تا به حال چند بار برای تان پیش آمده است که از لیوان مشترک بدون هیچ واهمه ای نوشیدنی بنوشید یا از قاشقی که فرد دیگری با آن قبلا غذا خورده استفاده کنید؟ در صورت انجام این کار، ممکن است به بیماری های زیادی مبتلا شوید. شاید تصور کنید انجام این کار تنها شما را در معرض ابتلا به سرماخوردگی قرار می دهد، در حالی که سخت در اشتباه هستید.

یکی از این بیماری ها که حسابی دردسرساز می شود، هپاتیت است. خیلی از افراد به هپاتیت فکر نمی کنند در حالی که هر فردی می تواند به این بیماری مبتلا شود. «دکتر پیمان لسان پزشکی» پزشک و کارشناس پیشگیری و مبارزه با بیماری مرکز بهداشت غرب تهران – معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران، موارد مهمی را که باید در رابطه با هپاتیت بدانید به شما می گوید.
 

الفبای هپاتیت را بدانید

از نظر لغوی هپاتیت به معنای التهاب و ورم کبد است. هپاتیت به دو صورت حاد و مزمن تقسیم بندی می شود. دلیل اصلی ابتلا به هپاتیت، ویروس است ولی برخی عوامل دیگر مثل داروهای بیهوشی، الکل، کبد چرب نیز می توانند باعث ابتلا به هپاتیت شوند.
همچنین ابتلا به بیماری هایی مثل سرخک و سرخجه نیز می تواند هپاتیت را به وجود بیاورد.

هپاتیت انواع مختلفی دارد که می توان به هپاتیت آ (A)، ب (B)، سی (C)، دی (D)، یی (E) و جی (G) اشاره کرد.

هپاتیت، شبیه آنفلوانزا است؟

هپاتیت حاد می تواند از زمان ورود به بدنه و بعد از دوره کمون (زمانی که ویروس در بدن وجود دارد ولی به صورت مخفی است) علائمی را به وجود بیاورد. علائم اولیه ابتلا به هپاتیت حاد، به آنفلوآنزا شباهت دارد که می توان به بدن درد، تب، تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، سرفه و آبریزش از بینی اشاره کرد. گاهی هپاتیت می تواند بعد از گذشت یک تا دو ماه باعث ایجاد زردی شود که این مسئله با پررنگ شدن رنگ ادرار و کمرنگ شدن مدفوع همراه است و علائم اولیه در چنین حالتی کاهش پیدا می کنند. در چنین شرایطی کبد می تواند بزرگ شود و در قسمت بالای راست شکم باعث احساس درد شود.

سلول ها هم می میرند!

هپاتیت مزمن با تغییراتی در بدن همراه است. برای مثال، در این نوع هپاتیت، مرگ بافتی به وجود می آید و سلول های کبدی به مرور از بین می روند. تشخیص این مسئله تنها با نمونه برداری از کبد و روش های آزمایشگاهی امکانپذیر است. هپاتیت مزمن معمولا بدون علامت است و تنها در برخی موارد با علائمی چون ضعف، بی حالی، خستگی زودرس، نداشتن اشتها و درد در کبد به صورت دائمی همراه است.

وقتی که هپاتیت مزمن باعث سیروز کبدی شود و کارکرد بافت کبد مختلف شود، مشکلاتی را برای بیمار ایجاد می کند که می توان به زردی، بزرگ شدن طحال، آب آوردن شکم، خواب آلودگی و ورم دست و پا اشاره کرد. در نهایت فرد به سرطان کبد (سرطان بدخیم) مبتلا می شود که آخرین مرحله بیماری است.

هپاتیت آ (A) در واقع یک بیماری عفونت گوارشی است که در نتیجه مصرف آب و غذای آلوده، بدن را دچار مشکل می کند. این بیماری در فصول بارندگی شیوع پیدا می کند و دلیل آن هم تغییراتی است که در آب های زیرزمینی به وجود می آید. هپاتیت آ می تواند در برخی موارد بدون زردی باشد. این نوع هپاتیت خود به خود درمان می شود و پزشک تنها درمان های حمایتی را برای بیمار در نظر می گیرد.

هپاتیت دردسرساز

نوع دیگری از هپاتیت که در تمام دنیا شایع است، هپاتیت ب (B) محسوب می شود. این نوع هپاتیت از نظر شیوع یک تقسیم بندی دارد و آن را با توجه به میزان شیوع به کم، متوسط و بالا دسته بندی می کنند. شیوع این نوع هپاتیت (از نظر ناقلین بیماری) در آمریکای شمالی، اروپای غربی و استرالیا کمتر از دو درصد است و این مناطق در نقاط با شیوع کم قرار می گیرند.

مناطقی چون مدیترانه، خاورمیانه، اروپای شرقی، آمریکای لاتین و آمریکای جنوبی، ژاپن و آسیای مرکزی با آمار دو تا هشت درصد در شیوع متوسط قرار می گیرند که ایران نیز جزو این مناطق است.

هپاتیت ب در مناطقی چون آسیای جنوب شرقی، چین و آلاسکا شیوع بالایی دارد که آمار آن هشت تا 20 درصد است. دلایل ابتلا به هپاتیت ب بر اساس منطقه ابتلا، متفاوت است، طوری که در مناطق با شیوع پایین، روابط جنسی محافظت نشده و پر خطر دلیل اصلی ابتلا به این نوع هپاتیت محسوب می شود.

علاوه بر آن دلایل دیگری چون تزریق فرآورده های خونی آلوده (برخی از افراد مبتلا به تالاسمی و هموفیلی) و اعتیاد تزریقی از دلایل ابتلا به این بیماری در این مناطق هستند. دلایل اصلی ابتلا به هپاتیت در مناطق با شیوع متوسط، رابطه جنسی، اعتیاد تزریقی و فرآورده های خونی آلوده محسوب می شود.

دلیل ابتلا در مناطق با شیوع بالا، انتقال عمودی یعنی از مادر به جنین است. نوزاد با این نوع هپاتیت به دنیا می آید و بدون اینکه بداند ناقل بیماری می شود و در آینده و بزرگسالی آن را از طریق زخم، خراش پوستی، تماس جنسی، سرنگ و ... به دیگران منتقل می کند. این نوع هپاتیت به هپاتیت مزمن تبدیل می شود و می تواند باعث سیروز کبدی و سرطان کبد شود.

وضعیت هپاتیت در ایران

ابتلا به هپاتیت ب در ایران رو به کاهش است و دلیل این مسئله واکسیناسیون محسوب می شود. تمام متولدین سال 1367 به بعد واکسیناسیون شده اند. یک برنامه کشوری از گذشته تا به امروز برای کنترل هپاتیت ب وجود داشته است و خانم های باردار یا خانم هایی که قصد بارداری دارند، باید تست غربالگری انجام بدهند و در صورت مثبت بودن بیماری، تمهیداتی برای این دسته از افراد در نظر گرفته می شود.

هپاتیت ب در طول بارداری به جنین منتقل نمی شود و نوزاد در زمان زایمان می تواند به آن مبتلا شود، به همین دلیل، شش ساعت بعد از زمانی که نوزاد به دنیا می آید، زمان طلایی برای تزریق واکسن برای عدم ابتلای نوزاد به هپاتیت محسوب می شود.

درباره انواع هپاتیت چه می دانید؟

هپاتیت سی (C) از خون منتقل می شود و پیشگیری و درمان آن بسیار گران است و محققان تازه روی آن در حال پژوهش هستند. هپاتیت دی (D) یکی از انواع هپاتیت است که همیشه در شرایطی ایجاد می شود که فرد حتما به هپاتیت ب (B) مبتلا باشد. هپاتیت های یی (E) و جی (G)، انواع دیگری از هپاتیت هستند که از طریق روابط جنسی و خون منتقل می شوند.

این نوع هپاتیت ها جهش ژنتیکی دارند و با بقیه هپاتیت ها فرق دارند. این نوع هپاتیت ها قابل تشخیص و بررسی نیستند. یکی از انواع هپاتیت، هپاتیت برق آسا نام دارد و یک تا دو درصد هپاتیت های حاد می توانند به این مسئله منجر شوند. این نوع هپاتیت با کمای کبدی همراه است و علائمی چون خواب آلودگی، خونریزی معده، حالت گیجی، اختلال در انعقاد خون، افت قند خون و نارسایی کلیوی همراه است و بین 30 تا 50 درصد احتمال مرگ وجود دارد. اگر فردی به این نوع هپاتیت مبتلا شود باید سریعا در بیمارستان بستری و درمان شود.
 

آزمایش بدهیم؟

برای تشخیص ابتلا به هپاتیت آ، ب و سی، آزمایش تشخیصی وجود دارد. وجود ویروس در آزمایش هپاتیت ب (HBS) سه تا 10 هفته بعد از تماس جنسی مشخص می شد و قبل از آن به دلیل قرار داشتن در دوره مخفی، قابل تشخیص نیست. آزمایش هپاتیت سی (HCV) به بررسی آنتی بادی بدن علیه ویروس می پردازد. چنانچه فرد نبه مدت شش ماه به این نوع هپاتیت مبتلا باشد، هپاتیت تبدیل به مزمن می شود.

وقتی واکسن به کمک ما می آید

برای هپاتیت سی، واکسن وجود ندارد و تنها برای هپاتیت ب واکسن ساخته شده است. واکسن هپاتیت ب در سال 1981 ساخته شد. این واکسن برای بدن کاملا بدون خطر است و بیش از 90 درصد در پیشگیری از هپاتیت ب موثر است و می تواند بین 85 تا 90 درصد از مرگ های ناشی از هپاتیت پیشگیری کند. نحوه تزریق این واکسن در بزرگسالان و نوزادان متفاوت است طوری که این واکسن در بزرگسالان در بازو و در نوزادان در ناحیه جلو و خارج ران تزریق می شود.

این واکسن در بزرگسالان باید سه بار تزریق شود. یک ماه بعد از اولین تزریق، تزریق دوم انجام می شود و پس از گذشت شش ماه از اولین تزریق، باید یک بار دیگر واکسیناسیون انجام شود. واکسیناسیون در نوزادان از بدو تولد انجام می شود و واکسن های بعدی باید در دو ماهگی و شش ماهگی زده شود که این کار را همزمان با تزریق سایر واکسن ها انجام می دهند.

واکسن هپاتیت ب در برخی شرایط ایمنی خوبی را برای بدن به وجود نمی آورد. برای مثال، واکسن در برخی افراد بالای 40 سال، مردان، افراد چاق، افراد با ژنتیک خاص، افرادی که دیالیز می شوند، مبتلایان به اچ آی وی مثبت (HIV)، مبتلایان به نقص ایمنی و افراد سیگاری، ایمنی مطلوب را در برابر بیماری به وجود نمی آورد.

چنانچه تزریق به صورت زیر جلدی و در عمق عضله نباشد، احتمال پیشگیری از بیماری کاهش پیدا می کند. اگر واکسن یخ زده باشد نیز نباید آن را استفاده کرد چون ایمنی لازم را در برابر بیماری به وجود نمی آورد. تمامی افرادی که به نوعی در خطر ابتلا به هپاتیت ب هستند، واکسیناسیون می شوند. تزریق واکسن هپاتیت ب (B) و آزمایش آن برای افرادی که رفتار پر خطر دارند، در مراکز بهداشت سراسر کشور به صورت رایگان انجام می شود.

واکسن مصنوعی است!

خوب است بدانید که حدود یک میلیون نفر در سال در اثر ابتلا به عوارض هپاتیت در جهان می میرند، به همین دلیل افراد باید تا جای ممکن اقدامات لازم را برای پیشگیری انجام بدهند.

برخی از افراد تصور می کنند واکسن هپاتیت، ویروس ضعیف شده است که به بدن تزریق می شود، در حالی که این باور غلط است و برای ساخت واکسن، آنتی ژن ویروس را همانند سازی کرده اند و در واقع ویروس مصنوعی ساخته اند.

برخی ها بر این باورند که واکسن هپاتیت را باید با یخ به منزل برد، این باور کاملا درست است و واکسن باید در دمای دو تا هشت درجه سانتیگراد نگهداری شود.

برخی از افراد تصور می کنند هزینه زیادی باید برای واکسن بپردازند، این باور نادرست است و هر واکسن را با قیمتی حدود 15 تا 20 هزار تومان از مراکز دولتی می توان تهیه کرد.

این باور درست است که احتمال ابتلا از طریق بزاق به هپاتیت وجود دارد، به همین دلیل افراد نباید از قاشق یا ظروف مشترک استفاده کنند.

برخی تصور می کنند که نوزاد از طریق شیر مادر به هپاتیت ب (B) مبتلا می شود. این باور نادرست است و نوزاد از طریق شیر مادر، مبتلا نمی شود.

برخی از افراد بر این باورند که زایمان چه به شکل طبیعی و چه به شکل سزارین می تواند باعث ابتلا به هپاتیت شود، این باور کاملا درست است.

برخی از افراد فکر می کنند که در صورت ابتلا به هپاتیت و عدم آگاهی از آن، با زدن واکسن دچار مشکل می شوند و بیماری شدت پیدا می کند. این باور نادرست است و انجام این کار هیچ مشکلی را برای بدن به وجود نمی آورد.