به صورت هلالی حجاری و كنده كاری شده است. درون طاق‌نما نقش برجسته انسانی با بلندی 2.5 متر و پهنای 30 متر حجاری‌شده است. نقوش مخصوصی نیز روی قسمت فوقانی این نقش برجسته حك شده است. همچنین كتیبه دیگری با خط میخی در همین محل وجود دارد كه احتمالا به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد مربوط است.
غار تاریخی کرفتو - دیواندره و سقز
غار كرفتو در قلعه‌ای به همین نام بین دیواندره و سقز واقع شده و از معروف‌ترین و مهم‌ترین آثار باستانی كردستان به شمار می‌رود. ساختمان غار به دوره اشكانی و حدود قرن سوم پیش از میلاد مربوط‌است. خانه‌های این غار در 2000 سال قبل معبد معروف «هراكلیس» (خدای یونانی) بود و اهمیت و اعتباری داشت. روی یكی از اطاق‌های آن نام هراكلیتوس با حروف یونانی منقوش و حك شده است و روی دیوار اتاق سوم نقش اسب سواری كه آهو شكار می‌كند دیده می‌شود. این شكل یادگار فتوحات گودرز اشكانی و تسلط این پادشاه بر مهرداد پادشاه ارمنستان است.
دسترسی به این معبد قدیمی اكنون به دلیل سراشیبی تند مشكل است. پس از ورود به غار و عبور از اتاق‌های سنگی، محوطه وسیعی وجود دارد كه توسط دالان تنگ‌تاریكی به دو حوضچه سنگی مرتبط می‌شود. نقوش اتاق‌های سوم و چهارم و جایگاه مشعل‌هایی كه به وسیله‌كانال‌هایی به مخزن مرتبط می‌شوند، از قسمت‌های جالب و دیدنی غار است. در بقایای ساختمان‌های غار، آثاردالان، رواق، اتاق‌های سنگی، در و پنجره و روزنه‌هایی دیده می‌شود. از شواهد و قرائن پیداست كه ساخت غارباید به دوره میترائیسم و مهرپرستی مربوط باشد.
دشت های بانه - بانه
در محدوده شهرستان بانه دو دشت تال و شوی واقع شده‌اند. مساحت گسترده دشت تا 1800 هكتار و مساحت دشت شوی حدود 2 هزار هكتار است. در گستره دشت تال رودخانه‌های سید سارم و زروار جاری‌اند كه در نهایت به رودخانه گلوی سرازیر می‌شوند. در دشت شوی، رودخانه‌های شوی و نژو جریان دارند كه در نهایت به رودخانه گلوی ملحق می‌شوند. در این دشت انواع گیاهان یافت می‌شود و به‌همین دلیل، در بهار و تابستان چشم‌اندازی سبز و با طراوت دارد.
جنگل های منطقه ای بانه - بانه
مساحت جنگل‌های این منطقه در حدود 50 هزار هكتار برآورده شده است. دامنه‌های‌غربی كوه‌های گردنه خان، مرز شرقی جنگل‌های شهرستان بانه است و از این ناحیه به طرف غرب جنگل‌های آن همانند جنگل‌های مریوان با درختان فراوان و متراكم، سرسبزتر می‌شوند.
دشت کامیاران - کامیاران
این دشت در شهرستان كامیاران واقع شده است و دو قسمت دارد. قسمت جنوبی آن در استان كرمانشاه و حوزه شمالی آن نیز در آبادی ورله در استان كردستان واقع شده است. مساحت این دشت 17 هزار و 400 هكتار و ارتفاع آن از سطح دریا یکهزار و 400 متر است. این دشت یكی از زیباترین و جذاب‌ترین دشت‌های استان كردستان به ویژه از نظر چشم‌اندازهای زیبا محسوب می‌شود.
روستای درکی - مریوان
روستای دركی در فاصله 42 كیلومتری جنوب شرقی مریوان در یك منطقه پایكوهی واقع شده است. در اطراف آن سه کوه و یک دره قرار دارند. آب و هوای منطقه سرد و نیمه مرطوب است. زبان مردم آن كردی است. كوه‌ها، دره‌ها، پوشش گیاهی و حیات وحش متنوع از جاذبه‌ها و عناصر طبیعی آن محسوب می‌شوند.
روستای نگل - مریوان
روستای نگل در 60 كیلومتری جاده سنندج - مریوان واقع شده است. معروفیت روستای نگل به مناسبت وجود یك جلد قرآن به خط كوفی است كه در گاو صندوق مسجد روستا نگهداری می‌شود. قدمت كتابت این قرآن به بیش از هزار سال می‌رسد. این اثر حیرت‌انگیز مذهبی - هنری، روستا و مسجد آن را به یك موزه معروف تبدیل كرده است.
روستای اورامانات تخت - مریوان
روستای اورامانات تخت در دره‌ای شرقی - غربی در شیب تندی رو به روی یال‌ِ شمالی كوه «تخت» در جنوب غربی مریوان واقع شده است. خانه‌های روستا از سنگ و اغلب به صورت خشكه چینی و پلكانی است و سقف آن‌ها را با تیر پوشانده‌اند. خانه‌ها به گونه‌ای روی هم قرار گرفته‌اند كه پشت بام خانه‌ای، حیاط خانه دیگری است. آب و هوای این منطقه در فصول بهار و تابستان بسیار مطبوع و در زمستان بسیار سرد است.آتشگاه‌های باستانی باقیمانده منطقه نشان می‌دهد كه مردم این ناحیه پیش از اسلام، زرتشتی بوده‌اند. رودخانه «سیروان« از دره‌های عمیق این ناحیه عبور كرده و وارد خاك عراق می‌شود.
