هر ایرانی و غیرایرانی در ابتدا كه اسم نوروز را می‌شنود رسومی مشترك به ذهنش تداعی می‌شود. هر چند تداعی این مراسم مشترك نوروزی درست است، اما با این وجود رسم نوروز در نقاط مختلف كشور هم با فرهنگ و شرایط آنجا تطبیق یافته است.
این رسم باستانی به تناسب منطقه‌ای كه در آن برگزار می‌شود عناصر جدیدی را در بر می‌گیرد كه از دیرباز با آن عجین شده‌اند، اما در این بین مساله مهم این است كه این رسم‌های خاص در گذر زمان رنگ باخته‌اند و هر چه به زمان حال و آینده نزدیك می‌شویم در حال شكل‌گیری یك نوروز مشترك هستیم.
درست است كه نوروز از اول فروردین آغاز می‌شود ولی مراسم آن از چندین روز و حتی چندین هفته قبل آغاز می‌شوند و تا دو هفته بعد هم ادامه می‌یابند. مراسم مشترك نوروزی را می‌توان در چند دسته اصلی قرار داد.
«خانه‌تكانی» یكی از این رسم‌های نوروزی است كه از چندین روز قبل از نوروز آغاز می‌شود و با شست‌وشو، گردگیری و تمیز كردن تمام خانه و وسایل آن تلاش می‌شود روحی تازه در خانه دمیده شود. در كنار خانه‌تكانی، خریدن لباس‌های نو با رنگ‌هایی شاد از دیگر برنامه‌های ایرانیان در این ایام است.
روز اول عید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ در لحظه تحویل سال افراد خانواده تلاش می‌كنند در كنار یكدیگر باشند. در این روز سفره هفت سین كه یك نماد مهم است و از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سكه، سركه، سبزی تشكیل شده است در خانه‌ها پهن می‌شود و از این طریق ایرانی‌ها یك رسم مهم را زنده نگه می‌دارند. خواندن دعای تحویل سال با محتوای«یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر اللیل والنهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال» و خواندن نماز عید هم از دیگر رسوم است.
البته نباید حاجی فیروزها را هم از یاد برد، حاجی فیروز از مشهورترین پیك‌های نوروزی است كه با لباس ویژه خود یعنی پیراهن و شلوار قرمز، گیوه نوك‌تیز و منگوله‌دار و صورت سیاه شده، فرا رسیدن نوروز را نوید میدهد.
در عین حال زیارت قبور هم از دیگر رسوم اول سال است كه در بسیاری از شهرهای ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یكی از رسم‌های دیگر نوروزی كه در سیزده روز عید ادامه می‌یابد دید و بازدیدهایی هستند كه نزدیكی افراد را با یكدیگر به همراه دارند.
عیدی دادن، هم در این دید و بازدیدها و هم روز اول عید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یكی دیگر از رسوم مهم عید رسم سیزده‌بدر است كه ایرانی‌ها آن را در طبیعت و بیرون از خانه برگزار می‌كنند و رسم‌هایی مثل گره زدن سبزه را در خود جای داده است.
هر چند نوروز یك شمایل مشتركی دارد ولی در بعضی نقاط كشور ما نوروز با رسوم ویژه‌ای هم در هم تنیده شده است كه بیشتر در ارتباط با فرهنگ و جغرافیای ویژه آن منطقه است. در عین حال یافتن ردپای این نوروزهای متفاوت كار آسانی نیست، زیرا هرچه به زمان حال نزدیك می‌شویم نوروز در حال یك‌شكلی است و شاید تنها در شهرهای كوچك بتوان ردپای این رسوم را یافت.
حال و هوای متفاوت نوروز بین كردنشین‌ها
صهیب ۲۳ ساله ساكن یكی از شهرستان‌های استان كرمانشاه است. او مراسم ویژه عید در منطقه خودشان را این‌گونه شرح میدهد: در شهر ما شب تحویل سال در میدان اصلی شهر آتش روشن می‌كنند و مردان دور آن پایكوبی كردی، انجام می‌دهند.
زدن دهل هم از دیگر برنامه‌های این روز برای اعلام فرا رسیدن عید است. مردم در این روز لباس‌های اصیل محلی خود كه معمولا رنگ‌های شادی دارد می‌پوشند. از آنجایی هم كه معمولا بیشتر عروسی‌ها در این سه روز اول عید برگزار می‌شود شادی مردم در روزهای بعد هم ادامه پیدا می‌كند.
او گردش در طبیعت را یكی از مهم‌ترین برنامه‌های مردم در این ایام می‌داند و می‌افزاید: از آنجا كه منطقه ما یك منطقه كوهستانی و سرسبز است گردش در طبیعت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و مردم بیشتر روزها را در طبیعت می‌گذرانند و این در روز سیزده بدر هم ادامه می‌یابد.
یكی از رسم‌های ما در روز سیزده بدر این است كه سیزده سنگ را به پشت سرمان می‌اندازیم و با هر سنگی كه می‌اندازیم یكی از غصه‌های سال گذشته را كه می‌خواهیم دیگر نباشد بیان می‌كنیم. در سیزده بدر شاد بودن از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا اعتقاد داریم كه شادی این روز به روزهای دیگر سال هم منتقل می‌شود.
از نوروز شمالی‌ها چه خبر؟
هستی ۳۰ ساله ساكن یكی از شهرستان‌های استان مازندران است. او از رسوم مهم مردم منطقه شمال كشور در ایام عید به «آرمان» می‌گوید: «روز اول عید بدون استثنا و همیشه باید سبزی‌پلو با ماهی حاضر باشد. سر سفره سال نو علاوه بر آجیل و سایر موارد مشترك سفره كه در همه جای كشور وجود دارد برنجك و سوهان كنجدی هم سر سفره شمالی‌ها وجود دارد.»
او در ادامه به برپا كردن سفره سر مزار مردگان اشاره می‌كند و می‌افزاید: «سر قبور مردگان رفتن شاید رسمی مشترك در همه جای ایران باشد ولی در استان ما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به حدی كه ما یك سفره هفت سین كوچك هم سر قبر مردگان به پا می‌كنیم تا یادشان را گرامی داریم.» او با بیان اینكه رسوم اصیل شمالی را باید در روستاهای این منطقه یافت، ادامه میدهد: «در روستاها عید را با پوشیدن لباس محلی و رسم‌های ویژه‌تری نسبت به مناطق شهری جشن می‌گیرند.
در هنگام تحویل سال با شلیك تفنگ سرپر و ساز و دهل آمدن سال جدید را اعلام می‌كنند.» این حرف هستی كه باید ردپای رسوم ویژه را در روستاها جست كاملا درست است، چون امروزه رسم عید در بسیاری از شهرهای بزرگ به یك صورت مشترك برگزار می‌شود و بسیاری از رسوم محلی از یاد رفته‌اند.
ردپای این رسوم را بیش از هر جایی در روستاها و در حافظه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها می‌توان جست. از بیشتر جوان‌های امروزی هنگامی كه سوال می‌كنی نوروز در شهر شما چه رسم متفاوتی دارد می‌گویند هیچ! اما با یك كنكاش كوتاه در صفحات تاریخ همان منطقه می‌توان دید كه نوروز در آن منطقه صورت ویژه خود را دارد.
نوروز اصفهانی‌ها طعم گز میدهد
از محمد ۲۹ ساله درباره رسوم ویژه نوروزی اصفهانی‌ها در ایام نوروز سوال می‌كنم، در ابتدا می‌گوید هیچ رسم متفاوتی ندارند، بعد از چند ثانیه به «آرمان» می‌گوید: چرا بعضی رسوم هستند كه فكر می‌كنم خاص استان ما باشند. یكی از وسایل پذیرایی مهم اصفهانی‌ها در این ایام گز است. او ادامه میدهد: گرفتن عید برای مرده‌ها از رسوم دیگر است. برای نخستین عید فوت مرده در مسجد مراسم می‌گیرند.
علاوه بر این در روز تحویل سال جمع شدن در خانه یك بزرگ‌تر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. او در ادامه سخنانش به حال و هوای ویژه عید در استان اصفهان اشاره می‌كند و می‌گوید: در میدان نقش جهان توپی گذاشته‌اند و لحظه تحویل سال توپ شلیك می‌كنند و این‌چنین نوروز شلوغ و پرمهمان اصفهان آغاز می‌شود.
رسوم شیرین نوروزی در استان كرمان
حسین ۳۴ ساله از رسوم عید در شهرستان‌های استان كرمان به «آرمان» می‌گوید: در میمند كه یك روستای باستانی در ۴۰ كیلومتری شهر بابك است عید نوروز را با رسوم اصیل زردشتی جشن می‌گیرند. مردم این روستا نه تنها نوروز بلكه شب چله و دیگر مراسم ایرانی را هم به همان صورت باستانی برگزار می‌كنند.
یكی از رسم‌های جالب مردم این روستا این است كه خواستگاری در شب چله و نوروز از اهمیت ویژه‌ای برایشان برخوردار است و آن هم با یك رسم خاص صورت می‌گیرد و هنگامی كه خانواده‌ای می‌خواهد دختر خانواده دیگر را خواستگاری كند اگر شب چله باشد به آنها می‌گویند اناردونتون با خانواده ما! و اگر نوروز باشد می‌گویند سیب هفت سینتون با خانواده ما!
شنیدن این جمله از سوی خانواده‌ای كه دختر مجرد دارند بدین معناست كه به خواستگاری دخترتان می‌آییم. او به رسوم دیگر در استان كرمان اشاره می‌كند و می‌افزاید: یكی از رسم‌های این منطقه در شب چهارشنبه‌سوری این بوده است كه جاروی كهنه را آتش می‌زدند و جاروی نو را به خانه می‌آورند و یا اینكه كوزه كهنه را می‌شكستند و از كوزه نو استفاده می‌كردند.
نخستین پیاله آب از كوزه تازه را هم باید بزرگ خانواده می‌خورد. اجرای این رسم‌ها به این دلیل بوده كه می‌خواستند كهنگی‌ها و غم و غصه سال قبل را دور بریزند.
