حمام گردی در هر شهر، بخشی از آداب و سنن آن شهر را به شما نشان می دهد. شکل معماری حمام ها، علاوه بر آنکه دانش فنی معماران هر دوره را مشخص می کند، ویژگی های فرهنگی و اصول بهداشتی حاکم بر آن زمان را هم بازگو می کند. به همین دلیل است که دیدن حمام های یک شهر تاریخی مثل همدان می تواند گشت و گذاری در فرهنگ این شهر لقب بگیرد.

حمام گلستان

حمام گلستان که به حمام قدیمی بازار و حمام خان نیز معروف است، در محله درب کاروانسرای اسدآباد قرار دارد و تاریخ ساخت آن به دوره صفویه می‌رسد. درِ ورودی حمام به محوطه‌ای 6ضلعی باز می‌شود که اضلاع آن مساوی به نظر می‌رسد. طاق این محوطه گنبدی است و سربینه 8ضلعی آن در قسمت جلویی راهروی ورودی قرار دارد. در 6 ضلع سربینه، 6 صفه برای کندن لباس‌ها ساخته شده است. سقف این صفه‌ها به صورت جناغی است.

گرمخانه حمام از سه قسمت شامل بخش مرکزی، بخش سمت راست (خزینه آب سرد) و بخش سمت چپ (خزینه آب گرم) تشکیل شده و دارای سقفی با طاق جناغی است. در حال حاضر محل ورود به خزینه آب گرم به وسیله پنجره‌ای فلزی مسدود شده و به جای خزینه آب سرد، 6 دوش انفرادی ایجاد شده است.

مصالح به کار رفته در ساخت این حمام عبارتند از آجر، ملاط گچ و سنگ تراشیده مرمر. کف سربینه و راهروها سنگ لاشه و کف حمام از بهترین نوع سنگ مرمر پوشیده شده است.

حمام قلعه

حمام قلعه یکی از زیباترین حمام‌های استان همدان است که با معماری ایرانی اسلامی در همدان واقع شده است. حمام قدیمی قلعه معروف به حمام حاج محمد سعید در یکی از محله‌های قدیمی و اصیل همدان به نام محله قلعه یا قاشق تراشان واقع در خیابان شریعتی قرار گرفته‌ است.

این حمام احتمالاً در اواخر دوره قاجار بنا شده و دارای مساحتی حدود یک هزار و 700 مترمربع است. حمام قلعه به شکل سرد و گرم بوده است. ورودی این حمام به شکل هشتی بوده که پس از گذشتن از این هشتی به حمام سرد و سپس گرم وارد می‌شویم. در این حمام مانند سایر حمام های تاریخی كشور، رگ‌زنی رخ می‌داده که این مورد به شکل مجسمه در حمام کار شده است.

حمام قلعه پس از انجام مرمت‌های اساسی، تعمیر دیوارها و جداره‌های خارجی و مرمت قسمت‌های داخلی به موزه حمام تغییر کاربری داد. این حمام به نوعی موزه مردم شناسی است. این موزه در سال 1387 خورشیدی در خیابان شریعتی، کوچه مهر، جنب حمام قلعه افتتاح شده است. سازمان موسس این موزه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان است.

در این موزه حمام قدیمی به شکلی بسیار جالب بازسازی شده است، بطور مثال فردی که در زمان گذشته جلوی در ورودی حمام مسئول اخذ پول بوده است، به شکل مجسمه درست شده و در کنار آن درویشی نشسته که این مساله حالتی طبیعی به این حمام بخشیده است. در داخل این موزه یک سفره خانه سنتی نیز قرار دارد. گروه‌های موسیقی نیز با حضور در سفره‌خانه حمام قلعه به صورت زنده برنامه اجرا میکنند که استقبال زیاد مردم را به همراه داشته است.

حمام محله حاجی

حمام محله قدیمی حاجی از جمله بناهای بسیار زیبای شهر همدان است که در دوره قاجار در محله حاجی ها ساخته شده است. در ادوار گذشته شهر شامل چندین محله قدیمی بوده كه در هركدام از این حمام و مسجد می ساختند. لازم به ذكر است چون اولین كاروان حج در شهر همدان در این محل تشكیل شد، محل مذكور به محله ی حاجی ها، معروف گشت. حمام محله حاجی با مساحتی بالغ بر 1000 متر مربع دو حمام زنانه و مردانه را شامل می گردد. در قسمت حمام زنانه، با پیمودن چهار پله به طرف پایین وارد هشتی نسبتاً كوچكی شده و با عبور از یك راهرو باریك وارد فضای سربینه حمام به ابعاد 5/10 در 11 مترمربع می شویم. حمام های سرد و گرم دارای حوضی (خزینه) به ابعاد 2/1 در چهار متر و چهارستون سنگی است.

سقف حمام به وسیله قوس های پنج و هفت كند با دهانه های مختلف از 5/1 تا چهار متر اجرا و برای پوشش فاصله بین قوس ها از گنبد استفاده شده است. درقسمت حمام مردانه نیز با عبور از چند پله وارد هشتی حمام شده و با عبور از معبری باریك داخل حمام سرد می شویم. حمام سرد دارای گنبدی زیبا و فاقد ستون می باشد. همچنین حمام مذكور دارای شش تاق نما بوده كه دو به دو با هم قرینه اند.

پی بنا از سنگ است و در ساخت بنا از آجر قوامی به ابعاد 5 در 5/10 در 22 سانتی متر و ملات ساروج به كار رفته است. حمام محله قدیمی حاجی که به شماره 3375 در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده، قراراست پس از اتمام مرمت و احیا به مرکز اقامتی و پذیرایی تغییر کاربری دهد.

حمام میدان اسدآباد

این بنا در محله میدان اسدآباد واقع شده و از آثار اواخر دوره قاجاریه و یا اوایل دوره پهلوی است كه در دوره اخیر برای استفاده بهتر، تغییراتی در آن داده‌اند. ورودی حمام در ضلع جنوبی آن واقع شده و به محوطه هشت ضلعی با پوشش گبندی راه دارد. از این محوطه راهرویی به سربینه حمام منتهی می‌شود. سربینه نیز فضایی هشت ضلعی با صفه‌های بزرگ و كوچك و درگاه‌هایی با طاق جناغی است.

قطر فضای اصلی سربینه 80/5 متر است كه با گنبدی مسقف شده است. در وسط سربینه حوضی هشت ضلعی ساخته شده و دور تا دور بنا و زیر صفه‌ها، محل‌هایی برای نهادن كفش تعبیه شده است. محل ورود به گرم‌خانه در زاویه خاوری سربینه قرار دارد. گرم‌خانه فضایی چهار ضلعی به طول 10/7 و عرض 17/3 متر است كه به وسیله دو فیلپا به دو قسمت مجزا تقسیم شده است.

بلندی این فیلپاها یك متر است و بر روی آ‌ن‌ها طاق‌های جناغی زده‌اند. بر فضای میانی گرم‌خانه و بر روی طاق‌های جناغی كناری، پوشش گنبد شكلی از آجر برپا داشته‌اند. در یك گوشه گرم‌خانه خزینه آب گرم قرار دارد كه برای جلوگیری از ورود افراد جلو ورودی آن را با پنجره‌ای فلزی مسدود كرده‌اند. در ابتدای ضلع شمالی، راهرویی قرار گرفته كه به اتاقی چهار ضلعی، با پوشش طاق ضربی منتهی می‌شود.

مصالح به كار رفته در بنا آجر، ملات گل و گچ و آهك است. در تعمیرات دوره اخیر كف و قسمتی از دیوارهای حمام كه كاشی سیمان كاری شده است.