موزه پارچه و لباس کاخ نیاوران مجموعه‌ای است که پارچه‌های اصیل ایرانی و یراق دوزی‌های خاص را که با هنرهای از یاد رفته ایرانی تزئین شده، به نمایش می‌گذارد.
بعد از مدتها ماندن در ترافیک تهران و دیدن برج و باروهای بلند سطح شهر، دیدن کاخ نیاوران با همان معماری قدیمی و فضای سرسبزی که صدای پرنده‌ها در آن طنین دارد، نعمتی است که من و همه بازدیدکنندگان را به شعف آورده است. بوی سبزه‌های خیس و صدای آب جاری در این محل همان اتفاق مثبتی است که لبخند را بر لب‌های بازدیدکنندگان خارجی نیز آورده تا جایی که می‌بینم با دست پرندگان را به یکدیگر نشان می‌دهند. پیاده روی در چنین فضای به سمت کاخ اصلی دلپذیرترین اتفاق موجود است.
دیدن فضای موزه و لباس‌های موجود این فکر را در ذهن هر بیننده‌ای منعکس میکند که لباس اصیل ایرانی تا چه حد به طبیعت بکر و فضای زیبای شهرهای مختلف ایران نزدیک است. هنر پارچه‌بافی طی قرن‌های گذشته تنها وسیله به تصویر کشیدن درونیات زن‌ها و مردها به شمار می‌رفته است. شاید به همین خاطر سوزن دوزی‌های بلوچ تا این حد زنده و شاد هستند تا جایی که انگار در همین لحظه رویای زنی به تصویر کشیده می‌شود. شاید به همین خاطر دلم می‌خواهد لباس سنتی ایران را هنر تصویرسازی رویاهای انسان در دورانی بدانم که هنوز بوم و نقاشی با مردم ایران بیگانه است.
موزه پارچه و لباس کاخ نیاوران از جمله گنجینه‌های دائمی این مجموعه به شمار میرود که در طبقه دوم آن واقع در تالار آبی به نمایش گذاشته شده است. تالار آبی محلی است که در ضلع شمالی کاخ نیاوران به وسعت 350 متر مربع واقع شده است. این تالار در دوره پهلوی برای پذیرایی مهمانان دربار استفاده میشده است. این مجموعه آثار بسیار زیبایی را از هنرهای اصیل ایرانی نظیر: سوزن دوزی، گلابتون دوزی، گلدوزی، منجوق و ملیله‌دوزی و ترمه را به تصویر می‌کشد. بی‌شک دیدن این هنر زیبا که در قالب لباس به تصویر کشیده شده است برای طراحان و همه هنر دوستان خالی از لطف نیست.
گفته می‌شود که به خاطر وجود آبنمای زیبا در این تالار و رنگ آبی دیوارها و پرده‌ها، نام "تالار آبی" به آن اطلاق شده است، تا اینکه به مناسبت روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی در اردیبهشت ماه سال 1391 "موزه پارچه و لباس " در این تالار افتتاح شد.
سوزن دوزی‌های نفیس بلوچ
به محض ورود به تالار، لباس‌های سلطنتی و دیپلماتیک به چشم می‌خورد که هر بیننده‌ای را مجذوب میکند. لباس‌های متنوعی با طرح‌های سوزن‌دوزی بلوچ در این گنجینه وجود دارد. سوزن‌دوزی‌های بلوچ دنیایی هنری از رویاهای زنان این سرزمین را به ترسیم می‌کشد. رویاهایی که با تار و پود نخ در فضایی پر از رنگ و زندگی به تصویر کشیده می‌شود.
ترکیب رنگی مناسب در طراحی اشکال هندسی باعث جلوه بیش از اندازه این هنر ایرانی شده است. بسیاری از توریست‌ها در طول بازدید نسبت به این هنر سنتی ایرانی واکنش مثبت داشتند.
عبا با تزئینات سوزن‌دوزی بلوچ یکی دیگر از لباس‌هایی است که در این موزه دیده می‌شد. جنس این عبا کاملا گرم است اما در نگاه نخست کاملا سبک و راحت به نظر می‌آید.
پیراهن دو تکه با طرح سوزن‌دوزی بلوچ یکی دیگر از آثار موجود است. این لباس نیز دارای طرحی ساده اما سوزن‌دوزی‌های هندسی و ترکیب رنگی بی نظیر است. قسمت زیرین لباس از تزئین کمتری برخوردار است تا کت رویی و قسمت جلو بیشتر جلوه کند.
کت و دامن زمستانه و گرم با تزئینات کاملا سنتی از جمله دیگر آثار هنری است که دیده می‌شود. سوزن دوزی‌های موجود بر روی این لباس طرحی از آثار مناطق غربی ایران در خود دارد. ترکیب رنگ‌های زنده و شادی چون: سبز، آبی، قرمز و کرم در پس زمینه مشکی حس و حالی خاص یه این کار بخشیده است. لباس تداعی کننده بخشی از معماری ایرانی و خط کوفی است. این لباس به خودی خود یک تابلو زنده از هنر اصیل ایرانی است که با رنگ‌های شاد و طبیعی تجسم بخشیده شده است.
سرمه دوزی
سرمه دوزی از دیگر صنایع دستی و هنرهای ایرانی است که در استان سیستان و بلوچستان و بعضی از مناطق دیگر ایران انجام می‌گیرد. در سوزن‌دوزی روی سطح پارچه‌های ساده طرح‌هایی را با نخ‌های رنگی ترسیم می‌کنند. این کار با کمک سوزن و قلاب انجام می‌شود و بخیه‌های ظریفی روی پارچه می‌دوزند. سِرمِه‌دوزی دوخت انواع ملیله فلزی روی پارچه‌های نفیس محکم از جمله ترمه است، که به همین دلیل ترمه‌دوزی و ملیله‌دوزی هم گفته می‌شود.
سرمه‌دوزی یکی از دوخت‌های تزیینی و از هنرهای اصیل و با قدمت ۲۵۰۰ تا سه‌هزارساله ایران است. سارافون مخمل ملکه با تزئینات سرمه‌دوزی یکی از نمونه‌های خاص این هنر اصیل ایرانی است. این سارافون طرح بته جقه را در پس زمینه مشکی کار به نمایش می‌گذارد. ترکیب رنگ طلایی و نقره‌ای در حواشی لباس به کمک پس زمینه مشکی بیش از همیشه چهره نشان می‌دهد.
استفاده از پارچه ترمه
در این پالتو پارچه ترمه ایرانی به چشم می‌خورد که با حاشیه خز طبیعی تزئیین شده است. شکل پوشیده و کاربردی این لباس نشانگر این است که در مراسم‌های کاملا رسمی و دیپلماتیک کاربرد داشته است. ترمه نوعی پارچه اصیل ایرانی است که در دوره قاجار به شدت کاربرد داشته است. طرح بته جقه نیز با این نوع پارچه معروف است.
گلابتون دوزی
در بین آثار موجود در گنجینه پیراهن ابریشمی بلندی دیده می‌شود. این لباس با پارچه حریر دوخته شده که تزئینات گلابتون و پولک‌دوزی را در خود دارد. حاشیه مخمل این لباس طرحی زیبا به این کار بخشیده است.
عبای مخمل زیبایی نیز با حاشیه‌های گلابتون دوزی در این گنجینه وجود دارد. این عبا دارای بلندی خاصی است که در مراسم‌ها به صورت دنباله بر روی زمین کشیده میشده است. این اثر زیبا حاشیه‌هایی در خور توجه دارد. قسمت پایین لباس به شکلی طاوسی و ویژه گلابتون دوزی شده است.
لباس زیبای بندرعباسی نیز در بین سایر آثار گلابتوندوزی زیبایی را به تصویر می‌کشد. این لباس فیروزه‌ای شامل پیراهن و شلوار محلی است که با تزئیناتی همچون پولک و گلابتون کار شده است. گلابتون طلائی است که از حدیده کشیده و به هیات ریسمان‌های باریک ساخته باشند و گلابتوندوزی نوعی دوزندگی است که جنبه‌ی تزئینی دارد و در آن نخ گلابتون بکار میرود.
در حال حاضر گلابتوندوزی با الیاف طلا به هیچ وجه در ایران رایج نیست و گلابتون دوزان به جای استفاده از نخ طلا، از نخ‌هائی که دارای روکش فلزی زرد یا سفید است و عمدتا در کشور پاکستان تولید می‌شود، استفاده می‌کنند.
منجوق و ملیله دوزی
منجوق و ملیله از جمله ابزارهای کاربردی و تزئینی هستند که سال‌های زیادی یراق و تجهیزات جانبی لباس را تشکیل می‌دادند. در این نوع کارها معمولا منجوق و ملیله از طرح خاصی برای تزئین حاشیه یا مرکز طرح پیروی می‌کنند. نمونه‌های جالبی از این هنر در گنجینه وجود داشت.
از نمونه‌های زیبا هنر منجوق‌دوزی، پیراهن تافته است که با تزئینات ملیله، منجوق و پولک‌دوزی طراحی شده است. قسمت سینه این لباس به صورت کامل بر اساس طرحی خاص منجوق‌دوزی شده است. سایر قسمت‌های این پیراهن کاملا ساده است اما ترکیب رنگی مناسب این بخش با قسمت سینه لباس باعث جلوه بیشتر این هنر شده است.
پیراهن تافته صورتی نیز در قسمت دیگری از این گنجینه وجود دارد که با نگین و منجوق تزئین شده است. پیراهن این اثر کاملا ساده طراحی شده است اما در قسمت کت آن منجوق و ملیله به شکلی زیبا کار شده است. طرح‌های کار شده بر روی این لباس زمینه ای هندسی و اسلیمی را در خود دارد.
چاپ باتیک
چاپ باتیک و قلم‌کاری از جهات بسیاری به یکدیگر شبیه هستند. این نوع چاپ از جمله روش‌های متداول در ایران است که به چاپ کلاقه‌ای نیز معروف است. باتیک هنرى است که نخست در چین ابداع شد و بعد به کشورهاى دیگر از جمله مصر، هند، روسیه، ایران و ... راه یافت. این چاپ بیشتر روى پارچه‌هاى ابریشمى انجام مى‌شود. مراکز عمدهٔ این چاپ اسکو و تبریز است.
نمونه زیبایی از این چاپ در گنجینه لباس کاخ نیاوران موجود است. این لباس که پس زمینه‌ای مشکی دارای دارای چاپ زیبایی به رنگ قرمز است. طرح روی لباس شباهت زیادی به آثار اسلیمی دارد و به همین خاطر نمود خاص و زیبایی به این لباس بخشیده است.
پارچه زربفت
زری بافی یا زری دوزی از جمله دیگر هنرهای سنتی است که در معرض فراموشی و انقراض قرار دارد. این نوع پارچه تار و پودی از طلا دارد به همین خاطر ظرافت بالا و درخشش خاصی در آن وجود دارد.
پیراهن حریر با تزئینات زری‌بافی و زری‌دوزی در پس زمینه رنگی روشن و گرم یک نمونه خاص از این هنر دیرینه است. درخشش زری‌بافی روی رنگ قرمز و گرم این کار تا حد زیادی نمود دارد.
گلدوزی
پیراهن و شنل با تزئینات گلدوزی و حاشیه تکه‌دوزی از جمله دیگر لباس‌هایی است که در این گنجینه به چشم می‌خورد. گلدوزی از جمله هنرهایی است که قرن‌های متمادی در بین تمدن‌های مختلف وجود داشته است.
ترکیب پس زمینه رنگی تیره و سرد با گلدوزی و تکه‌دوزی با رنگ‌های گرم تضاد و زیبایی خاصی به کار بخشیده است. لباس در عین زیبایی تبلوری از طبیعت است.
مجموعه کیف و کفش‌ها
مجموعه کیف و کفش نیز در این گنجینه وجود دارد. برخی از کفش‌های موجود کاملا ایرانی و با طرح‌های سنتی هستند که منطبق با سوزن دوزی‌های لباس است.
پارچه‌های نفیس اهدایی
در بین لباس‌های مختلف این گنجینه، پارچه‌های نفیس اهدایی کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی نظیر: ژاپن، هندوستان، لبنان و ... به چشم می‌خورد. برخی پارچه‌های سنتی تولید داخل نیز مانند: زربافت، ساتن و ابریشم و همچنین سوزن‌دوزی های مناطق مختلف و حاصل دسترنج هنرمندانی چون مهتاب نوروزی (فوت :24 تیر 91) نیز در این گنجینه به چشم می‌خورد.
نیاز به نگرشی تازه
فضای کاخ را که ترک می‌کنم به این می‌اندیشم که پوشاک سنتی ایران نیازمند هوایی تازه است. شرایط اقتصادی و مشکلات موجود بر دوش نسل گذشته باعث شده است که نسل حاضر به سمت این هنر حرکت نکنند و روند آموزش در این عرصه متوقف شود. به طور حتم نگاه تازه به این حوزه می‌تواند ارز آوری خوبی را از طریق صادرات محصولات سنتی و اشتغال‌زایی داخلی را به همراه داشته باشد.
