تنبلی چشم ناشی از عدم تعادل فعالیت این عضو در سیستم اعصاب مرکزی است که بر اثر علل زمینه‌ای مانند لوچی و آب مروارید ایجاد می‌شود و تحریک مغناطیسی مغز و استفاده از بازی‌های رایانه‌ای در درمان این اختلال موثر است.

توصیه پزشکان این است که باید همه کودکان در دو تا چهار سالگی تحت معاینه چشم‌پزشک قرار بگیرند تا در صورت داشتن تنبلی چشم خیلی زود تشخیص داده و درمان شود.

علی یونسی ، استادیار علوم اعصاب دانشگاه تهران گفت:

«تنبلی چشم عارضه‌ای است که ناشی از عدم تعادل فعالیت چشم در سیستم اعصاب مرکزی است که معمولا از بدو تولد شروع می‌شود و علت بروز آن این است که ورودی اطلاعات یکی از چشم‌ها به اندازه کافی نیست.

نوزادانی که آب‌مروارید چشم دارند، نور کافی به چشمشان نمی‌رسد و دچار لوچی چشم هستند، مغزشان در پردازش اطلاعات چشمی که تنبل است ضعیف عمل می‌کند.

چنانچه تنبلی چشم از ابتدای بروز ضایعه تصحیح شود، این مشکل برطرف خواهد شد، اما اگر اختلالاتی مانند لوچی چشم تا سنین بالاتر باقی بماند، این ضایعه برگشت‌ناپذیر و یا به سختی قابل بازگشت است. به همین دلیل تشخیص و درمان زودرس اهمیت حیاتی دارد.

معمولا در مبتلایان، اختلال ساختاری وجود ندارد و فقط عملکرد آن چشم ضعیف‌تر از چشم مقابل است. اگر قبل از سن پنج سالگی تنبلی چشم تشخیص داده شود، درمان آن راحت‌تر خواهد بود.

درمان اصلی این اختلال بررسی عامل زمینه‌ای است که موجب تنبلی چشم شده است. این عوامل زمینه‌ای می‌تواند لوچی چشم و آب مروارید باشد.

یکی از درمان‌های رایج برای تنبلی چشم این است که آن را وادار به فعالیت کنیم. بنابراین یکی از راه‌های موجود این است که چشم سالم را برای ساعاتی از روز ببندیم تا چشم تنبل شروع به فعالیت کرده و به وضعیت طبیعی بازگردد. در حالت عادی به دلیل طبیعی بودن فعالیت چشم سالم، چشم تنبل فعالیتش سرکوب می‌شود.

تحریک مغناطیسی مغز جزو درمان‌های جدیدی است که به بهبود تنبلی چشم کمک می‌کند، هر چند هنوز پایداری درمان به طور کافی ارزیابی نشده است. علاوه بر آن شواهد نشان می‌دهد کودکانی که از تنبلی چشم رنج می‌برند چنانچه چشم سالم را بسته و با چشم تنبل به فعالیت‌هایی مانند بازی‌های رایانه‌ای بپردازند، می‌توانند با استفاده از این روش به افزایش تسریع فعالیت چشم تنبل کمک کنند. از طرفی انجام بازی‌های رایانه‌ای در فضای مجازی نیز موجب تسهیل در فعالیت چشم تنبل می‌شود.

هر چند درمان در سنین پایین سریع‌تر و موثرتر است، ولی بهبودی در سنین دوزاده سال دیده می‌شود، بنابراین مبتلایان ناامید نشوند. همچنین شواهد نشان می‌دهد آموزش‌های بینایی می‌تواند در درمان تنبلی چشم بزرگسالان نیز موثر باشد.

اگر در تطابق چشم نوزادان یا کودکان مشکلی وجود دارد یا یکی از چشم‌های آنها کدر است، باید به پزشک متخصص چشم مراجعه شود.»

دکتر محمود بابایی، جراح و متخصص بیماری‌های چشم و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله به سئوالات زیر درباره تنبلی چشم کودکان پاسخ می دهند.

تنبلی چشم در کودکان چگونه اتفاق می‌افتد؟

چشم کودکان در سنین پایین، رشد سریعی دارد تا به تکامل برسد و هر دو چشم باید همزمان کامل شوند. وقتی این اتفاق نمی‌افتد، یک چشم به طور طبیعی می‌بیند و چشم دیگر چند نمره با چشم سالم فاصله پیدا می‌کند و در واقع اختلالی به نام تنبلی چشم در کودک بروز می‌یابد.

تنبلی چشم به خودی خود بیماری نیست، ولی عارضه‌ای تاسف‌بار برای خانواده‌ها محسوب می‌شود؛ زیرا تاکنون باوجود همه پیشرفت‌های علمی و فناورانه، درمانی برای این نارسایی و اختلال پیدا نشده است و اگر بموقع اقدام صحیحی صورت نگیرد، آثار آن تا آخر عمر با فرد باقی می‌ماند؛ بخصوص در تنبلی‌‌هایی که هیچ نشانه‌ای وجود ندارد.

تنبلی چشم عارضه‌ای دارد که قبل از بزرگسالی نمایان باشد؟

یک نوع از تنبلی، موذی و مخفی است و به‌طور اتفاقی و در طی معاینه کشف می‌شود و علامت آن هم اختلاف نمره بین دو چشم کودک است. این کودکان هیچ مشکلی ندارند و حتی علائم بالینی مشهودی در چشم‌هایشان دیده نمی‌شود. یک چشم کاملا دید دارد، ولی چشم دیگر بسیار ضعیف‌تر از چشم سالم است.

متاسفانه موارد زیادی هم در جامعه دیده می‌شود که تا بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شوند. این افراد در بزرگسالی و به‌طور اتفاقی، مثلا هنگام گرفتن گواهینامه رانندگی، برای اولین بار متوجه تنبلی چشم می‌شوند.

تشخیص تنبلی چشم در کودکان خیلی کم سن و حتی شیرخوار چگونه ممکن است؟

البته ارزیابی کودکان در سنین بسیار پایین کار راحتی نیست، ولی برخی کودکان از بدو تولد انحراف چشم مادرزادی دارند یا برخی هم بر اثر بیماری خاص دچار انحراف چشم می‌شوند.

چشمی که منحرف می‌شود از دید خوب محروم می‌ماند و به‌مرور دچار تنبلی می‌شود؛ ولی چون انحراف چشم واضح است، پدر و مادر زودتر دست به کار می‌شوند.

چه عوامل دیگری بر تنبلی چشم کودکان موثر است؟

کودکانی هستند که نه انحراف چشم دارند و نه اختلاف نمره بین دو چشم. اینها معمولا کودکانی هستند که دچار بیماری‌هایی مانند تراخم، تبخال یا آبله شده‌اند. این بیماری‌ها به قرنیه آسیب می‌زند و چشم مصدوم از دید محروم می‌شود و دیگر تکامل پیدا نمی‌کند و دچار تنبلی می‌شود. البته شماری از این بیماری‌ها تقریبا ریشه‌کن شده‌اند و شاید به زمان پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما برگردند. ولی همچنان در برخی مناطق محروم بروز می‌کنند.

مورد دیگر برخورد شیء به چشم کودک، مثلا در چهارشنبه‌سوری‌هاست که باعث محرومیت چشم از دید می‌شود و چشم سالم وظیفه دید را به عهده می‌گیرد و چشم مصدوم هم کم‌کم تنبل می‌شود.

درمان تنبلی چشم در این سنین چگونه است؟

دو راه درمانی شایع، همان بستن چشم سالم یا استفاده از عینک است. البته این در صورتی است که انحراف چشم وجود نداشته باشد. برای رفع انحراف از عمل جراحی کمک می‌گیریم.

بستن چشم سالم به این دلیل است تا چشم تنبل فعالیت خود را از سر بگیرد. چون چشم کودک هنوز به شکل یک خمیر نرم در حال شکل‌گیری است و فشاری که برای دیدن به چشم وارد می‌کند، کم‌کم دید را برمی‌گرداند. بستن چشم سالم در واقع یک نوع تمرین برای چشم تنبل است.

برای تشخیص زود هنگام تنبلی چشم کودک، پدرها و مادرها به چه نکاتی باید توجه کنند؟

بهترین راه برای تشخیص این است که چشم‌پزشک همه کودکان را در دو تا چهار سالگی معاینه کند. این مساله که تابه‌حال در خانواده شما تنبلی چشم دیده نشده، به این معنا نیست که کودک شما هم به تنبلی چشم دچار نشود.

معاینه زودهنگام چه کمکی به کودک می‌کند؟

اگر عارضه خیلی زود تشخیص داده شود تا هفت الی هشت سالگی جواب خوبی به درمان خواهد داد، ولی تشخیص بعد از این سن و درمان آن تقریبا بی‌نتیجه است. ساختمان چشم کودک در سنین پایین قابل‌تغییر است.

خانواده‌هایی که زود اقدام می‌کنند نتایج رضایت‌بخشی از درمان می‌گیرند و کودک کاملا بهبود می‌یابد. پس زمان طلایی را نباید از دست داد. بعد از این زمان دیگر نمی‌توان درمان موثری برای این عارضه پیدا کرد.

در تنبلی چشم معمولا چه نوعی از عیوب انکساری وجود دارد؟

معمولا ضعیفی از نوع دوربین است، ولی از جنس منفی نزدیک‌بین هم ممکن است باشد. به‌ هر حال نکته مهم، اختلاف نمره دو چشم است که عامل ضعیفی است. در تنبلی چشم یکی از چشم‌ها دید کمی دارد و نمی‌توان نقصان و ضعف بینایی را در بزرگسالی با روش‌های لیزیک یا پی‌آرکی و... جبران کرد. لیزیک ضعف عینک را جبران می‌کند. لیزیک نمی‌تواند موتور چشم را قوی کند.