اصولا لغت اقاقیا که ظاهرا از Acacia فرانسوى گرفته شده در فارسى مورد استعمال متفاوتى با عربى و با لاتین آن دارد. از نظر علمى اصولا آکاسیا به گونه‌هاى مختلف درخت یا درختچه‌هایى گفته مى‌شود که در سنگال و صحراى غربى و مناطق استوایى افریقا و همچنین در جنوب ایران مى‌روید و به فارسى به آن‌ها اکاسیاى عربى مى‌گویند و از آن ها صمغ عربى گرفته مى‌شود.
در کتب طب سنتى لغت اقاقیا براى عصاره‌ی غلاف سبز دانه‌هاى اکاسیاى عربى به کار برده مى‌شود؛ اما در فارسى اقاقیا به درختى گفته مى‌شود که در اغلب مناطق انتشار دارد و در حقیقت آکاسیاى کاذب مى‌باشد که شرح آن در این مطلب آمده است.
مشخصات
درخت اقاقیا درختى است با گلهاى زیبا و برگ‌هاى آن در بهار بسیار زیبا به رنگ سبز جالبى بیرون مى‌آید. درخت اقاقیا از جمله درختان مقاومی است که به منظور زیبا سازی فضای سبز و کنترل فرسایش خاک و احیای اراضی کشت می شود و می تواند مشکل کمبود نیتروژن خاک را نیز مرتفع نماید .بلندى آن 27 - 10 متر است، خاردار مى‌باشد.
برگ‌ها متناوب و دیر خزان متشکل از برگچه‌هاى کوچک متقابل شانه‌اى فرد، بیضى شکل که سطح زیر آن سبز خاکسترى و روى آن سبز تیره است. شاخه‌هاى جوان آن شکننده، گلهاى آن که از 6 - 4 سالگى شروع و ظاهر مى‌شود معمولا هر ساله در اواخر اردیبهشت‌ماه (در مناطق معتدل) بیرون مى‌آید. رنگ آن ها سفید خوشه‌اى است و این گل ها بسیارمعطّر مى‌باشد. میوهء آن غلافى به رنگ قهوه‌اى است به طول حدود 8 سانتیمتر وعرض یک سانتیمتر که در آن 12 - 15 دانه گرد پهن نازک قرار دارد و معمولا در آبان‌ماه مى‌رسد. گل اقاقیا به سبب نوش فراوانى که دارد جاذب زنبور عسل است.
اقاقیا داراى واریته‌هایى با گل هاى قرمز و ارغوانى نیز مى‌باشد. تکثیر اقاقیا از طریق بذر به سهولت انجام مى‌گیرد و نهال‌هاى جوان 3 - 2 هفته پس از کاشت ظاهر مى‌شوند.
اقاقیا داراى ریشه‌هاى عمیق پراکنده و از درختان بسیار مقاوم به خشکى است. بدیهى است در مناطق با آب و هواى خشک رشد آن بطئى خواهد بود.
درخت اقاقیا بومى امریکاى شمالى است ولى در تمام نواحى اروپا و آسیا انتشاردارد در ایران نیز عملا در تمام مناطق ایران مى‌روید.
ترکیبات شیمیایى
در ریشه و پوست و دانه درخت اقاقیا ماده‌اى به نام روبین و در برگ و گل آن نیز گلوکوزیدى به نام روبى‌نین است که هر دو مادهء سمّى هستند و به همین علت در مصارف درمانى باید احتیاط شود و از مقدار مجاز خوراک آن تجاوز نشود و زیر نظر پزشک مصرف شود. در دانه اقاقیا در حدود 30 درصد مواد روغنى وجود دارد و اگر ماده تلخ و سمّى آن را جدا کنند از دانه اقاقیا آردى تهیه مى‌شود که مى‌توان به آرد گندم براى طبخ نان اضافه نمود و نان چرب لذیذى به‌دست مى‌آید.
خواص
از گل درخت اقاقیا و پوست و برگ آن به صورت دم‌کرده استفاده مى‌شود.
* دم کرده 12 گرم برگ خشک اقاقیا در 150 گرم آب جوش اگر صبح ناشتا خورده شود براى اختلال صفرا موثر است و اگر 12 گرم گل آن را در 150 گرم آب جوش دم کنند و قبل از ناهار و شام بخورند آرام‌کننده، مقوى و قابض است و در عین حال رفع صفرا مى‌کند و لینت مى‌دهد.
* دم کرده پوست درخت به مقدار کم آن ملیّن است واگر زیادتر مصرف شود مسهل قوى و قى‌آور است و اگر خیلى زیاد مصرف شود مسمومیت ایجاد مى‌کند.
* دم کرده 20 گرم گل اقاقیا در یک لیتر آب جوش نوعى نوشابه تونیک مى‌شود که براى رفع کم‌خونى و رفع ترشحات سفید زنانگى 1 فنجان قبل از غذا مى‌خورند.
* در چین گلهاى درخت اقاقیا را با گوشت پخته و سوپ آن را براى معالجه بیمارى‌هاى چشم مى‌نوشند.
* از گل اقاقیا در تهیه محلول‌هاى زیبایى و براى تولید تنتور زرد رنگى براى رنگ کردن ابریشم و کاغذ و پنبه استفاده مى‌شود.
خواص درمانی اجزای مختلف گیاه اقاقیا
خواص درمانی گل: آرام کننده، مقوی، قابض، نرم کننده و صفرابر
برگ: ضد اسپاسم، ملین و صفرابر
پوست: مقوی و ملین ملایم . امروزه به علت دانستن ترکیبات سمی مصرف درمانی آن بسیار محدود گشته است .
موارد استعمال در پزشکی سنتی: به عنوان قابض، صفراآور، پیشاب آور، قی آور، نرم کننده پوست، ملین، میکروب کش، آرام بخش و نیرو بخش.
مقدار و دستور مصرف : 4 – 3 گرم روزی سه بار به صورت دم کرده .
کاربردهای مهم دارویی گیاه اقاقیا؛ منبعی غنی از فیبر خوراکی
گیاه اقاقیا به دلیل آنکه حاوی 90 درصد فیبر خوراکی است منبع غنی از این ماده به حساب می‌آید. این نوع از فیبر که در آب حل می‌شود بخش مهمی از رژیم غذایی را تشکیل می‌دهد. همچنین به سیستم گوارشی کمک می‌کند تا عملکرد بهتری داشته باشد و خطر ابتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی را کاهش دهد.
تسکین دهنده بیماری‌های گوارشی
فیبر می‌تواند در تسکین علائم یبوست و ناراحتی‌های ناشی از اختلالات گوارشی از جمله سندرم روده تحریک‌پذیر موثر باشد. با این حال فیبر موجود در اقاقیا تنها دلیل مفید بودن این گیاه برای سیستم گوارشی نیست. شیره این گیاه به تغذیه باکتری‌های مفید در روده‌ها کمک می‌کند.
برخی متخصصان ادعا می‌کنند مکمل‌های اقاقیا در تنظیم قندخون موثرند. هرچند تاکنون شواهد کلینیکی محدودی در حمایت از این ادعا وجود دارد اما این موضوع بدیهی است که فیبر غذایی نقش مهمی در تنظیم قندخون مبتلایان به دیابت نوع 2 بازی می‌کند.
کمک به کاهش کلسترول خون
همچون دیگر فیبرهای خوراکی، اقاقیا می‌تواند در کاهش کلسترول خون موثر باشد. هرچند مطالعه انجام شده توسط اداره سلامت غذای اروپا حاکی از ارتباط مستقیم بین مصرف این گیاه و سطح کلسترول نیست، اما برخی نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد اضافه کردن فیبر خوراکی به رژیم غذایی به طور قابل توجهی در کاهش کلسترول نقش دارد.
درمان گلودرد
اقاقیا حاوی ترکیبی است که در تسکین التهاب غشاء مخاط دهان موثر است. به همین دلیل است که در گذشته از این گیاه برای درمان زخم، زخم دهان و علائم سرماخوردگی استفاده می‌شد. امروزه نیز این گیاه در تولید بسیاری از داروهای مورد استفاده برای سرماخوردگی کاربرد دارد.
حفظ سلامت دندان‌ها
بررسی‌ها حاکی از آن است که شیره اقاقیا حاوی خواص ضدباکتریایی است که به کنترل باکتری‌های مضر در دهان و عامل بیماری‌های لثه کمک می‌کند.
اثرات مفید در کاهش وزن
یکی از فوائد مصرف خوراکی‌های حاوی فیبر خوراکی این است که به فرد کمک می‌کنند برای مدت زمان بیشتری احساس سیری داشته باشد. به همین دلیل نتایج مطالعات نشان می‌دهد مصرف شیره درخت اقاقیا به دلیل برخورداری از فیبر در درمان چاقی موثر است.
