«رژیم غذایی ما نه ایرانی است و نه فرنگی. با کم شدن مصرف لبنیات، روز به روز از قد ایرانی‌ها کاسته شده و برعکس به قد کره‌ای‌ها و ژاپنی‌ها به علت مصرف لبنیات افزوده می‌شود.» این نظر دکتر ایرج خسرونیا، رئیس انجمن متخصصان داخلی در مورد وضعیت قد ایرانی‌هاست.
در اینکه بعضی از ایرانی‌ها بدغذا هستند و برای اینکه کار روزمره‌شان راه بیفتد و وقت كمتری صرف كنند هرچه دم دست‌شان می‌آید می‌خورند و خم به ابرو نمی‌آورند، شکی نیست.در اینكه این بدغذایی با گذشت زمان كار دست‌شان می‌دهد هم شكی نیست اما با ادامه این روند چه عوارضی در انتظار ماست و چه چیزی سلامت‌مان را تهدید می‌كند؟
آیا تغذیه نامناسب موجب كاهش قد ایرانی‌ها شده است؟ بعضی از متخصصانی که سیب سبز با آنها در این زمینه صحبت کرده است، موافق این نظر بودند، بعضی هم مخالف و گفتند نه اینطور نیست و اتفاقا ایرانی‌ها بلندتر هم شده‌اند. هرکدام هم دلایل خودشان را داشتند. ادامه گزارش را بخوانید.
دریافت كم و نامناسب غذا
« دریافت كم و نامناسب غذا به علت فقر فرهنگی و اقتصادی در بخش قابل توجهی از مناطق كشور، باعث شده تا درصد قابل توجهی از كودكان دچار كوتاهی شوند.» اینها را دکتر ربابه شیخ‌الاسلام، اپیدمولوژیک تغذیه و مدیر سابق دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت می‌گوید وادامه می‌دهد: «شما به قد کره‌ای‌ها، چینی‌ها و ژاپنی‌ها نگاه کنید. چرا قدشان که کوتاه بوده بلند شده است؟
مشخص است چون طی این سال‌ها تغذیه خوبی داشته‌اند و همین باعث شده بین 12 تا 15 سانتی‌متر افزایش قد داشته باشند اما بچه‌های در سن دو سال ما در مناطق محروم، از تغذیه مناسب بی‌بهره هستند.
شاید خیلی‌ها از این نکته آگاه نباشند که نیاز تغذیه‌ای یک نوزاد شیرخوار چند برابر یک فرد بزرگسال است و برای اینکه رشد مناسب جسمی و قدی داشته باشد، نیازهای تغذیه‌ای‌اش حتما باید برطرف شود. حالا تصور کنید این بچه که تغذیه مناسبی هم ندارد و در روستا و در یک منطقه محروم زندگی می‌کند، بیماری مثل اسهال هم بگیرد. خب مشخص است که از رشد طبیعی که باید داشته باشد باز می‌ماند و قدش نیز کوتاه می‌شود.»البته تمام ماجرا به کوتاهی قد بچه‌ها در بزرگسالی منجر نمی‌شود و به اعتقاد دکتر شیخ‌الاسلام، عمق فاجعه در نسل‌های آینده که درگیر ناتوانی‌های جسمی و ذهنی می‌شوند، خودش را نشان می‌دهد.
چه کسی می‌گوید قد ایرانی‌ها کوتاه شده است؟
با اینکه دکتر شیخ‌الاسلام صراحتا به وضعیت تغذیه‌ای نامناسب و بی‌برنامه اشاره می‌کند اما دکتر زهرا عبدالهی، مدیر دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت و درمان به شدت این ادعا را رد می‌کند و به سیب سبز می‌گوید نه‌تنها قد ایرانی‌ها طی سالهای گذشته کوتاه نشده بلکه بلندتر هم شده است. او با این توضیح که وزارت بهداشت دو- سه سال پیش مطالعه‌ای در زمینه کوتاهی یا افزایش قد شهروندان ایرانی انجام داده و به این نتیجه رسیده که ایرانی‌ها و حتی ساکنان مناطق محروم بین دو تا چهارسانتی‌متر افزایش قد داشته‌اند، ادامه می‌دهد: «ما اقدامات مختلفی درجهت بهبود وضعیت تغذیه بچه‌ها از جمله مراقبت‌های ویژه در دوران بارداری، ترویج شیردهی مادران، توزیع شیر مدرسه، شناسایی بچه‌های کوتاه قد و تحت درمان قرار دادن آنان و.. را انجام داده‌ایم.
در پژوهش‌هایی که در یک دوره 12- 10 ساله روی وضعیت سوء تغذیه کودکان زیر پنج سال انجام شد، دیدیم که سوء‌تغذیه و کوتاهی قد در بچه‌های بین 10 تا 12 ساله، 50 تا 70 درصد کاهش پیدا کرده است؛ یعنی اگر ما در سال 1374، با 20 درصد کوتاهی قد در بچه‌ها مواجه بودیم، این رقم حالا به کمتر از 6درصد رسیده است.»
ژنتیک مهم اما تغذیه مهم‌تر!
با اینکه مدیردفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت اعتقاد دارد که با برنامه‌های وزارت بهداشت وضعیت تغذیه ایرانی‌ها بهتر و قدشان هم بلندتر شده است، اما دکتر کوروش جعفریان، متخصص تغذیه با مطرح کردن این مسئله که ایرانی‌ها سال‌هاست با معضلی به نام کمبود کلسیم، روی و آهن دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌گوید: «متاسفانه زندگی ماشینی، بدغذایی، مصرف فست‌فودها، استرس و فعالیت فیزیکی کم همه باعث شده از نظر رشد جسمی و افزایش قد با مشکل مواجه شویم. البته صرف‌نظر از عوامل محیطی که نقش مهمی در خصوص رشد جسمی و قدی ایفا می‌کنند، تاثیر ژنتیک را هم نباید فراموش کنیم.»
بررسی درست یا غلط بودن برخی باورهای رایج درباره افزایش قد
یک بخش دیگر بحث بلند یا کوتاه قد شدن افراد مربوط به ورزش است و اتفاقا باورهای فراوانی هم در این خصوص در میان مردم رواج دارد. دکتر پویا دانشور و دکتر احمد باقری‌مقدم، دو متخصص طب ورزشی - پزشکی به سیب سبز در مورد درستی یا غلط بودن از این باورها پاسخ می‌دهند.
افزایش قد تا چه سنی؟
دکترباقری‌مقدم در این‌باره می‌گوید: «صفحات استخوانی رشد، صفحاتی هستند که به استخوان اجازه می‌دهند تا در محور طول خود مثل استخوان ران و ساق افزایش پیدا کند. این صفحات از دوران کودکی وجود دارند و در صورتی‌که جوش بخورند، رشد استخوان ران و ساق پا هم متوقف می‌شود.
رشد صفحات استخوانی و بسته شدن آنها میان دختران و پسران متفاوت است. رشد این صفحه‌ها در دختران از حدود 12 سالگی شروع می‌شود و در 16 سالگی به حداکثر رشد خود می‌رسد و سپس بسته می‌شود بنابراین اینکه گفته می‌شود تا 20 سالگی رشد صفحات استخوانی ادامه دارد صحت ندارد و محال است دختر 20سالهای رشد داشته باشد. در پسرها هم از حدود 15 سالگی شروع می‌شود و در 19سالگی هم بسته می‌شود.»
كدام ورزش مفید است؟
دکتردانشور در این رابطه به سیب‌سبز می‌گوید: «درمورد انجام ورزش‌های کششی و تاثیر آن در بلند قد شدن افراد مطالعات علمی فراوانی صورت گرفته است. در بهترین حالت افزایش قد کسانی‌که ورزش‌های کششی انجام داده‌اند، از چند سانتی‌متر تجاوز نکرده است بنابراین به هیچ‌وجه نباید از ورزش انتظار معجزه داشته باشید.
اینکه می‌گویند انجام ورزش‌هایی مثل بسکتبال، والیبال، شنا و ژیمناستیک طول قد را افزایش می‌دهد، یک باور غلط است و پایه و مبنای علمی ندارد. قد بلند است که ورزشکاران را به سمت چنین ورزش‌هایی می‌کشاند نه اینکه چنین ورزش‌هایی قد آنها را بلند کند.»
راه‌حل چیست؟
اما از چه زمانی باید تغذیه مناسب را شروع کرد؟ شاید فکر کنید از زمان بلوغ اما اینطور نیست و به گفته دکتر شیخ‌الاسلام، تغذیه خوب از زمان بارداری مادر شروع می‌شود و تا شش‌سالگی کودک ادامه دارد. طبق آنچه دکتر احمدرضا درستی‌مطلق در مورد تغذیه مناسب و تاثیر آن در بلندقد شدن بچه‌ها توضیح می‌دهد، یک فرد باید از تمام گروه‌های غذایی در سن رشد استفاده کند. به گفته او، یکی از کمبودهای غذایی ایرانی‌ها «روی» است: «کمبود روی در کاهش رشد قدی کودکان نقش دارد و 28 میلیون مورد از «تاخیر رشد کودکان» در دنیا مربوط به کمبود روی است که این ماده را می‌توان از گوشت‌ها، حبوبات، مغزها و غلات تامین کرد.
یکی از مواردی که بسیاری از مردم از کنار آن به‌راحتی رد می‌شوند، مغزهای خوراکی هستند. اگر کودک در حال رشد دارید، در صبحانه‌اش مخلوطی از مغز تخمه كدو و پنیر هم قرار بدهید. مخلوط این دو ماده غذایی، هورمون رشد فرزندتان را تحریک می‌کند و باعث می‌شود تا رشد قدی سریعی داشته باشد. پس از نان و غلات که حتما باید همراه با سبوس باشد، سبزیجات و میوه‌های حاوی ویتامین «A» مانند طالبی، خربزه، سیب، انگور و مركبات هستند که می‌توانند روی رشد قد تاثیر بگذارند.
گروه بعدی لبنیاتی همچون شیر، ماست، پنیر و خامه هستند که با فراهم کردن اسیدهای چرب، پروتئین‌های مرغوب، برخی ویتامین‌های بسیار باارزش و بسیاری از املاح به‌خصوص کلسیم در تامین سلامت و رشد قدی کودکان نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. آخرین گروه غذایی انواع گوشت‌ها(مرغ، ماهی، جگر و میگو)، حبوبات و تخم‌مرغ هستند که با تامین پروتئین‌ها، املاح و به‌خصوص آهن به رشد کودکان کمک می‌کنند. اینکه متخصصان تغذیه می‌گویند تغذیه خوب از دوران جنینی تا شش‌سالگی کودک، دوره طلایی برای رشد قدی کودک محسوب می‌شود، درست اما به گفته آنها نباید دوره جهش بلوغ را فراموش کنیم.
در مرحله بلوغ، فرد با جهش قدی مواجه است به همین علت عوامل تغذیه‌ای رشد از مواد قندی، چربی‌ها و پروتئین‌ها که انرژی لازم برای سوخت و ساز بدن را تامین می‌کنند تا انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند کلسیم، روی و منیزیم همگی عوامل تعیین‌کننده بر میزان قد هستند.
