بیماران دیابتی نوع یک، مبتلایان به دیابت نوع دو که به‌علت این بیماری دچار نارسایی کلیه شده‌اند و کلیه‌هایشان آسیب جدی دیده، خانم‌های باردار مبتلا به دیابت نوع دو که بیماری‌شان قبلا با مصرف قرص کنترل می‌شده، دیابتی‌های نوع دو که سال‌ها قرص قند‌ مصرف کرده‌اند و پس از مدتی بدنشان به قرص مقاوم می‌شود و بیماران مبتلا به دیابت نوع دو که قرص مصرف می‌کنند و لازم است جراحی برایشان انجام شود یا در بیمارستان بستری شوند، باید تحت‌درمان با انسولین قرار بگیرند.

این مطلب را دکتر امیر ضیایی، فوق‌تخصص غدد و متابولیسم و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین می‌گوید و ادامه می‌دهد: درمان با انسولین اصولی دارد که بیماران دیابتی باید بدانند و به آنها آموزش داده شود.

دکتر ضیایی در مورد تزریق انسولین در خانه یا بیمارستان می‌گوید: شروع انسولین، قاعده و قانونی دارد. افراد مبتلا به دیابت نوع یک که قرار است انسولین را شروع کنند تا آنجا که امکان دارد باید در بیمارستان بستری شوند، چون علایم خیلی شدیدی ممکن است در آنها بروز کند، اما اگر بیمار دچار دیابت نوع دو باشد و قبلا قرص مصرف می‌کرده، اوضاع متفاوت است؛ یعنی بستری شدن یا نشدن او به میزان فرهنگ، تحصیلات و آگاهی‌های وی بستگی دارد.

اگر براحتی بتوان به بیمار، تزریق انسولین را آموزش داد و وی بتواند قندخونش را در ساعت‌هایی از روز کنترل کند، به اطلاع پزشک برساند و پزشک هم در دسترس باشد و بیمار را برای کم و زیاد کردن دوز انسولین راهنمایی‌ کند، نیازی به بستری شدن در بیمارستان وجود ندارد. در غیر این صورت، بهتر است برای شروع دریافت انسولین در بیمارستان بستری شود و تحت‌نظر باشد.

تعیین دوز انسولین با توجه به تحرک و وزن

هم‌اکنون دو نوع انسولین وجود دارد؛ انسولین‌های رگولار که خطر افت قندخون با مصرف آنها زیاد است و انسولین‌های مشابه که به صورت قلم یا به‌اصطلاح بیماران، به شکل خودکار هستند و درجه مخصوصی برای تنظیم دارد.مهم‌ترین عارضه‌ای که ممکن است در اثر تزریق انسولین ایجاد شود، افت قندخون است که در صورت مصرف بیش از اندازه بروز می‌کند.از مزایای این نوع انسولین، کمتر بودن احتمال افت قندخون بعد از تزریق است که میزان آن بر اساس وزن بیمار تعیین می‌شود.

نیاز به انسولین، به تغذیه و میزان فعالیت بدنی و وزن بیمار بستگی دارد.اگر وزن بیمار متناسب باشد، تغذیه سالمی داشته باشد و ورزش کند، ممکن است با دوز کمتری قندخونش تنظیم شود، ولی اگر دچار اضافه‌وزن و بی‌تحرکی باشد و رژیم‌غذایی‌اش هم سالم نباشد، میزان نیازش به انسولین بالاتر خواهد بود. البته در حالت‌هایی مثل ابتلا به بیماری‌های تب‌دار، عفونی و با هر استرسی که به بدن وارد شود، امکان دارد مقاومت به اثر انسولین به وجود بیاید و نیاز به انسولین بالا برود.

انسولین عارضه ندارد

انسولین هیچ اثر منفی‌ روی کبد، کلیه و دیگر ارگان‌های حیاتی بدن ندارد. مهم‌ترین عارضه‌ای که ممکن است در اثر مصرف آن ایجاد شود، افت قندخون است که در صورت مصرف بیش از اندازه بروز می‌کند. از طرفی، چون بدن را از نظر متابولیکی تنظیم می‌کند، ممکن است قدری باعث افزایش وزن شود.
آموزش به بیمارانی که انسولین مصرف می‌کنند، بسیار مهم است و این آموزش‌ها در کلاس‌‌های دیابت که در بیشتر مراکز درمانی وجود دارد، به آنها داده می‌شود.

یک فرد دیابتی که انسولین تزریق می‌کند، باید بتواند میزان دریافت کربوهیدرات روزانه را محاسبه و براساس آن دوز انسولینش را تنظیم کند.
فرض کنید بیماری به مهمانی جشن‌تولد دعوت می‌شود، ظهر انسولین تزریق کرده و عصر قرار است با کیک و قهوه پذیرایی شود. او باید بتواند بر مبنای آموزشی که دیده، حدس بزند مقدار قهوه و کیکی که قرار است بخورد چند گرم قند دارد و بر اساس آن چقدر باید انسولین تزریق کند و این کار را قبل از صرف این خوراکی‌ها انجام دهد.علاوه بر این باید بداند روزی که فعالیت بدنی‌اش زیاد است و مثلا برای خرید، ساعت‌ها بیرون از منزل بوده، چقدر باید کمتر انسولین بزند و روزی که در خانه و بی‌تحرک بوده، ‌چقدر.

زمان و مکان تزریق انسولین

انسولین‌های رگولار را باید 20 تا 30 دقیقه قبل از صرف غذا تزریق کرد و انسولین‌های مشابه انسولین و قلمی، همزمان با شروع غذا باید استفاده شوند.
بهتر است در هر وعده، انسولین در قسمت خاصی از بدن تزریق شود، مثلا اگر بیمار صبح، روی بازوی راست تزریق می‌کند و شب روی بازوی چپ، تا مدتی همین روند را ادامه دهد و بعد از سه تا شش ماه محل آن را عوض کند، چون میزان جذب از هر طرف بدن فرق می‌کند و اگر این قاعده رعایت نشود، امکان دارد نوسانات قندخون را در پی داشته باشد.از طرفی انسولین به مرور باعث از بین بردن بافت چربی و سفت شدن محل تزریق می‌شود، بنابراین بهتر است هر چند ماه، محل تزریق را تغییر داد.بیماران دیابتی حتما باید پس از تزریق انسولین، غذا بخورند و آن را مثلا به یک ساعت بعد موکول نکنند، چون باعث افت قندخون می‌شود و خطرناک خواهد بود

از انسولین درست مراقبت کنیم

نگهداری انسولین بسیار مهم است. انسولین‌های رگولار تا زمانی که مصرف نشده ‌است حتما باید در یخچال نگه ‌داشته شود، ولی بعد از شروع استفاده، در دمای محیط تا یک ماه قابل استفاده‌ است و نیازی به یخچال ندارد. البته اگر آنها را در یخچال قرار دهید، مشکلی پیش نمی‌آید. انسولین‌های قلمی را هم تا زمانی که مصرف نشده‌ است، حتما باید در یخچال گذاشت و بعد از استفاده تا وقتی تمام شود که معمولا یک هفته تا ده روز طول می‌کشد، می‌توان در دمای محیط قرار داد.اگر قلم انسولین را که از آن استفاده شده، در معرض نور آفتاب قرار نگرفته و در دمای محیط نگهداری شده باشد، تا یک ماه می‌توان مورد استفاده قرار داد، ولی اگر هنوز مصرف نشده و قرار است حمل شود، باید در کیف حاوی یخ نگهداری شود.

توصیه‌هایی برای دیابتی‌های انسولینی

دکتر ضیایی به مبتلایان به دیابت که انسولین تزریق می‌کنند، توصیه می‌کند که مراقب افت قندخونشان باشند و در تزریق انسولین دقت داشته باشند، بخصوص بیماران دیابتی که عارضه چشمی دارند.این فوق‌تخصص غدد تاکید می‌کند: این بیماران حتما باید پس از تزریق، غذا بخورند و آن را مثلا به یک ساعت بعد موکول نکنند، چون باعث افت قندخون می‌شود و خطرناک خواهد بود.

گاهی زندگی بیماران دیابتی نظم چندانی ندارد، مثلا بیمار قرار است با هر وعده غذایی انسولین تزریق کند، ولی آنقدر دیر از خواب بیدار می‌شود که ظهر و هنگام صرف وعده ناهار است. در این صورت نباید وعده صبح و ظهر را یکجا تزریق کند، بلکه باید قندخونش را اندازه بگیرد و اگر در حد قابل قبول بود، فقط دوز ظهر را تزریق کند.

آیا روزی می‌آید که نیاز به انسولین نباشد؟

احتمالش صفر نیست که روزی نیاز به انسولین برای بیمار دیابتی مرتفع شود، ولی احتمال آن بسیار کم است، بویژه برای بیماران مبتلا به دیابت نوع یک ممکن نیست، چون انسولین برای ادامه حیات آنها ضروری است.اوضاع در مورد بیمار دچار دیابت نوع دو متفاوت است؛ بیمار دیابتی که انسولین تزریق می‌کند، حتما 10 تا 12 سال قرص مصرف کرده و بسیار بعید است روزی مجبور به مصرف انسولین نباشد، ولی اگر بیمار دیابتی فقط قرص می‌خورد، ممکن است با ورزش و رژیم پس از مدتی دیگر نیاز به قرص نداشته باشد.

روش تزریق انسولین

انسولین کدر و شیری رنگ را باید قبل از مصرف با برگرداندن آرام ویال و غلطاندن آن بین دو دست کاملا مخلوط کنید.بیمار باید یاد بگیرد که چگونه انسولین را با مقدار صحیح درون سرنگ بکشد و همچنین ضمن استفاده از سرنگ، شرایط استریل را رعایت نماید که هنگام گذاشتن سرپوش سوزن نکات ایمنی را رعایت کند و سرنگ های استفاده شده را در یک ظرف پلاستیکی محکم بیندازد.

وسایلی که باید برای استفاده در منزل تهیه نمایید، شامل انسولین نسخه شده، پنبه و سرنگ های مورد تأیید همراه با سوزن می باشد.استفاده از الکل برای تمیز کردن پوست نیز توصیه می شود.با یک دست محل تزریق را بکشید و ناحیه وسیعی را با انگشتان بگیرید تا محل تزریق ثابت شود.با دست دیگر سرنگ را مانند مداد بگیرید و سوزن را به طور عمودی وارد پوست کنید و پیستون را تا آخر فشار دهید.اگر قرار است دو نوع انسولین را در یک سرنگ مخلوط کنید، ابتدا باید انسولین کریستال (بی رنگ و شفاف) را بکشید.