گرچه چندین دهه است که سیگار به عنوان ماده مضر شناخته شده و دائم در مورد اثرات جسمی زیان‌بخش آن هشدار داده می‌شود اما باز هم گرایش شدید و باورنکردنی زنان امروزی به مصرف سیگار سوال‌برانگیز است! گفته می‌شود در 20 سال اخیر آمار زنان سیگاری در دنیا سه برابر شده است و به طور کلی مصرف سیگار به وضوح در حال «زنانه شدن» است!
نکته جالب اینکه در ایران با وجود منع عرفی و اجتماعی که برای سیگار کشیدن زنان به طور قوی وجود داشته و هنوز هم به طور نسبی وجود دارد، باز هم ما از این روند جهانی جا نمانده‌ایم که «هیچ»! چه بسا گوی سبقت ربوده‌ایم. با دکتر حامد محمدی‌کنگرانی، روانپزشک دلایل این استقبال زنانه وسیع را بررسی کرده‌ایم و خواندن این گزارش برای کسانی که به تعقیب روند تاریخی و اجتماعی این موضوع علاقه‌مندند خالی از لطف نیست.
به‌خاطر یک مشت دلار؟!!
اگر بخواهیم نگاهی به روند حضور اجتماعی زنان در دنیا داشته باشیم می‌بینیم که در یک دوره زمانی همه هنرها و سرگرمی‌ها، مردانه و برای مردان بوده است اما از یک جایی به بعد زنان به عنوان نیمی از جامعه توجه بیشتری را به خود جلب کرده‌اند و تئاترها، فیلم‌ها و تفریحات مطابق سلیقه زنان هم ساخته شده‌اند و درکل زنان را در ظاهر بیشتر به صحنه آورده‌اند به این دلیل که «پول در همین بود» و با تعقیب اهداف تجاری کم‌کم روی جامعه زنان سرمایه‌گذاری می‌کردند.
در مورد سیگار هم به همین ترتیب از دهه 70 میلادی تبلیغات گسترده‌ای برای تشویق زنان به سیگار کشیدن آغاز شد و همزمان این شعار در بطن اجتماع سرمایه‌داری همچنان جریان داشت که چرا مردان سیگار بکشند و زنان نکشند؟ مگر زنان و مردان برابر نیستند؟!!این کار همزمان تبلیغاتی و اجتماعی نتایج درخشانی برای کمپانی‌های تولید سیگار داشت و در ایران هم همین مسیر با کمی تاخیر طی شد.
زنان حرمسرا! زنان دهات! پا به پای هم!
آن‌طور که از شواهد پیداست در ایران کشیدن قلیان در میان زنان دهاتی از سال‌ها پیش رایج بوده است و هنوز هم در بسیاری از روستاها پیرزنانی را می‌بینید که قلیان می‌کشند، در میان زنان شهری هم زنان درباری جزو اولین گروه‌هایی بودند که در مهمانی‌های‌شان قلیان می‌کشیدند و کم‌کم این رسم به بقیه طبقات اجتماعی راه پیدا کرد.
از طرفی در دوره قاجار رفت و آمد ایرانی‌ها برای تحصیل یا تجارت به فرنگ بیشتر شد و در حالی که زنان آن دوره به‌شدت سنتی بودند اما باز با توجه به تاثیرات فرهنگی و رفتاری که مردان از زندگی غربی می‌پذیرفتند آرام‌آرام زنان هم به فکر تغییر افتادند و با دیدن عکس‌ها و وضعیت زندگی زنان غربی، آرایش کردن یا سیگار کشیدن، مورد توجه زنان ایرانی هم قرار گرفت.
شورش جنسیتی با دود کردن!
در دوره‌ای که به فرمان رضاشاه در ایران کشف حجاب صورت گرفت علاوه بر بی‌حجابی، سیگار کشیدن هم به عنوان یکی از مظاهر تجدد زنان امروزی به شمار می‌رفت و با توجه به چیزی که در ابتدای این گفت‌وگو اشاره شد، زنان مستعد پذیرش هر نوع تغییری بودند که آنها را به دنیای مردان و کارها و حتی تفریحات مردانه نزدیک‌تر و به زعم خودشان قوی‌تر کند، بنابراین از این موضوع استقبال کردند.
می‌توان گفت در کشور ما اساسا سیگار کشیدن زنان همیشه یک جور «شورش اجتماعی» و «قد علم کردن جنسیتی» بوده است و از طرفی با بررسی روند این موضوع می‌بینید که در دوران رضاشاه و کشف حجاب، سیگار کشیدن نشان‌دهنده فرنگ‌مابی و تحصیل‌کردگی زنان هم بوده است.
سینما رفتن سیگاری‌تان می‌کند!
در دوران پهلوی با راه پیدا کردن سینما به زندگی مردم عادی و توجه به رفتار بازیگران زن غربی که در دهه 30 و 40 باز هم با توجه به اهداف تجاری کمپانی‌های تولید کننده سیگار، در فیلم‌ها سیگار می‌کشیدند و اغلب زنان زیبایی هم بودند، تقلید این رفتار بین زنان عادی جامعه با شدت بیشتری دنبال شد و زنان معمولی به طور پیوسته از این بازیگران الگو برداشتند.
از آن به بعد کم‌کم سیگار به زندگی مردم عادی و زنان طبقه متوسط هم راه پیدا کرد تا آنجا که در چند سال آخر قبل از انقلاب مردم (از زن و مرد) به‌شدت سیگار می‌کشیدند و باید به این موضوع توجه داشت که در آن سال‌ها کارخانجات تولید سیگار داخلی فعال بودند و این صنعت سودآور، تبلیغات گسترده‌ای هم با خودش به همراه داشت و هنوز هم مردم گاهی از آن سیگار‌ها و طعم و دودشان برای هم خاطره می‌گویند!
و انقلاب می‌شود!
همان‌طور که گفته شد سیگار کشیدن زنان تا قبل از انقلاب در بسیاری از مواقع وسیله‌ای برای نمایش روشنفکری و تجدد و برابری‌خواهی زنان و مردان بود اما بعد از انقلاب به وضوح این تب فروکش کردا
بعد از انقلاب با توجه به گسترش مسائل مذهبی و تغییر نگرش و ارزش‌های اجتماعی و حتی نظام اقتصادی از یک‌سو و از طرفی با توجه به شرایط خاص زمان جنگ، سیگار کشیدن برای خانم‌ها دیگر در اولویت نبود و زنان سیگاری در دوران جنگ، بیشتر برای کاهش اضطراب‌ها و مشکلات زندگی‌شان سیگار می‌کشیدند و دیگر آن شورش اجتماعی یا تجددخواهی و روشنفکرنمایی مطرح نبود.
به هر حال دوران جنگ هم گذشت و با تجربه دوران ثبات باز هم سیگار کشیدن برای زنان وجوه اجتماعی قدیمی‌اش را پیدا کرد ضمن اینکه در این بین اتفاق مهم دیگری هم افتاده بود و آن هم پیدا شدن تمام ابعاد پزشکی مضرات سیگار بود که نشان می‌داد سیگار، زیبایی و سلامت زنان را بیشتر از مردان تهدید می‌کند اما هشدار این عوارض هم نتوانست جامعه زنان را در مورد مصرف سیگار متوقف یا منصرف کند و این مسئله جای تامل دارد!
لجبازی‌های یواشکی!
ناگفته پیداست تفریحات زیرزمینی همیشه برای اغلب افراد به‌خصوص جوان‌ها جذاب بوده است؛ دور هم جمع شدن‌ها در خوابگاه‌های دخترانی که در شهرهای بزرگ و کوچک دور از چشم خانواده بودند و زیرپا گذاشتن عرف جامعه با سیگار کشیدن و لجبازی لذت‌بخش یواشکی با قوانین و قواعد اجتماعی آن هم به «قیمت ارزان» و بی‌ربط به تورم، برای بسیاری از دختران اول قصه مصرف سیگار بوده است ضمن اینکه سیگار به بعضی از زنان که دوست دارند شجاع‌تر و مستقل‌تر به نظر برسند، اعتماد به نفس می‌دهد و با توجه به اینکه همه ما دوست داریم دیده شویم، ضد قاعده بودن با همه عوارضش هنوز برای بسیاری از زنان و دختران به عنوان راهی برای نگهداشتن نگاه‌ها به سمت خودشان انتخاب می‌شود. از طرفی شرکت در مهمانی‌هایی که در آن بیشتر افراد سیگار می‌کشند و تشویق به این کار و تمایل به همرنگ جماعت هم بودن می‌تواند عامل مهمی در این قضیه باشد!
پر کردن فاصله بین زن و مردپاسخ همه پرسش‌هاست!
در ابتدا باید دانست سیگار کشیدن زنان فقط یک علامت و نشانه از تغییرپذیری زیاد زنان است و این یک قاعده همیشگی است که کلا خانم‌ها بیشتر از آقایان، از نظر عادات و رفتار مثلا لباس پوشیدن و غذا خوردن و سبک زندگی، تغییرپذیر هستند.
علتش هم این است که در دوره‌ای طولانی دنیا مردسالاری را تجربه کرده است و زنان همه دنیا هم از مقطعی با فاصله‌های زمانی متفاوت، نسبت به این موضوع حساسیت نشان داده‌اند بنابراین در طول سالیان گذشته زنان همیشه خواستار حذف فاصله بین خودشان و مردان بوده‌اند و در این راه با تحصیل و کار کردن در پست‌های مردانه خود را گاهی به‌شدت درگیر اضطراب‌ها و درگیری‌های کاری و خانوادگی کردند بنابراین سیگار برای زنی که سخت گرفتار و مضطرب بود به عنوان یک آرام‌بخش موقت و در دسترس و ارزان کارکرد خودش را پیدا کرد.
از طرفی هم تا حدودی انجام تفریحات مردانه یا آنچه از نظر عرف برای زنان پسندیده نبود به عنوان راهی برای «قوی‌تر شدن» یا «مبارزه با مردسالاری» و «برابری‌خواهی» مد نظر قرار گرفت و در این مسیر سیگار کشیدن باز هم یکی از ساده‌ترین و آشکارترین رفتارهای زنان برای اعلام مبارزه بود!
ضمن اینکه باید پذیرفت سیگار کشیدن به نوعی تقلید از یک نوع سبک زندگی است و بخشی از زنان با سیگار کشیدن از سبک زندگی غربی که توسط کانال‌های ارتباطی واقعی و مجازی دائم دیده و تبلیغ می‌شود دنباله‌روی می‌کنند و عده‌ای از دختران هم تنها ژست و استایل سیگار کش
