«شپش که نداری؟» قدیم‌ها برای اجازه گرفتن و استفاده از وسایل شخصی دیگران مثل شانه،کلاه و روسری با کنایه و طنز این جمله را می‌گفتیم، اما از همان قدیم تا به امروز این بیماری اصلا شوخی نبوده است چون خیلی‌ها را مجبور به تراشیدن موهای سر یا قرنطینه شدن می‌کرد و می‌کند، حالا اما چرا سراغ شپش، این مشکل قدیمی رفته‌ایم.
چندی پیش خبری منتشر شد درباره شیوع شپش در یکی از مدارس بالای شهر تهران که جولانگاه این موجودات موذی شده بود. شپشی که همه فکر می‌کردند مال دوران قدیم است و باید به خاطره‌ها بپیوندد دوباره برگشته و حالا دارد روی سر بچه‌ها جولان می‌دهد، اما شپش چیست و چطور می‌توان آن را درمان کرد؟ برای بررسی و راهنمایی در برخورد با این مشکل سراغ دکتر ایرج اسفندیاری متخصص پوست و مو رفته‌ایم تا دیگر نگرانی درباره این موضوع قدیمی جدید شده نداشته باشید.
مهمانی شپش‌ها در بالای شهر
هنوز زمان زیادی از بازگشایی مدارس نگذشته بود که معاون وزارت بهداشت در نشست‌‌های بهداشت فردی به ضرورت مستقر شدن مربی‌های بهداشت در مراکز آموزشی و بررسی شدن تمام دانش‌آموزان در ماه‌های اوایل تحصیل تاکید کرد، اما با گذشت تنها چند هفته خبرهایی از شایع شدن شپش سر در مدارس به‌ویژه در مناطق شمال شهر به گوش رسید. اتفاقی که خیلی‌ها را متحیر کرد.
تصور وجود این‌چنین بیماری‌هایی در مناطق مرفه کمی سخت بود چراکه تا بوده حرف از فقر و نبود بهداشتی و در‌نهایت شیوع این حشره موذی روی سر بچه‌هایی بوده که به‌خاطر رعایت نکردن بهداشت و نبود فرهنگ و اطلاعات کافی به شپش مبتلا می‌شدند، آن‌هم در روستاها و حاشیه‌نشین‌ها نه در بالاترین مناطق شهر!
اما این مسئله واقعیت داشت چراکه مدیر یکی از مدارس مناطق یک این اتفاق را تایید می‌کند و می‌گوید: «اواخر مهرماه بود که ما با مشاهده یک مورد از این بیماری تمام بچه‌های مدرسه را به کمک مربی بهداشت مورد بررسی قرار دادیم و در‌نهایت متوجه سه دانش‌آموز مبتلا به شپش سر در یک کلاس شدیم. در تماسی که با اولیای آنها داشتیم تصمیم گرفتیم این سه مورد فورا به پزشک مراجعه و تا درمان کامل در مدرسه نباشند. الحمدلله از آن به بعد مورد قابل مشاهده‌ای نداشته و سعی کرده‌ایم با بالا بردن اطلاعات بچه‌ها و اولیای آنها از شیوع آن جلوگیری کنیم.»
شپش روی سر ما چه می‌کند؟
دکتر اسفندیاری در این باره می‌گوید: «شپش موجودی انگلی است که با مساعد دیدن شرایط وارد بدن انسان شده و یک‌راست به سمت موهای سر حرکت می‌کند. این موجودات ریز که به سختی با چشم دیده می‌شوند خود را به پوست سر فرد می‌رسانند و با سوراخ کردن ریز ریز پوست از خون تغذیه می‌کنند، بنابراین بعد از ایجاد این سوراخ‌ها و در‌نهایت التهاب، فرد احساس خارش شدید کرده و به‌وجود این موجودات موذی پی می‌برد.»
دکتر اسفندیاری می‌گوید: «شپش‌ها روزانه بین 4 تا 6تخم تولید می‌کنند که این تخم‌ها لابه‌لای موها رشد کرده و طی یک هفته سر باز می‌کنند و شپش‌ها از آنها خارج می‌شوند. این موجودات که بعد از بالغ شدن به اندازه یک کنجد در می‌آیند به‌طور شایع روی ریشه موها در ناحیه پشت سر و گردن و اطراف گوش‌ها زندگی می‌کنند. مهمان‌های ناخوانده سر از نور و گرما فراری هستند بنابراین این بیماری در فصول سرد سال به یک‌باره رشد بالایی پیدا می‌کند، اما اگر فرزند شما جزو مبتلایان این بیماری است تعجب نکنید چراکه این بیماری به سادگی در بچه‌هایی که در مدارس ساعت‌های طولانی کنار هم هستند و از وسایل همدیگر استفاده می‌کنند، سرایت می‌یابد.»
راه چاره چیست؟
خلاصی از دست شپش‌های موذی چندان هم پیچیده و سخت نیست. دیگر امروز کمتر کسی را می‌بینیم که بعد از مشاهده شپش یا تخم آنها موهای خود را از ته بتراشد یا ازسوی اطرافیانش طرد شود چراکه درمان‌های موثر این روزها مشکل را با چند روز مصرف دارو برطرف می‌کند.
اسفندیاری متخصص پست و مو در راهنمایی خود برای ازبین بردن این موجودات معتقد است: «اولا تاکید می‌کنیم که برای درمان این بیماری هیچ‌وقت با خرید محصولاتی مانند شامپوهای ضدشپش و هر قرص و دارویی خود‌درمانی نکنید، چراکه خیلی از این موجودات طبق تحقیقات نسبت به این داروهای عمومی مقاوم شده‌اند بنابراین شما برای درمان تخصصی، موثر و سریع نیاز به داروهای پیشرفته نسخه‌ای دارید. داروهایی از خانواده ملاتیون، لیندان (به شکل لوسیون و شامپو) و یولسفیا داروهایی هستند که برای درمان شپش مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما در کنار مصرف داروها برای درمان به موارد زیر دقت کنید:
مدرسه و کار تعطیل: کودک یا فرد مبتلا به شپش تا اطلاع ثانوی نباید به مدرسه و جمع دوستان خود وارد شود، چراکه بعد ازبین رفتن شپش‌های بالغ و زنده تا چند روز تخم آنها همچنان روی سر مهمان هستند پس بعد از درمان‌های دارویی این تخم‌ها را با حوصله از سر بردارید.
موهایش را شانه کنید: توصیه ما در درمان موضعی این بیماری شانه زدن موها با شانه‌های دندانه‌ریز است چراکه شپش‌ها و تخم آنها به مرور با دندانه‌های ریز شانه از موهای سر خارج می‌شوند، پس این مرحله مهم را به دقت و حوصله انجام دهید.
دکتر نشوید: درمان‌های خانگی مانند شستن مو با سرکه و روغن‌های مختلف را فراموش کنید. شما باید برای رفع مشکل‌تان نزد پزشک بروید و از داروهای مخصوص استفاده کنید.
لباس‌ها و لوازم را بشویید: شپش‌ها خارج از موی سر زیاد زنده نمی‌مانند با این حال بهتر است ملحفه‌های مورداستفاده و لباس‌های فرد مبتلا را مرتب با آب داغ بشویید. اسباب‌بازی‌های کودک شما هم از این قاعده مستثنی نیستند چون این حشرات در حرارت بالا ازبین خواهند رفت.
تکمیل دوره درمان: معمولا بعد از مصرف دوره‌ای دارو حتی با ازبین رفتن نشانه‌ها شما مجدد نیاز به بررسی دارید، بنابراین بعد از مصرف دارو و شامپوهای تجویز شده بهتر است مجدد به پزشک مربوطه مراجعه کرده و دوره دوم تا برطرف شدن کامل بیماری را هم تکمیل کنید.
خارش ممنوع: در زمان عود ورجه‌وورجه شپش‌ها روی سر سخت است که محل‌های حساس شده را نخارانید اما تا می‌توانید تحمل کنید چون با ایجاد زخم‌های ریز و درشت بعد از خاراندن محل‌های مورد‌حمله، شرایط را برای بروز عفونت پوست سر هموار می‌کنید. پس مراقب باشید.
چطور مراقب باشیم؟
مشکل اصلی همه ما در ابتلا به این‌گونه بیماری‌ها سهل‌انگاری و نداشتن اطلاعات کافی درباره شرایط ابتلا و بایدها و نبایدهای آن است. دکتر اسفندیاری معتقد است با رعایت موارد زیر می‌توانید احتمال سرایت شپش را به حداقل برسانید:
چک کنید: کودک شما در طول روز با تعدادی از دوستان خود در تماس است یا از تل و گل‌سرهای آنها استفاده می‌کند پس بهتر است مرتب لابه‌لای موها و پوست سر او را مختصرا چک کنید تا ضمن مبتلا نشدن خانواده و دیگران نسبت به درمان سریع آن اقدام کنید.
مرتب حمام کنید: در فصول سرد و خشک سال ممکن است خیلی متوجه کثیف شدن موهای سر یا چرب شدن آن نشوید بنابراین حمام کردن مرتب و نظافت را فراموش نکنید.
سرتان را اصولی بشویید: فقط حمام کردن به معنی تمیز شدن سر و بدن شما نیست چراکه خیلی از ما به دقت این کار را انجام نمی‌دهیم. شامپو نباید روی سر شما باقی بماند پس بهتر است با هر بار استفاده از شامپو موهای خود را کاملا با دقت آبکشی کنید.
وسایل خودتان را استفاده کنید: لوازم شخصی شما مانند حوله، برس یا شانه، گل‌سر یا تل، روسری، کلاه و لباس‌های شما مخصوص خود شماست. پس حتی در شرایط خاص هم از این‌گونه لوازم دیگران استفاده نکنید.
در سفر هم مراقب باشید: اگر قصد سفر دارید حتما ملحفه‌هایی شخصی با خود به‌همراه داشته باشید تا در مسیرهایی مانند قطار و اتوبوس و حتی هتل‌های نه‌چندان تمیز بتوانید از آن استفاده کنید. خیلی از مسافران با رعایت نکردن این موارد به شپش مبتلا می‌شوند.
موها را شانه کنید: گفتیم شانه کنید اما مرتب و درست. شانه زدن اصولی و مرتب موها در طول روز باعث می‌شود تا این موجودات موذی مجال جا خوش کردن لابه‌لای موهای ما را نداشته باشند.
