جذابیت سودآوری در بازار سرمایه باعث شده که هر کس برای یک بار هم شده از خودش بپرسد که راه ورود به بورس چیست. با همکاری کارگزاری نواندیشان بازار سرمایه برای کسانی که علاقه مند ورود به این بازار هستند سلسله گزارش های آموزش را منتشر می کند تا دوستداران ورود به این بازار با کم و کیف این بازار بیشتر آشنا شوند.

بورس چیست؟

برای شناخت بورس و آشنایی بیشتر با آن بهتر است از «بازار» و تعریف آن شروع کنیم. در یک تعریف ساده، می توان گفت که، بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می گیرد؛ و ساده تر این است که بگوییم هرگاه شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه برقرار شود و معامله هایی صورت پذیرد بازار تشکیل شده است. این شرایط می تواند مکان خاصی باشد یا شبکه های ارتباط مثل اینترنت.

در بازارها به طور کلی دو نوع دارایی، دارایی های واقعی و دارایی های مالی، مورد معامله قرار می گیرند. دارایی های واقعی همان دارایی های فیزیکی هستند مثل زمین، ساختمان و انواع کالا مانند ماشین، لوازم خانگی و... اما دارایی های مالی دارایی های کاغذی و بهتر بگوییم اسنادی هستند، مثل سهام و اوراق مشارکت. بورس بازاری است که در آن دارایی های مختلف موردمعامله قرار می گیرد. از این رو، انواع بورس ها را می توان به سه دسته کلی بورس کالا، بورس ارز و بورس اوراق بهادار طبقه بندی کرد.

1- بورس کالا: بازاری که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می گیرد و به طور منظم و دائم فعال است. بورس کالا نام دارد. در بورس کالا معمولا مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می گیرد. هر بورس کالایی را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می گیرد نامگذاری می کنند. مثلا بورس نفت و بورس  گندم.

2- بورس ارز: در بورس ارز، همان طور که از نام آن مشخص است، کار خرید و فروش پول های خارجی انجام می گیرد. این بورس در کشور ما فعال نیست اما در کشورهای پیشرفته فعالیت چشمگیری دارد.

3- بورس اوراق بهادار: در بورس اوراق بهادار دارایی های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و... مورد معامله قرار می گیرد. در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که به طور رسمی و دائمی در محل معینی تشکیل می شود «بورس اوراق بهادار» می گویند ولی ما در این نوشته برای اختصار آن را بورس یا بورس اوراق بهادار می گوییم.

بورس اوراق بهادار چه می کند؟

کار اصلی بورس اوراق بهادار این است که زمینه هایی فراهم می آورد تا دو گروه از مردم، به طور قانونی، در یک فعالیت اقتصادی شریک و علاوه بر تامین نیازهای یکدیگر، از منفعت و سود این فعالیت بهره مند شوند. این دو گروه سرمایه گذاران و سرمایه پذیران هستند.

اصولا در یک تقسیم بندی ساده، افراد جامعه را می توان به دو گروه تقسیم بندی کرد؛ یک گروه کسانی که پول، سرمایه و یا پس انداز دارند اما نمی توانند با آن کار کنند و گروه دوم کسانی که توانایی انجام فعالیت های اقتصادی دارند اما سرمایه و پول کافی ندارند. این دو گروه علاوه بر اینکه یکدیگر را نمی شناسند و تعداد آنها نیز کم نیست دارای ویژگی های مختلفی هستند. 

به عنوان مثال، همه سرمایه گذاران به یک اندازه پس انداز ندارند. برخی دارای مبالغ اندک و برخی صاحب مبالغ کلان هستند سلیقه این افراد هم برای سرمایه گذاری متفاوت است. مثلا عده ای تمایل به سود کم در کوتاه مدت دارند و عده ای به دنبال سود بیشتر ولی در درازمدت اند و ده ها ویژگی دیگر.
 

سرمایه پذیران نیز از ویژگی های مختلف برخوردارند. برای مثال، هر گروه در زمینه خاصی فعالیت می کنند. با توجه به نوع فعالیت شان سودهای متفاوتی پرداخت می کنند، در اداره مراکز تولیدی خود سلیقه متفاوت دارند و... حال با این همه ویژگی های متفاوت چگونه می توان بین این دو گروه رابطه برقرار کرد تا همه آنها ضمن قبول شرایط یکدیگر حاضر به شراکت شوند؟

یکی از کارهای اساسی بورس همین است که با ایجاد یک فضای مناسب و قانونمند زمینه ای فراهمآورد تا از طریق آن برآوردن تمامی خواسته های قانونی طرفین با حفظ حقوق آنها میسر شود. بورس یک مشکل بسیار بزرگ دیگر را نیز حل کرده است، به طوری که می توان ادعا کرد حل این مشکل باعث گسترش سرمایه گذاری و درنتیجه توسعه یافتگی و پیشرفت سریع تر کشورهای جهان شده است. آن مشکل این است که اگر افراد مختلفی که با سرمایه های متفاوت وارد بورس شده و در فعالیت های اقتصادی بزرگ شریک می شوند، بخواهند، در هر زمان که تصمیم بگیرند، سهم و سرمایه خود را به قیمت مناسب بفروشند، باید چه  کار کنند؟ 

به عنوان مثال اگر فردی 100 سهم از 125 میلیون سهم یک کارخانه سیمان را دارا باشد و تصمیم بگیرد آن را همین امروز بفروشد چگونه می تواند قیمت سهام خود را مشخص کند؟ چطور می تواند قیمت کارخانه را محاسبه کند تا براساس آن قیمت سهم خود را مشخص کند؟ چقدر زمان، چه تعداد افراد و چقدر هزینه برای این کار لازم است؟ و... بوس این مشکل را حل کرده و سازوکاری را طراحی کرده است که هر فرد با هر میزان سهم، در هر روز تصمیم به فروش سهامش بگیرد بتواند از قیمت سهام خود آگاه شود یا حتی اگر تصمیم به فروش نداشته باشد قیمت روز سهام خود را بداند.

قیمت سهام در بورس چگونه مشخص می شود؟

نظام قیمت گذاری در بورس به گونه ای طراحی شده است که هیچ کس نمی تواند در قیمت گذاری دخالت کند؛ به این ترتیب که در بورس افراد نمی توانند شخصا اقدام به خرید یا فروش سهام کنند و این کار باید از طریق کارگزاری های بورس و کارگزاران آن انجام شود. کارگزاران افرادی هستند که تحت نظارت سازمان بورس فعالیت می کنند. 

ورود به بورس بدین طریق است که، چه فروشندگان و چه خریداران سهام در اولین قدم تقاضای خود را به کارگزاران بورس تحویل می دهند. کارگزاران هر روز به جز روزهای پنجشنبه و ایام تعطیل از ساعت 9 صبح الی 12 ظهر در تالار بورس حاضر شده و تمامی تقاضاها در دو صف؛ صف خرید و صف فروش، براساس قیمت و زمان ورود، اولویت بندی می شود. این سیستم به گونه ای طراحی شده است که قیمت هایی را که برای فروش ارزان تر است و تقاضاهای خریدی را که قیمت بالاتری دارند در ردیف اول قرار می دهد. 

بدین ترتیب هرکس که به ارزان ترین قیمت بفروشد در اول صف فروش و هرکس که به گران ترین قیمت بخرد در اول صف خرید قرار می گیرد و بنابراین قبل از دیگران معامله خواهد کرد. البته در صورتی که دو تقاضا با یک قیمت وارد سیستم شود، سیستم اولویت را به تقاضایی می دهد که زودتر وارد سیستم معاملات شده باشد. این عملکرد سیستم بیانگر آن است که روند معاملات و قیمت سهام براساس عرضه و تقاضا مشخص می شود و امکان دخالت افراد در آن وجود ندارد.