مخترع روبات نمازخوان، اختراعش را وقف انرژی هسته ای کرد! شاید چنین وقفی برایتان عجیب و غریب به نظر برسد اما این تنها وقف عجیب و جالب در تاریخ اوقاف ایران نیست. «باقیات الصالحات». آنها که اموال و دارایی هایشان را وقف می کنند با همین نیت شروع کرده اند. اینکه وقفشان ذخیره ای معنوی باشد برای سفر آخرت.
انگیزه های وقف هم متفاوت است؛ از خوابی شخصی تا دیدن تصویری که زندگی واقف را متحول کرده باشد. با این حال به همان نسبت که واقفان معتقدند، نیت های وقف نیز متنوع و فراوان است.
درست مثل «جمشید شهرکی» که در سال 1388، اختراعش با نام «روبات نمازخوان» را وقف گسترش انرژی هسته ای کرد. مطابق آمارهای سازمان اوقاف کشور، واقفان ایرانی با 750 نوع نیت، متنوع ترین وقف ها را در دنیا به خود اختصاص داده اند. شاید مرور جالب ترین و عجیب ترین وقف هایی که در ایران ثبت شده است هم به اندازه خود این وقف ها جالب باشد.
وقف به روایت پیامبر(ص)
درباره وقف و ارزش ویژگی های آن روایات متعددی نقل کرده اند؛ از جمله در حدیث مشهوری از رسول خدا(ص) نقل شده که: «هرگاه فرزند آدم بمیرد، عمل او قطع می شود مگر از 3 چیز؛ صدقه جاریه (وقف به عنوان نمونه ای از صدقه جاریه)، علمی که از آن سود برده شود یا فرزند صالحی که برای او دعا کند.»
رسول گرامی اسلام(ص) در حدیث دیگری می فرماید: «چند چیز است که بعد از مرگ مومن پاداش آنها به او می رسد؛ علمی که از خود به یادگار گذاشته باشد، فرزند صالحی که جانشین خوبی برای او باشد، قرآنی که به ارث گذاشته باشد، مسجدی که ساخته، منزلی که برای مسافران در راه مانده بنا کرده، نهری که آن را جاری ساخته است و صدقه ای که در حال حیات و زندگی خود انجام داده باشد.» و در روایت دیگری چنین می فرماید: «کسی که در کنار جاده ای برای عابران منزلی بسازد، خداوند در روز قیامت او را بر مرکبی که از گوهر تزئین شده سوار می کند و نور صورت او بر تمام نورها برتری می یابد تا آنجا که برابر نور حضرت ابراهیم(ع) قرار می گیرد و مردم می پرسند آیا این فرشته ای از فرشتگان است؟ هرگز مانند او را ندیده ایم و با شفاعت وی هزارهزار انسان به بهشت می روند.»
1- وقف اموال برای کمک به برندگان جایزه نوبل
اواخر آذرماه سال 1385، سرپرست وقت سازمان اوقاف و امور خیریه، خبر از یک وقف عجیب و جالب داد که مطابق آن، یک شهروند تهرانی اموالش را برای کمک به برندگان جایزه نوبل وقف کرد. این فرد نیکوکار همچنین بخشی ازاموالش را برای حمایت از مباحث علمی خاص از جمله شیمی و فیزیک وقف کرده است.
2- وقف زمین برای جانوران
ایرج افشار و عبدالوهاب طرار در کتابچه موقوفات یزد از یک وقف جالب در یزد یاد کرده اند: «در روستای «عز آباد» یزد وقف نامه جالبی وجود دارد که نشان از لطافت مردم آن خطه دارد. در این وقف نامه که واقف آن نامعلوم است، چنین وقفی ذکر شده است: اراضی نیم قفیز (معادل حدود 75 متر)، منافع آن باید صرف طعمه سگ کور شود.»
حدود 300 سال قبل هم یکی از موقوفات شهر اصفهان که در یک وقفنامه این شهر ثبت شده، زمینی کشاورزی است که وقف غذای پرندگان شده و براساس آن، باید هرسال در آن زمین گندم و جو کاشته شود. پس از برداشت محصول و پرداخت حق الزحمه کشاورزان، بقیه گندم و جو برای زمستان انبار می شود و در فصل زمستان این گندم ها در بیایان های اطراف اصفهان که محل زندگی و رفت و آمد پرندگان است، پاشیده می شود تا پرندگان گرسنه نمانند.
در منطقه «بشرویه» در استان خراسان جنوبی هم زمینی وقفی وجود دارد که نام آن را «بند گربه ای» گذاشته اند. زمینی که صاحب اولیه اش، آن را برای ممانعت از اذیت کردن گربه ها وقف کرده است. به این ترتیب که صاحب خانه در بشرویه حق نداشت گربه را به دلیل ربودن گوشت اذیت کند. همچنین حق نداشت افراد خانواده را به دلیل سهل انگاری در نگهداری گوشت، مورد مواخذه قرار دهد بلکه با مراجعه به شخصی که زمین گربه ای در دست او بود، وجه گوشت ربوده شده را دریافت می کرد.
3- وقف درخت برای نشر اسلام
امسال، واقفی به نام «جهانبخش بهرامیان» در منطقه ماهیدان استان فارس 14 اصله درخت گردو به ارزش 140 میلیون را با نیت نشر علوم دینی و معارف اسلامی وقف کرد تا با درآمد حاصل از فروش گردوهای این باغ، به نشر و گسترش علوم اسلامی کمک کند.
4- وقف غذا برای سگ های اطراف حرم
یکی از موقوفات جالب و عجیب در سال های دور در مشهد مقدسف موقوفه هایی برای سگ ها بود. این موقوفات، درواقع محل هایی برای نگهداری سگ ها بوده است. سگ هایی که همراه با کاروان های زائران مشهد مقدس بوده اند و برای حفظ حرمت حرم مطهر امام رضا (ع) اجازه ورود به حرم را پیدا نمی کردند. صاحبان این سگ ها به موقوفه هایی که به همین منظور احداث شده بود می رفتند و سگ ها را به آنجا می سپردند تا ضمن نگهداری، خوراک آنها نیز تامین شود. جالب اینکه از درآمد این اماکن وقفی گوشت و غذا برای سگ ها تهیه می شد و برای آنها می برده اند.
5- وقف بادام و گردو برای بچه های مسجد
یکی از جالب ترین وقف ها در استان فارس وجوددارد. مطابق اسناد، در یکی از شهرهای استان فارس و باغ های اصطهبانات (پسته و بادام) وقفی شده که به موجب آن، مغز بادام و گردو به بچه هایی که مسجد می آیند، می دهند و با این وقف مسجد را پر از جوان می کنند.
6- وقف فتحعلی خان برای ناهار اغنیا
شاید عجیب ترین وقف خوراکی ها مربوط به مراسم خاصی باشد که هر سال در آستان قدس رضوی برگزار می شود. مراسمی که به «ناهار اغنی» معروف شده است. مطابق این وقف که فتحعلی خان (صاحب دیوان) از رجال دوره قاجار واقف آن بوده است، هر سال مصادف با سوم شعبان، میلاد حضرت امام حسین (ع) در تالار تشریفات حرم مطهر حضرت رضا (ع) ضیافتی با سفره رنگین برپا می شود که طبق وقف نامه، غذاهای سر سفره باید هفت نوع باشد که شامل سوپ، دو رقم برنج، کوکوی شیرین، سالاد الویه، گوشت و یک رقم خورش، نوشیدنی متعارف (نوشابه، دوغ و آب) می شود. در وقف نامه آمده است که تولیت آستان قدس رضوی شخصا در مجلس باید حضور یابد و به صرف شیرینی و شربت و ناهار هفت رنگ، از میهمانان پذیرایی کند.
هر سال از سوی تولیت آستان قدس رضوی این ضیافت باشکوه براساس خواسته واقف با حضور مسئولان عالی رتبه استانی، جمع کثیری از مدیران و صاحبان صنایع، بازرگانان و علما برگزار می شود. نکته جالب این وقف نیز مراسم آغازین آن است؛ طبق وصیت نامه مرحوم فتحعلی خان (صاحب دیوان) پیش از شروع مراسم، متن این وقف برای حضار قرائت می شود: «مرحوم صاحب دیوان نیتش این بوده که مسئولان و حکام را سالی یک بار به این بهانه دور هم جمع کند تا بلکه این گروه گرهی از گره های مردم را به بهانه این گردهمایی بگشایند، تا اغنیا سر یک سفره قرار گیرند و تحت تاثیر وقف قرار گیرند و لااقل بخشی از املاک و دارایی خود را وقف امور خیر برای ارج نهادن به مقام والای انبیا و علیا و محرومان کنند.»
7- وقف واکس برای کفش زائران امام رضا(ع)
در میان موقوفات متعدد که در آستان قدس رضوی ثبت شده است نیز موارد جالبی وجود دارد که نشان از ارادت ویژه واقفان به زائران حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) دارد.
از جمله این موقوفات، روستایی است که صاحبش آن را وقف واکس زدن کفش های زائران حضرت حرم رضا(ع) کرده است. همچنین در مشهد موقوفه هایی برای تامین کفش زائرانی که کفش های آنها گم می شود، وجود دارد.
8- وقف برای دستگیری از مظلومان و حمایت از روضه خوان های بی طرفدار
حمایت از مظلومان، ستمدیدگان و افرادی که به نوعی مورد بی مهری قرار گرفته اند هم از جمله نیت های جالب وقف کنندگان است. مثلا موقوفه ای وجود دارد که واقف آن نیت کرده درآمد ناچیز آن موقوفه به کسانی اختصاص یابد که ناله مظلوم را به مقامات رسمی برسانند و یا موقوفه درآمدش خرج این شود. در مورد جالب دیگری، در شهر «نایین» وقفی ثبت شده که ویژه روضه خوان های بی طرفدار است.
کسانی که قصد رفتن به منبر و روضه خوانی دارند ولی کسی آنان را دعوت نمی کند. مطابق نیت واقف، درآمد این موقوفات به این افراد اهدا می شود. در سال 1346 در تهران نیز وقفی ثبت شده که واقفان آن به نام های «سکینه شبیر» و «ربابه شبیر» عوائد موقوفه را برای کمک و مساعدت به کودکانی که وسایل تفریح و سرگرمی ندارند جهت حفظ نشاط و سرگرمی آنها و جلوگیری از مفاسد اخلاقی صرف می کنند.»
9- وقف سیم کارت برای امامزاده
اداره اوقاف شهرستان داراب، فروردین ماه امسال یک وقف عجیب را ثبت کرده است. طبق این وقف، شخصی به نام «خلیل مرعشی» یک فقره سیم کارت را وقف آستان مقدس سیدعلاالدین حسین، پیر مراد داراب کرد. شماره این سیم کارت که بسیار رند هم هست، وقف امامزاده این شهر شده است.
10- وقف زمین برای حمام
عجیب ترین وقف، شاید وقفی باشد که در کتابچه موقوفات یزد نوشته عبدالوهاب طرار و ایرج افشار به ثبت رسیده که در روستای عزآباد یزد مورد وقفی جالب بدین مضمون از واقفی نامعلوم موجود است: «اراضی چهار دست و منافع آن باید صرف نوره (ماده موبر) حمام شود.»
وقف های عجیب خارجی
اما وقف های عجیب و جالب، فقط به ایرانیان اختصاص ندارد. در نقاط دیگر دنیا هم می شود از این موقوفه های جالب دید. مثلا آن طور که در کتاب «جامعه توحیدی اسلام و عدالت اجتماعی» نوشته «مصطفی سباعی» و ترجمه «سید علی محمد حیدری» آمده، در لبنان موقوفه ای وجود دارد که از درآمد آن، باید هر روز 2 نفر به بیمارستان های مختلف شهر بروند و بر بالین بیماران حاضر شوند. این 2 نفر باید در حالی که بیمار صدای آنها را بشنود، آهسته صحبت کنند و جملاتی را رد و بدل کنند تا روحیه بیمار بهتر شود.
جمله هایی با این مضمون: «چشم هاشو نگاه کن. قیافه اش رو ببین! حالش خیلی بهتر شده.» در همین کتاب، از وقفی جالب در عراق نیز یاد شده است. وقفی که صلاح الدین ایوبی در قرن ششم هجری قمری برای کمک به زنان شیرده ثبت کرده است. او در قلعه دمشق مراکزی را برای امداد به زنان شیرده وقف کرده بود. طوری که در آنجا دو ناودان تعبیه کرده بودند که در هفته 2 روز، از یکی شیر و از دیگری آمیزه ای از آب و شکر می ریخت، تا زنان شیردهی که با کمبود شیر روبرو بودند، از آنها استفاده کنند و برای نوزادان خود ببرند.
