دارویی تا کنون یافت نشده که بتواند غضروف آسیب دیده را ترمیم کند و یا غضروف جدید بسازد و یا بتواند مانع از خراب شدن غضروف شود.

این روزها درباره آسیب‌های غضروفی و داروهایی که در داروخانه‌ها به اسم غضروف ساز وجود دارد و بی‌نسخه هم می‌توان آنها را تهیه کرد، زیاد می‌شنویم.

خیلی‌ها با کوچک‌ترین حس درد در پاهایشان سراغ این داروها می‌روند و معتقدند با مصرف آنها وضعیت استخوان‌ها و مفصل‌هایشان بهتر می‌شود.

بسیاری از افراد اطلاعاتی از آناتومی مفصل دارند و می دانند غضروف قسمتی از مفصل بوده که در حرکت نرم و روان آن موثر است. این کاملا درست است.

می دانند که علت بسیاری از دردهای مفصلی، ساییدگی مفصل بوده و پدیده غالب در ساییدگی مفصل آسیب دیدن و از بین رفتن غضروف است. این کاملا درست است.

پس منطقی به نظر می رسد که اگر دارویی بتواند غضروف آسیب دیده مفصل را ترمیم کند، می تواند تا حد زیادی درد آن را از بین ببرد. این هم درست است.

بسیاری از شرکت های دارویی در بروشورهایی که به بیماران و حتی پزشکان می دهند ذکر می کنند دارویی که می فروشند حاوی گلوکزامین است و گلوکزامین ماده ای است که در تولید و ترمیم غضروف مفصلی نقش دارد. این هم درست است.

از همه این ها نتیجه میشود که گلوکزامین یک داروی غضروف ساز است. ولی این غلط است.

داروهایی که امروزه به نام غضروف ساز در بازار دارویی وجود دارند، همگی ماده موثره ای به نام گلوکزامین دارند. بعضی از آنها حاوی کندروایتین سولفات هم هستند.

نتایج برخی مطالعه‌ها نشان داده این داروها تا حدی کیفیت و وضع غضروف را بهتر می‌کنند، ولی نتایج برخی مطالعه‌ها حاکی از تاثیر نداشتن آنها بوده است.

بعد از به بازار آمدن این مواد، مطالعات زیادی درباره تاثیر گلوکزامین و کندرویتین سولفات بر روی روند آرتروز و ساییدگی مفصل و درد مفصلی انجام شده است، ولی هیچ مطالعه ای تاکنون نشانه نداده که این مواد تاثیری در کاهش ساییدگی مفصل و آرتروز داشته باشند و مهم تر از همه هیج مطالعه ای نتوانسته نشان دهد که این مواد غضروف ساز هستند.

از طرف دیگر گلوکزامین و کندروایتین سولفات جزو داروها نیستند و مکمل غذایی محسوب می شوند. به همین علت تولید آنها تحت نظر سازمان های دارویی کشورها نیست.

طبق مطالعه جدیدی که به عمل آمده تنها نیمی از این مکمل ها واقعا به اندازه ای که در روی جعبه ذکر کرده اند، حاوی این مواد هستند.

اما درمان مشکلات غضروف‌ها به نوع آسیب‌دیدگی‌شان بستگی دارد و تاثیر داروهای غضروف‌ساز هنوز از نظر علمی تائید نشده است.

دو نوع آسیب غضروفی داریم؛ آسیب‌هایی که به صورت منتشر کل غضروف سطح مفصلی را درگیر می‌کند، مثلا کسانی که بیماری آرتروز دارند، تمام غضروف سطح مفصلی‌شان دچار آسیب‌، خوردگی و ساییدگی می شود یا فردی که روماتیسم دارد، ممکن است غضروف کل مفصلش آسیب‌ ببیند و تخریب شود.

اما آسیب‌های غضروفی نوع دیگر، به صورت موضعی ایجاد می‌شوند، مثلا به دنبال پیچ‌ خوردن شدید مچ‌ پا ممکن است تکه‌ای از غضروف کنده شود و یا فرد تصادف کند و ضربه‌ای که به مفصل وارد می‌شود، باعث کنده شدن بخشی از غضروف شود.

در آسیب‌های موضعی، کل غضروف تقریبا حالت طبیعی دارد و فقط قسمتی از غضروف در مفصل کنده می‌شود. درمان این دو نوع آسیب‌ با هم متفاوت است.

آسیب‌های موضعی راحت‌تر درمان می‌شود

آسیب‌های موضعی که اغلب به دلیل ضربه و فشار ایجاد می‌شود، بیشتر برای افراد جوان اتفاق می‌افتد و راحت‌تر و بهتر درمان می‌شود.

معمولا درمان این آسیب ها، جراحی است، مگر در مواردی که کندگی غضروف در حد کم و مثلا یک سانتی‌متر‌مربع باشد. در این صورت نیاز به اقدام خاصی نیست، بخصوص اگر در جایی از مفصل باشد که فشار زیادی روی آن وارد نمی‌شود، ولی اگر کندگی در قسمتی از مفصل اتفاق افتاده باشد که وقتی فرد راه می‌رود فشار وزن روی آن بیشتر باشد، احتمال بروز درد و ناراحتی وجود دارد؛ بنابراین درمان جراحی لازم است. یکی از اقدام‌هایی که برای این بیماران انجام می‌شود، سوراخ‌ کردن و ایجاد شکستگی‌های بسیار ظریف استخوانی است که غضروف روی آن کنده شده است.

مثلا در استخوان ران یا ساق پا، سطح استخوانی نسبتا محکم است و یک لایه غضروفی که به آن غضروف مفصلی گفته ‌می‌شود و حدود سه تا چهار میلی‌متر ضخامت دارد، آن را می‌پوشاند.

وقتی غضروف کنده می‌شود، از آنجا که لایه استخوانی بسیار محکم است و راهی به مغز استخوان وجود ندارد، جراح استخوان زیر غضروف کنده ‌شده را سوراخ و دچار شکستگی‌های ریز می‌کند که به مغز استخوان راه پیدا کند. با این کار سلول‌های مغز استخوان در این فضای خالی قرار می‌گیرد و بعد به تدریج آنجا بافتی ایجاد می‌شود که شبیه غضروف است، نه بافت طبیعی غضروف اولیه. البته این بافت می‌تواند تا حدی درد و ناراحتی بیمار را کاهش دهد.

موزاییک‌ کردن مفصل با غضروف

اقدام دیگری که برای افراد دچار آسیب‌های موضعی غضروف انجام می‌گیرد، کاشت غضروف است.

جراح از قسمت‌های دیگر مفصل که کمتر تحت فشار قرار دارد، غضروف را با استخوان زیرش برمی‌دارد و بعد در قسمت‌هایی که فشار بیشتر است و آسیب‌ ‌دیده قرار می‌دهد. از آنجا که در این روش تکه‌تکه غضروف از جایی دیگر برداشته و در جایی دیگر کار گذاشته می‌شود، به آن «موزاییک پلاستی» می‌گوییم؛ چون مانند موزاییک کردن یک سطح انجام می‌شود.

روش سوم درمان آسیب‌های موضعی با جراحی دو مرحله‌ای انجام می‌گیرد. در مرحله اول، بیمار بستری می‌شود و با دستگاه مخصوصی از غضروف کناره‌های مفصل برمی‌داریم و کشت می‌دهیم تا تعداد سلول‌ها افزایش پیدا کند. در مرحله دوم که چند هفته بعد است، این سلو‌ل‌های غضروفی را که تعدادشان زیاد شده در موضعی که غضروف کنده ‌شده می‌کاریم.

معمولا این روش در صورتی که وسعت آسیب غضروف مثلا بیشتر از دو سانتی‌متر مربع باشد به کار می‌رود.

برای درمان آسیب‌های غضروفی منتشر که کل غضروف را درگیر می‌کند، مثل آرتروز و بیماری‌های رماتیسمی، نمی‌توانیم از روش‌هایی که گفتیم استفاده کنیم.

داروهای غضروف‌ساز بی‌تاثیر است

مطالعات خیلی زیادی درباره تاثیر داروهای غضروف‌ساز در بیماران دچار آسیب وسیع غضروف انجام شده است.

نتایج برخی مطالعه‌ها نشان داده این داروها تا حدی کیفیت و وضع غضروف را بهتر می‌کنند، ولی نتایج برخی مطالعه‌ها حاکی از تاثیر نداشتن آنها بوده است.

هم‌اکنون کفه‌ ترازوی نتایج تحقیقات به سمت تاثیر نداشتن چندان داروهای غضروف‌ساز سنگین‌تر شده است و انجمن ارتوپدی آمریکا که منبع نسبتا علمی قابل ‌قبول در سراسر دنیاست و هر ساله راهنما‌هایی را در مورد موضوعات مختلف منتشر می‌کند، در اواخر سال میلادی گذشته اعلام کرد استفاده از داروهای غضروف‌ساز تقریبا توصیه نمی‌شود، چون اثر چندانی در ساختن و ترمیم غضروف ندارد.

البته هنوز هم داروهای خوراکی و تزریقی غضروف ساز به صورت گسترده استفاده می‌شود و می‌توان گفت آنچه باعث این اتفاق شده، این است که خوشبختانه عوارض جانبی ندارد.

پی آر پی و سلول‌های بنیادی در مرحله تحقیق

راه دیگر درمان آسیب‌های غضروفی، PRP است که برای درمان انواع بیماری‌های اسکلتی ـ عضلانی به کار می‌رود و امروزه مقاله‌های زیادی در مورد آن وجود دارد، اما هنوز تاثیر آن روی غضروف از نظر علمی ثابت نشده است.

روش دیگر درمانی که برخی برای درمان آسیب‌های غضروفی منتشر توصیه می‌کنند، استفاده از سلول‌های بنیادی است که بیشتر جنبه تحقیقاتی دارد و نتایج و تاثیر آن چندان مشخص نیست.

با توجه به مطالب ذکر شده می توان گفت دارویی تا کنون یافت نشده که بتواند غضروف آسیب دیده را ترمیم کرده و یا غضروف جدید بسازد و یا بتواند مانع از خراب شدن غضروف شود و داروهای حاوی گلوکزامین و کندرویتین سولفات عاری از چنین توانایی هستند.