نخستین خودرو در تهران قدیم

قبل از متداول شدن اتومبیل و به قول قدیمی ها کالسکه بخاری در میان اشراف و اعیان، کالسکه- شبیه ترین وسیله به اتومبیل- از زمان ناصرالدین شاه رایج گردید. در بین معممین هم مورد استفاده داشت و اولین نفر از علما که دارای کالسکه مخصوص شد آیت الله سید ابوالقاسم امامی داماد ناصرالدین شاه بود و بعد از او آیت الله شیخ فضل الله نوری را می توان نام برد.

البته کالسکه بیشتر جنبه اختصاصی و خانوادگی داشت و به عنوان تنها وسیله عمومی آن زمان همان خط آهن تهران شهرری معروف به ماشین دودی قابل ذکر است که در سال ۱۲۶۴ هجری قمری (اولین سال سلطنت ناصرالدینشاه) یک مهندس فرانسوی موفق به گرفتن امتیاز آن از شاه شد که بعدها رسما این امتیاز طبق یک قرارداد ۹۹ ساله به بلژیکی ها واگذار شد.

از طرفی وضع محلات شهر و کوچه های قدیم تهران هم برای تردد وسایل نقلیه چرخدار مناسب نبود ولیکن ناصرالدین شاه با سفرهای متعددی که به فرنگ کرد، به پیروی از شیوه حمل و نقل داخل شهری اروپا، دستور کشیدن خط آهنی معروف به واگن اسبی را داد که از دروازه قزوین پس از طی خیابان های امام خمینی فعلی، امیرکبیر فعلی، ری فعلی به گارماشین آن زمان که اکنون به پارک تفریحی و کتابخانه عمومی تبدیل شده می رسید.

یکی از مشکلات کمپانی واگن اسبی، فرو نشستن معبر واگن نسبت به سطح خیابان بود که از اثر فشار واگن روی ریل و تراکم خاکروبه هایی که در خیابان ریخته می شد به وجود می آمد؛ بویژه در زمستان، اغلب آب روی ریل ها را می گرفت و یخ زدگی باعث قطع عبور و مرور واگن تا مدتی می شد. یک خط اختصاصی واگن اسبی هم وجود داشت که از توپخانه تا لاله زار (جلو منزل میرزاعلی اصغرخان اتابک، امین السلطان) برای تسهیل در امر رفت و آمد درباریان کشیده شده بود.

نخستین خودرو تهران

به دنبال کالسکه‌هایی که با بخار و آتش حرکت می‌کردند اولین اتومبیل‌هایی که به ایران وارد شد. سواری‌های فورد کروکی کلاچی با لاستیک توپر بود. اتومبیل‌هایی نیز شبیه وانت امروزی وارد تهران شد که به آنها ماشین لاری می‌گفتند و هم چنین اتومبیل‌های دورسیمی که برای حمل بار و مسافر می‌آمدند. به هر جهت نخستین اتومبیل در زمان مظفرالدین شاه وارد تهران گردید.

دلیجان

دلیجان کالسکه‌ای هشت نفره بود با اتاق و پشتی باربنددار با دور چرخ‌هایی از آهن که از درشکه و کالسکه که چرخ‌هایش رزین دار، سخت تر و از گاری فنر نداشت راحت تر بود.

کجاوه، پالکی و هودج

سه وسیله نقلیه ساخته شده از چوب بودند که بر روی قاطر، الاغ، اسب و یا شتر حمل می‌کردید هر کجاوه و پالکی و هودج فقط جای یک نفر بود و بر مرکب از هر نوع دو تا از این جایگاهها قرار می‌گرفت که تعادل آن برقرار گردد.

اولین خط آهنی که در ایران ساخته شد

اولین خط آهنی که در ایران ساخته شد خط آهن تهران به شهرری بود که در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی (معادل ۱۸۸۳ میلادی)، امتیاز احداث آن را یک نفر مهندس فرانسوی« به نام مسیوبوانان» ازناصرالدین شاه گرفت و به احداث آن اقدام کرد. اولین واگن‌ها؛ واگن‌های اسبی بودند و به وسیله دو یا چهار اسب روی ریل حرکت می‌کردند و تقریباً بیشتر خیابان‌های اصلی شهر در آن زمان را به هم وصل می‌کرد. این واگن یا تراموای دارای چند قسمت بود. قسمت اول محوطه کوچکی بود مخصوص قرار گرفتن سورچی و قسمت‌های دیگر اختصاص به مسافرانی داشت که روی نیمکت‌هایی قرار می‌گرفتند که در دو طرف واگن‌ها تعبیه شده بود.

خطوط مختلف واگن اسبی در خیابان‌ها به قرار زیر بود:

اول، خط بازار که تا آخر خیابان لاله‌زار نزدیک خیابان رفاهی رفت و آمد می‌کرد.

دوم، خط خیابان شاهزاده عبدالعظیم که از بازار به راه می‌افتاد و خیابان ناصریه و خیابان چراغ گاز را طی می‌کرد و از خیابان ری می‌گذشت و به کارگاه ماشین دودی می‌رسید.

سوم، خط باغ شاه که از بازار حرکت می‌کرد و بعد از شش دو راهی به دروازه باغشاه می‌رسید.

بعد از خط آهن اسبی نوبت به قطارهای بخار رسید که البته ماشین‌هایی که در این خط به کار افتادند نام ترن نداشتند، بلکه در دارالخلافه و در زبان عموم به آنها ماشین دودی می‌گفتند. به هرحال نخستین اتومبیل در زمان مظفرالدین شاه وارد تهران شد و مورد استفاده قرار گرفت اما تا آخر دوره پهلوی اول فقط ثروتمندان می‌توانستند از اتومبیل‌های شخصی استفاده کنند.