11 سال پیش همین روزها بود که "دوقلوهای افسانه‌ای ایران" پس از 25 ساعت جدال مرگ و زندگی زیر تیغ جراحان سنگاپوری، جان باختند تا برای همیشه رویای "جدایی" و "استقلال" را با خود به خاک برند.

خبر شکست عمل جداسازی دوقلوهای به هم چسبیده ایرانی توسط پزشکان سنگاپوری در تیرماه سال 82 پس از حدود 30 سال زندگی مشترک، نه تنها ایران، بلکه دنیا را منفجر کرد.

این دوقلوهای ایرانی که پس از تولد، امید چندانی به زنده ماندنشان نبود به مدد پدرخوانده‌شان و با وجود تمام مشکلات استثنایی بودن، در اجتماع حضور یافتند، "حقوق" خواندند و اما از این پس برای ساختن آینده تنها می‌توانستند رویاپردازی کنند؛ چرا که یکی رویای وکالت در زادگاه را به سر داشت و دیگری روزنامه‌نگاری در تهران، آرزوهایی که به هم چسبیده بودنشان مانع تحقق آن بود.

لالایی مرگ زیر گوش لاله و لادن

آنها که تمام مصائب استثنایی بودنشان را تا حدود 30 سالگی تاب آورده بودند، اما گویا پیمانه‌ عمرشان پر شده بود و دیگر تحمل مشکلات با هم بودن را نداشتند؛ به این ترتیب بود که تصمیم گرفتند به هر قیمتی از یکدیگر جدا شوند. هرچند پزشکانی از کشورهایی چون آلمان قبلا هشدار داده بودند که امکان جداسازی لاله و لادن بدون مرگ یکی یا هر دو وجود ندارد، اما نهایتا به ادعای جراحان سنگاپوری اعتماد کرده و روزهای میانی تیر ماه 82 پس از 25 ساعت تلاش برای ساختن آینده‌ای نو، به فاصله یک ساعت و نیم از یکدیگر، زیر تیغ جراحان به خواب رفتند. یادشان گرامی.

علت چسبیدن دوقلوها به یکدیگر چیست؟

به همین بهانه علت چسبیدن برخی دوقلوها به یکدیگر را با دکتر سیروس زینلی، نایب رییس انجمن ژنتیک پزشکی ایران به گفت‌وگو نشستیم.

وی می‌گوید: اختلالاتی تحت عنوان «اختلالات تک بینی» در علم ژنتیک مطرح است که در پی آن مشکلاتی در حین رشد جنین در رحم مادر ایجاد می‌شود که می‌تواند منشا ژنتیکی یا غیرژنتیکی داشته باشد.

زینلی با بیان اینکه برخی اختلالات منشا ژنتیکی دارند اما ارثی نیستند، ادامه می‌دهد: اختلالات ارثی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند اما اختلالات ژنتیکی در سطح کروموزوم و سطح ژن اتفاق می‌افتند. به طور کلی این موضوع به نحوه شکل‌گیری جنین بازمی‌گردد.

به گفته وی، زمانی که در حالت طبیعی اسپرم وارد یک تخمک می‌شود، تقسیمات سلولی جهت ایجاد جنین آغاز می‌شود. در برخی موارد، جنین در مراحل تقسیم، دو تکه شده، دو گروه سلولی جداگانه شروع به رشد می‌کنند و هر کدام مستقلا یک جنین را ایجاد می‌کنند که کاملا وضعیت ژنتیکی یکسانی دارند. این موارد اغلب در داخل یک کیسه هستند، اما می‌توانند درعین حال دو کیسه مستقل نیز داشته باشند. این موضوع بستگی به آن دارد که این اتفاق در چه مرحله‌ای از تکمیل واقع شود. این موارد دوقلوی یک تخمی و همسان نام دارد.

زینلی در توضیح دوقلوهای دوتخمی نیز می‌گوید: در این موارد، دو سلول می‌توانند همزمان یا با چند ساعت، چند روز و حتی یک ماه اختلاف ایجاد شده، هر کدام رشد کرده و یک جنین را ایجاد کنند. در موارد بسیار نادر، دوقلوی غیریکسان می‌توانند در مراحل اولیه تکمیل کنار یکدیگر قرار گیرند؛ یعنی دو تخمک لقاح یافته آنقدر به هم نزدیکند که پس از مدتی به یکدیگر می‌چسبند و عملا یک نفر را ایجاد می‌کنند؛ به این ترتیب دو نفر در یک بدن قرار می‌گیرند. بررسی‌های ژنتیکی می‌تواند نشان دهد که چه قسمت‌هایی از بدن این فرد به لحاظ ژنتیکی دختر و چه قسمت‌هایی پسر است؛ چرا که این فرد از دو تخمک جداگانه شکل گرفته است.

وی در این باره می‌افزاید: البته ممکن است دوقلوی همسان یعنی دو پسر یا دو دختر در مراحل اولیه تکمیل کنار قرار گیرند و این وقوع این پدیده را سبب شوند. به عنوان مثال پیش از این خانمی در آمریکا برای ثبت نام جهت دریافت یارانه مراجعه می‌کند. در تعیین هویت وی، چند آزمایشگاه مختلف تایید می‌کنند که به لحاظ ژنتیکی فرزندان مورد ادعای این خانم، به شوهر وی متعلق هستند اما به این مادر نه. در عین حال خود مادر نیز مطمئن بوده که چهار فرزندش را خود زایمان کرده است. در نهایت با بررسی‌های ‌وکیل این مادر و مطالعه مقاله‌ای درباره "کایبریزم" از قسمت‌های مختلف بدن این فرد نمونه می‌گیرند و مشخص می‌شود که این خانم، دو نفر است. به این ترتیب هرچند فرزندان از رحم این مادر بوده‌اند اما به لحاظ خونی متعلق به وی نیستند؛ یعنی دو تخمک لقاح یافته به یکدیگر متصل می‌شوند و یک فرد را ایجاد می‌کنند.

نایب رییس انجمن ژنتیک پزشکی ایران، لاله و لادن، دوقلوهای به هم چسبیده ایرانی را مورد اشاره قرار می‌دهد و می‌گوید: بنابراین لاله و لادن یا دوقلوهای شبیه به آن‌ها در مراحل مختلف تکمیل در دوران جنینی یا بنا دلایلی بسیار به هم نزدیک بوده‌اند که به یکدیگر جوش خورده‌اند یا زمانی که باید از یکدیگر جدا می‌شدند، کاملا جدا نشده‌اند.

این دانشیار پزشکی مولکولی می‌افزاید: دوقلوهای کاملا یکسانی را شاهدیم که از یک سلول ایجاد شده‌اند. این‌ دوقلوها به جای آنکه کامل از یکدیگر جدا شوند، در جریان روند تکمیل تا مراحلی از یکدیگر جدا شده‌اند و در قسمت‌هایی از بدن نظیر پا، شکم، سر و ... به یکدیگر متصل باقی مانده‌اند. در این افراد حتی گاها ناهنجاری‌هایی هم دیده می‌شود مثلا چشم در پشت سر ظاهر شده و مواردی از این قبیل. این موارد به دلیل تغییرات ژنتیکی و یک دستور اشتباه به سلول ایجاد می‌شود. البته تحقیقات زیادی نیز در این زمینه انجام شده است.

به گفته زینلی، به احتمال زیاد لاله و لادن نیز در مسیر تکمیل در قسمتی که باید از یکدیگر جدا می‌شدند، این اتفاق نیفتاده است یا اینکه سرهای این دو نفر طوری قرار گرفته بود که به یکدیگر متصل شده‌اند. این چنین مباحثی قابل بررسی است.

وی در پاسخ به سوالی درباره امکان شناسایی موارد این چنینی در دوران جنینی، می‌گوید: به این منظور سونوگرافی‌های دوران بارداری توصیه می‌شود. در بسیاری از موارد می‌توان این چنین جنین‌هایی را شناسایی کرد. اما اینکه پس از این شناسایی، می‌توان کاری برایشان انجام داد یا خیر، مسلما کار بسیار پیچیده‌ای است.

زینلی در پایان صحبت‌هایش می‌گوید که اگر جراحی لاله و لادن در سن پایین‌تری صورت می‌گرفت بسیار عاقلانه‌تر بود؛ چرا که در صورت فوت‌شان آثار روحی – روانی آن برای خانواده کمتر بود. بسیاری از اوقات جراحی صورت می‌گیرد، فرد فوت می‌کند و خانواده به شدت آرزو می‌کند که ای کاش چنین کاری را انجام نمی‌دادند. مسلما تصمیم‌گیری در این موارد بسیار سخت است؛ به ویژه زمانی که چسبندگی در قسمت سر باشد.