برای غارنوردانی که به دنبال تجربه یک غار زیبا و سهل العبور می گردند، غار دربند گزینه خوبی است. این غار بزرگترین غار استان سمنان و دومین غار آهكی بزرگ در ایران است که در 21 کیلومتری شمال سمنان و سه کیلومتری جنوب شهمیرزاد واقع شده و مشرف بر دره سرسبز و خرم دربند است.
می گویند عمر غار به 140 میلیون سال قبل می رسد. یعنی دوران سوم زمین شناسی که ساختمان غار در این دوره شکل گرفت و سنگ های رسوبی و آهک و املاح دیواره های غار را پوشاندند.غار دربند درکمرکش کوه سنگی زیبایی به نام لهرد رو به مشرق قرار دارد و دره وسیع و سرسبز دربند در استان سمنان در زیر آن جا گرفته است.
ورودی غار 75/2 متر عرض دارد و ارتفاع آن به 35/1 متر می رسد. البته در گذشته ورودی غار بسیار باریك و صعب العبور بوده اما بعدها شهرداری مهدی شهر با حفاری مدخل ورودی و تامین روشنایی غار، دسترسی به آن را برای همه راحت تر کرده است.
پس از عبور از دهانه و مدخل غار، وارد دالانی به طول 24 و عرض متوسط سه متر می شوید. این دالان، دهانه غار و تالار غار را به هم متصل می کند. انتهای دالان به تدریج كوتاه می شود، تا این که به دهانه ای به ارتفاع 80 سانتی متر می رسد. پس از عبور از این دهانه تازه وارد غار می شوید! غار دربند نسبتأ ساده و بدون پیچ و خم است. فضای غار به صورت تالاری بیضی شکل است به طول 91 متر كه عریض ترین قسمت آن 36 متر و بلند ترین نقطه سقف آن 20 متر است.
غار دربند سراسر پوشیده از ستون های بزرگ و زیبای استالاگمیت (چکنده) و استالاگتیت (چکیده) است و از این نظر، یکی از زیبا ترین و تماشا یی ترین غارهای ایران به شمار می رود. بررسی باستان شناسان در این غار نشان می دهد که غار دربند در دوران های مختلف تاریخی محل سکونت بوده و مربوط به یک زمان مشخص نیست.
قدیمی ترین آثار به دست آمده از این غار مربوط به قرن پنجم هجری و مستتد ترین آنها سکه طلایی است به خط کوفی که قسمتی از آن شکست و از بین رفته است، ولی سبک و خط آن متعلق به اواخر سلجوقی و اوایل حمله مغول است.
کاسه های لعابی معروف به گبری، کار مازندران و سفال های بسیار ظریف، کار گرگان از صناایع قرن 5-6 هجری قدیمی ترین آثاری است که از این غار به دست آمده است. این آثار تا دوره قاجاریه به چشم می خورد و چنین استنباط می شود که غار در دوره های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.
در تاریخ ثبت است که در حکمرانی اسپهبدان طبری در دوره سلجوقیان و جنگ های آنان با اسماعیلیه که درنواحی سمنان صورت گرفت،گروهی از ترس به این غار پناهنده شدند که آثار به دست آمده نشان از این سکونت کوتاه مدت دارد. ستون های عظیم و سنگین و تخته سنگ های بزرگ که درگوشه وکنار غار پراکنده اند، حکایت از زمین لرزه های سهمناک دوران های دور می کند. کف غار سنگلاخ و دارای پستی و بلندی های بسیار است و بر اثر رطوبت هوا قسمت زیادی از آن را گل لغزنده پوشانده که عبور از آن بی خطر نیست.
