از دید دیگران، حمیده هیچ مشکلی ندارد. بیست و شش ساله است و ظاهر جذابی دارد. در محیط اداره خوش اخلاق و در انجام وظایفش از دقت خوبی برخوردار است. مجرد است و علاقه ای هم به ازدواج نشان نمی دهد. هرگز در محافل زنانه ای که همکاران در خانه هایشان برگزار می کنند شرکت نمی کند و هر بار بهانه ای می آورد.اواخر هر ماه، کار شرکت زیادتر و فشار کاری بیشتر می شود. در این روزها اگر به رفتار حمیده دقت کنید، متوجه می شوید رفتارهای عجیبی دارد. مدام به پیشانی اش دست می کشد و با سربندی که همیشه زیر مقنعه به سر دارد، بازی می کند و دستشویی رفتن هایش هم بیش از اندازه طول می کشد. حمیده در دستشویی را که از داخل قفل می کند، مقنعه و سربندش را درمی آورد و شروع به کندن موهای سرش می کند و این کار را آنقدر ادامه می دهد تا تنش و اضطرابش کاهش یابد.

به علت این رفتار، بخش عمده ای از سمت راست سرش کاملا خالی شده است. علت مهمانی نرفتن او نیز همین موضوع است: جایی که لازم باشد مقنعه اش را دربیاورد، نمی رود؛ خواه جلسه دوستانه باشد، خواه مهمانی خانوادگی. هشت سال است از این مسئله رنج می برد. مدتی هم ابرو و مژه هایش را می کند ولی هر طور بود کندن مو را به موهای سرش محدودکرد. خانواده اش از مشکل او آگاهند اما تنبیه ها و تشویق های آنها تاکنون سودی نداشته است.وضعیت کامران به مراتب بدتر است. کامران از دوازده سالگی شروع به کندن موهایش کرد. با افزایش سن، کندن موها بیشتر و بیشتر شد. با رسیدن به سن بلوغ و روییدن موهای صورت، شروع به کندن آنها هم کرد. با اینکه اکنون بیست و دو ساله است، به یاد نمی آورد هیچ وقت نیازی به اصلاح صورت داشته باشد؛ همیشه همه موهای صورتش را می کنده است. چند باری به اصرار خانواده به پزشک و روانپزشک مراجعه کرده است ولی هیچگاه نتوانست کندن مو را به مدت زیادی ترک کند.

بعد از دیپلم نتوانست درسش را ادامه بدهد و به دنبال کار هم نرفت. چند سالی است که کامران در خانه، از راه تایپ کردن پایان نامه گذران زندگی می کند ولی خودش می داند توانایی هایش بیش از اینهاست. تا جای ممکن از خانه خارج نمی شود و در تابستان و زمستان کلاه به سر می گذارد.«تریکوتیلومانیا» یا «وسوا کندن مو» در دسته اختلالات کنترل تکانه جای می گیرد. ویژگی اختلالات کنترل تکانه، ناتوانی فرد در مقاومت در برابر یک تکانه، سائق یا وسوسه شدید انجام یک رفتار خاص است که برای او یا دیگران زیان دارد. از دیگر مواردی که در افراد مبتلا به اختلال کنترل تکانه دیده می شود، حملات انفجاری، اعتیاد به اینترنت و آتش افروزی عمدی است. با توجه به برداشت های اشتباه بسیاری که حول اختلال کندن مو وجود دارد، در این شماره تصمیم داریم به معرفی این اختلال بپردازیم.

نگاهی دقیق تر به وسواس کندن مو

فردمبتلا به تریکوتیلومانیا پیش از کندن مو، میل شدیدی به این کار پیدا می کند که پس از مدتی تبدیل به تنش می شود. کندن مو به فرد آرامش، و گاهی اوقات لذت می دهد ولی بلافاصله پس از انجام این عمل، عذاب وجدان شدیدی به سراغ او می آید و خود را با برچسب هایی از قبیل بی عرضه، بی اراده و روانی آزار می دهد.درباره شیوع این اختلال نظرات متفاوتی وجود دارد، زیرا مبتلایان به آن معمولا به خاطر رفتار خود احساس شرم و گناه زیادی می کنند، تا جای ممکن مشکل خود را پنهان و از مراجعه به درمانگر اجتناب می کنند. برآوردها نشان می دهد 1 تا 3 درصد جامعه مبتلا به این اختلال هستند. شیوع این اختلال در زنان به مراتب بیش از مردان است و با توجه به اهمیت بیشتر زیبایی ظاهر برای بانوان، احتمال جستجوی و درمان از طرف زنان بیشتر است.سن شروع این اختلال از کودکی تا نوجوانی است، هر چند ممکن است فرد در سنین بالاتر نیز به این اختلال مبتلا شود.

عوارض را دست کم نگیرید!

«وسواس کندن مو» درجات و انواع مختلفی دارد. معمول ترین منطقه کندن مو، سر به ویژه جلو و فرق سر است. کندن ابرو، مژه و موی صورت هم رایج است و در مواردی کندن موهای زائد بدن نیز مشاهده می شود. برخی بیماران فقط با موهای خود بازی می کنند یا آنها را می کشند؛ برخی دیگر، موها را از وسط نصف می کنند. در برخی موارد، بیمار پس از کندن مو، ریشه آن را مزمزه می کند و حتی می بلعد. یکی از علل رایج جستجوی درمان، توده انبوه مو در داخل معده است که موجب مشکلات شدید گوارشی می شود.معمولا فرد آنقدر به کندن مو ادامه می دهد که کمبود مو در منطقه مشخص می شود. از اینجاست که بیمار تلاش می کند به روش های مختلف نگذارد دیگران به مشکل او پی ببرند: موهایش را به نوع خاصی شانه می کند، کلاه به سر می گذارد، جایی نمی رود که مجبور باشد کلاه یا روسری اش را بردارد، روابط اجتماعی اش را محدود می کند و گاهی موهایش را از ته می تراشد. مدت بیماری می تواند متفاوت باشد. برای برخی، کندن مو امری گذراست اما برای عده ای دیگر، این اختلال طولانی مدت است و می تواند چند دهه به درازا بکشد.

درباره علل بروز این اختلال گمانه زنی های مختلفی شده است. گویا وراثت می تواند در بروز آ« نقش داشته باشد و به علت لذتبخش بودن این عمل برای فرد، ترک کردن آن روز به روز دشوارتر می شود. تشخیص «وسواس کندن مو» از اختلالات پوستی چندان دشوار نیست. اگر در اطراف محل خالی سر فرزند یا دوست خود، موهای کوتاه یا شکسته زیادی مشاهده کردید، باید نسبت به بروز این اختلال حساس شوید. برخی بیماران برای رفع مشکل خود به متخصصان پوست و زیبایی مراجعه می کنند. ناگفته پیداست مداخله هایی همچون تقویت مو و کاشت مو حاصلی نخواهد داشت. بلکه ابتدا باید تریکوتیلومانیا درمان شود. نکته امیدوارکننده این است که کندن مو، معمولا موجب آسیب دائمی به ریشه مو نمی شود و پس از بهبود اختلال، موها دوباره رشدمی کنند، هر چند ممکناست به خوبی روز اول نشوند. فقط در این مرحله است که می توان از متخصص پوست و برای بهبود کمک گرفت.

چطور به داد خود برسید؟

برای درمان این اختلال روش های مختلفی پیشنهاد شده است که در رأس آنها دارودرمانی است. پژوهش ها نشان داده اند مصرف برخی داروها می تواند به درمان این اختلال کمک کند، به ویژه هنگامی که زمان زیادی از شروع اختلال گذشته و بیماری شدید است. درمان های رفتاری، حمایتی و شناختی نیز مفیدند.اگر شما هم به این اختلال مبتلا هستید و بیماری تان شدید نیست، می توانید به چند نکته که در ادامه خواهد آمد، برای کنترل اختلال توجه کنید. اگر مشکل تان حل نشد، مراجعه به روانشناس و روانپزشک قطعا می تواند به شما کمک کند.

1- اختلال را بپذیرید

باید بپذیرید مشکل دارید و مشکل شما «وسواس کندن مو» است. کند نمو کاری نیست که به آن افتخار کنید؛ اما نه سخیف است ونه خجالت آور. لزومی هم ندارد به خودتان برچسب بی عرضه بودن با بی ارادگی بزنید. نگرانی های افراطی را هم کنار بگذارید. تریکوتیلومانیا تبدیل به جنون نمی شود و نشانه ای از یک اختلال جدی نیست.

2- خط پایه ای ترسیم کنید

چند روز وقت صرف دقت در رفتار موکَنی خودتان بکنید. می توانید جدولی تهیه کنیدوزمان و موقعیت مو کندن را به طور دقیق یادداشت کنید: کجا بودید، چه اتفاقی افتاد که میل به مو کندن در شما ایجاد شد، چه هیجانی داشتید و ... هر رفتار مو کندن، سه مرحله دارد: تمایل شدید به کندن مو،کندن مو و کاهش تنش، و در نهایت احساس گناه. تفکیک کردن این مراحل از هم و دقت کردن به رویدادهای قبل و بعد از آنها موجب می شود رفتار خود را بهتر بشناسید. همچنین بهتر است برای سنجش رفتار موکنی، مقیاس مناسبی تعیین کنید: تعداد دقیقه هایی که صرف این کار می کنید یا تعداد تار مویی که می کَنید. این کار به شما اجازه می دهد بتوانید روند بهبودی خود را بررسی کنید.

3-موقعیت های تحریک کننده را حذف کنید

ایننخستین و شاید ساده ترین گام برای غلبه بر اختلال است. بعد از طی مرحله پیشین، متوجه شده اید میل به مو کندن چه زمانی در شما شدیدتر است؛ چه زمان هایی از روز، چه در موقعیت های اجتماعی یا شغلی، چه تجربیات هیجانی و ... سعی کنید تا جای ممکن این موقعیت ها را از زندگی روزمره خود حذف کنید.
 

البته ممکن است برخی از این موقعیت ها اجتناب ناپذیر باشند: مثلا برخی تماس های کاری که استرس زا هستند، اما حتما باید انجام شوند. در این صورت باید موقعیت را به گونه ای برنامه ریزی کنید که مانع کندن مو شود. مثلا اگر شما هم مانند بیشتر افراد در حضور دیگران موهای خود را نمی کنید، میتوانید از یکی از همکاران خود بخواهید در طول تماس های کاری در کنارتانباشد. گاهی مو کندن به صورت یک عادت درمی آید، خصوصا هنگامی که فرد در خانه است: هنگام مطالعه، تماشای تلویزیون و ... اگر مو کندن درشما هم به صورت عادت درآمده است، می توانیدبا پوشاندن موی خود یا پوشیدن دستکش، سعی کنید جلوی این عادت را بگیرید.

4- هیجان های شدید را کنترل کنید

معمولا افسردگی و اضطراب در افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا رایج است و همین غمگینی، اضطراب و استرس (و در برخی موارد خستگی جسمانی مفرط) موجب افزایش میل به کندن مو می شود (و کندن مو هم موجب افزایش استرس، غم و اضطراب). اکنون که می خواهید بر اختلال موکنی چیره شوید، بکوشید این هیجان ها را تا حد امکان مهار کنید. شاید لازم باشد سبک زنگی خود را تغییر دهید. به عنوان مثال ورزش منظم می تواند به کنترل استرس کمک کند. در صورتی که احساس می کنید شدت هیجان ها خارج از کنترل شماست، می توانید از یک درمانگر کمک بگیرید.

5- وقتی تکانه به سراغ تان آمد

بیشتر افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا فکر می کنند میل به کندن مو آنقدر زیاد خواهد شدکه سرانجام آنها را مغلوب خواهد کرد. همین نومیدی سبب می شود سعی نکنند در برابر این تکانه هامقاومت کنند. تمایل به مو کندن، مانند هر احساس دیگری، گذراست وپس از مدتی کاهش می یابد چون هر بار تسلیم این میل شده و کاهش این میل را تجربه نکرده اید.با همه موقعیت گزینی هایی که انجام می دهید، تکانه یا میل شدید به مو کندن دیر یا زود به سراغ تان خواهد آمد. در این هنگام مطمئن باشید این تکانه پس از مدت مشخصی (که برای افراد مختلف، متفاوت است) کم کم کاهش خواهد یافت. سعی کنید در این مدت فعالیتی لذتبخش یا مفید انجام دهید تا زمان بگذرد و تکانه کاهش یابد.بهتر است فعالیتی را انتخاب کنیدکه هم فکر و هم جسم شما را درگیر کند. تماشای تلویزیون یا مطالعه شاید ذهن شما را منحرف کند ولی دستان شما را آزاد خواهد گذاشت. اگر واکس زدن کفش ها یا ظرف شستن را به عنوان یک فعالیت، جایگزین مو کندن کنید، همه به بهبود اختلال خود کمک کرده اید و هم به خانواده تان!

6- انتظار بیهوده نداشته باشید

انتظار نداشته باشید که میل به کندن مو برای همیشه از بین برود. حتی در صورت بهبود اختلال، این میل احتمالا تا مدت ها همراه شما خاهد بود. اما هر چه زمان بیشتر بگذرد، راحت تر می توانیداز پس این تمایل بربیایید. درمان حقیقی زمانی صورت گرفته است که بتوانید این تکانه ها را پشت سر بگذارید، نه اینکه چنین تکانه ای نداشته باشید.

7- بعد از مو کندن چه کنیم؟

واقع بین باشید. این اختلال یکروزه به وجود نیامده که انتظار داشته باشید یکروزه از میان برود. شاید علت اینکه تلاش های قبلی تان برای ترک این رفتار ناموفق بوده است، عذاب وجدان شدیدی است که پس از مو کندن احتمالی انجام داده اید. واقع بین بودن موجب می شود با نخستین لغزش ها ناامید نشوید و به خود برچسب «بی عرضه» و «بی اراده» نزنید. دست از سرزنش کردن خود بردارید و به جای آن دقت کنید کجای راه را اشتباه رفتید. شاید خود را در موقعیتی قرار دادید که احتمال مو کندن را افزایش داده و شاید تسلیم میل مفرط به مو کنی شده اید. به این فکر کنیدکه در آینده چگونه می توانید احتمال موفقیت خود را بیفزایید. همچنین، مهم است که این احساس را نداشته باشید که دوباره به نقطه صفر برگشته اید. نباید با خود بگویید «یک ماه سختی کشیدن و مشخص شد نمی توانم از پس این اختلال بربیایم. دوباره برگشتم سر خانه اول.»

هر چقدر با اختلال خود مبارزه کنید، احتمال موفقیت خود را در نوبت بعدی افزایش خواهید داد. علاوه بر این، شمارش تعداد روزهای مو نکندن روش مناسبی برای تعیین سیر بهبودی نیست. در این صورت اگر پس از یک ماه مقاومت، یک بار موهای خود را کندید، تا چند روز تحت فشار خواهید بود و خود را به خاطر هدر دادن «تلاش های یکماهه» سرزنش خواهید کرد. در عوض، عملکرد خود را درمدت بلندمدت بسنجید: در ماه قبل هفتاد دقیقه مو کندم و دراین ماه فقط چهار دقیقه. برای شروع بهتر است از افراد خانواده یا یک دوست صمیمی بخواهید به شما کمک کند. البته هدف نهایی این است که به تنهایی بر مشکل خود غلبه کنید اما در صورتی که اختلال شما شدید است، در ابتدا می توانید از کمک یک شخص دیگر استفاده کنید. به تدریج که روند درمان جلوتر رفت، توانایی مقاومت در مقابل میل به کندن مو در شما افزایش خواهد یافت و امید شما نیز برای غلبه بر اختلال بیشتر خواهد شد.

نکته مهم: گاهی فرد میلی به کندن مو ندارد، بلکه کندن مو را به عنوان تنبیهی برای داشتن یک فکر زشت یا آزاردهنده برای خود انتخاب می کند. در این صورت توصیه های بالا چندان کاربردی نیست و باید مشکل خود را با یک درمانگر در میان بگذارد.