در فصل پاییز ستاره های پر نور و شاخصی در آسمان نداریم تا به معرفی صورت های فلکی شاخص این فصل بپردازیم. ولی در این فصل می توانیم در ابتدای شب و یا بامداد صورت های فلكی شاخص فصل تابستان و زمستان را رصد كرد و یا صور فلكی پائیز را هر چند با ستاره های كم فروغ، رصد كنیم. در پاییز می توان صور فلكی ذات الكرسی، آندومدا، اسب بالدار و حمل را بالای سرمان مشاهده كنیم. 

برای آشنایی با صورت های فلکی شاخص فصل زمستان و نحوه یافتن آنها در آسمان شب، با ما همراه باشید.

اگر برای فصل زمستان مانند دو فصل گذشته در انتظار سه ستاره پرنور از سه صورت فلکی شاخص این فصل و مثلث زمستانی هستید، کاملاً در اشتباهید. فصل زمستان به همراه شش ستاره پرنور از درخشان ترین ستارگان آسمان، به جرأت زیباترین آسمان شب را به خود اختصاص داده است.

این شش ستاره ی پر نور متعلق به صورت های فلكی زیبا یك شش ضلعی بی نظیر را در آسمان زمستان نیم كره شمالی پدید آورده اند. این ستارگان آنقدر روشن هستند که به راحتی دیده می شود و معمولاً حتی در آسمان روشنِ شب در شهرهای بزرگ نیز قابل تشخیص هستند.

ستاره های سازنده ی شش ضلعی زمستانی عبارتند از "عیوق"‌ که پرنور ترین ستاره صورت فلكی ارابه ران است. "دَبران" پر نورترین ستاره  صورت فلكی ثور. "پولوكس" از ستارگان صورت فلكی دو پیكر، "رجل الجبار" ‌که یکی از ستارگان صورت فلكی جباراست. "شباهنگ " پرنورترین ستاره صورت فلكی كلب الاكبر و "شعرای شامی" هم پرنورترین صورت فلكی كلب الاصغر است.

در این مقاله به بررسی سه صورت فلكی شاخص فصل زمستان به همراه پرنورترین ستاره هایشان كه تشكیل دهنده سه ضلع از شش ضلعی زمستانی است، می پردازیم.

صورت فلكی ممسك العنان یا ارابه ران از هفت ستاره نسبتاً پرنور شده است. این صورت فلکی یکی از قدیمی ترین و چشمگیرترین صورت های فلکی است. شکل ظاهری آن معمولاً به صورت چوپانی است که بزغاله ای را در دست دارد. این صورت فلكی به واسطه ی وجود ستاره بسیار پرنورش به نام عیوق كه در بازوی راست ارابه ران قرار دارد، شهرت یافته است. عیوق ششمین ستاره ی درخشان آسمان است، این ستاره از نظر رنگ شبیه به خورشید، ولی در حقیقت بسیار بزرگ‌تر از آن است.

کلمه عیوق در ادبیات فارسی استعاره از بلندای آسمان و کمال است كه وقتی در ابتدای شب در آسمان شمال شرق طلوع می كند، طلایه دار آغاز پاییز و طلوع صورت های فلكی ثور و جبار از صور فلكی آسمان زمستان است. برای یافتن ارابه ران در آسمان زمستان کافی است در امتداد راه شیری بعد از صورت فلكی ذات الكرسی و برساوش می توان یافت. عیوق، ستاره پر نور این صورت فلكی در یافتن آن بسیار كمك خواهد كرد.

دومین صورت فلکی شاخص فصل زمستان صورت فلكی ثور یا گاو است. این صورت فلکی معروف از ده ستاره نسبتاً كم نور به شكل 7 تشكیل شده است كه از نزدیكی دبران شروع می شوند. صورت های فلکی ثور چهره یک گاو نر را که نمادی برای قدرت و باروری در اساطیر بسیاری از تمدن هاست، نشان می‌دهد. شهرت این صورت فلكی به دلیل وجود خوشه پروین است كه بخشی از آن را تشكیل می دهد. خوشه پروین مجموعه ای از هفت ستاره متراكم است كه شكل آب گردانی كوچك را می سازد و به هفت خواهران شهرت دارد.

اگر می خواهید این صورت فلکی را به راحتی در آسمان بیابید باید بدانید که صورت فلكی ثور در بیشتر ماه ها در آسمان قابل مشاهده است اما بهترین موقعیت برای مشاهده آن دی ماه می باشد. وجود خوشه پروین در صورت فلكی به ما در پیدا كردن سریع تر آن كمك می كند. خوشه پروین تقریباً هم راستا با ستاره پر نور دبران می باشد.

و اما سومین صورت فلکی فصل زمستان به نام جوزا یا دو پیكر است. این صورت فلکی با بیشترین میزان، از دوازده ستاره نسبتاً پرنور و دو ستاره ی نورانی تشكیل شده است. صورت فلکی جوزا شبیه به دوپیکر موازی با یکدیگر است كه در نقشه های قدیمی، این دوقلوها کنار یکدیگر و دست در دست هم دارند و دو ستاره پر نور این صورت فلکی به نام های کاستور و پلوکس تداعی کننده سرهای این دو پیکر است.

جوزا یکی از بزرگ ترین و آشکار ترین صورت های فلکی در شمالی ترین ناحیه منطقة البروج است. نوار راه شیری این صورت فلکی را قطع می کند، از این رو این ناحیه بسیار پرستاره است. به كمك نقشه آسمان با پیدا كردن دو ستاره معروف پلوكس و كاستور، یافتن ستاره های دیگر این صورت فلكی كار ساده ای است.

برای آشنایی با سه صورت فلکی دیگر از فصل زمستان و سه ظلع دیگر شش ضلعی زمستانی در مقاله آخر از سری مقالات "رصد آسمان شب" با ما همراه باشید.