غار کتله خور زنجان

غار کتله خور در ۱۵۵ کیلومتری جنوب زنجان، ۸۰ کیلومتری جنوب خدابنده و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان، در نزدیکی شهر کوچک گرماب واقع شده است. مسیر متداول برای بازدید از این جاذبه طبیعی جاده زنجان به خدابنده (قیدار) در امتداد زرین آباد به گرماب می باشد.

غار کتله‌خور، غاری است خشکی - آبی، واقع در استان زنجان، شهرستان خدابنده و در ۸۰ کیلومتری جنوب قیدار و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان و ۴۱۰ کیلومتری تهران و ۵ کیلومتری شهر کوچک گرماب واقع است.

در بعضی ازمناطق غربی ایران به کوههای کم ارتفاع کتله می‌گویند و احتمالاً وجه تسمیه غار نیز به همین علت باشد که غار در یکی از این کوهها قرارگرفته‌است و خورشید از پشت آن طلوع می‌کند و بجای کتله خورشید به آن کتله خور گویند. غار کتله خور قبل از سال ۱۳۰۰ خورشیدی کشف شده‌است و در سال ۱۳۳۰ توسط شخصی به نام جمالی زنجانی به ثبت رسیده‌است.

حدود سال ۱۳۴۳ خورشیدی کوهنوردان به علت طولانی بودن دهلیز ورودی و کوتاه‌بودن سقف آن و مشکلات عبور و مرور و فقدان جاذبه‌های، غارسنگی بی‌اهمیت جلوه شد ولی در سال ۱۳۶۵ گروهی مجهز از غارنوردان زبده همدان بازدید مفصلی از غار انجام دادند و توانستند شکل‌گیری این غار را به دوران ژوراسیک مربوط دارند.

(یعنی بیش از ۱۲۰ میلیون سال قبل) ساختمان در زیر کوه‌کتله خور قرار گرفته و از پائین دست دهانه آن رودشور که از شعبات فرعی قزل‌اوزن است جاری می‌شود غار درمنطقه مستطیلی شکلی به ابعاد ۲۰۰۰×۱۵۰۰ متر به‌وجود آمده‌است

در محل یاد شده عملکرد هوازدگی مکانیکی و نیروهای درونی به کمک یکدیگر تعدادی ترک یا گسل متقاطع را در محدوده داخلی این فضا به وجود آورده و به دلیل فراهم شدن سایر شرایط، فرآیند غار زایشی شروع شده‌است.

این غار از سه طبقه تشکیل شده و دارای تونل های فرعی و استلاکتیت ها و استلاکمیت ها و ستون های بسیار در گذرگاه های اصلی است وقندیل های مخروطی آویزان از سقف ها در اثر داشتن ناخالصی ها، رنگ های متنوع به خود گرفته اند و آنها که ترکیبات به همراه نداشته و یا کمتر دارند به صورت بلورهای شیشه ای بسیار شفاف مشاهده می شوند.

غار کتله خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل رس و خاک های حاوی اکسید آهن قابل مشاهده است. این غار از نظر قدمت تقریبا همسن غار علیصدر در همدان است. البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند.

یکی اینکه غار علیصدر همدان غاری است کاملا آبی، اما غار کتله خور زنجان غاری است تقریبا خشک. دوم اینکه آهک های غار کتله خور نسبت به آهک های غار علیصدر بسیار خالص تر است که این خود عاملی است جهت زیباتر شدن غار، چراکه خالص بودن آهک ها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل ها می شود.

دهانه غار در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمه‌ای که آبهای فرورو حاصل از ریزش جوی غار را خارج می‌کند و به رود شور می‌ریزد، ۵۰ متر است.

ورودی غار یک دهلیز ۴۰۰۰ متری بوده با سقفی کوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهلیز فرعی، پس از دهلیز فرعی یک دالان وسیع ۹۵۰ متری با سربالایی‌هایی به ارتفاع ۲ متر و گودالهای خشک قرار دارد که با دوشاخه ۵۰ متری ادامه پیدا می‌کند و پس از عبور از یک سربالایی به تالار وسیعی پوشیده از چکنده و چکیده و ستون می‌رسد. در داخل تالار کوچک بلورین، که به تالار ستونها چسبیده چاهی به عمق ۸ متر قرار دارد که احتمالاً محل خروج آبهای فرورو سازنده غار است.

در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده‌است بخش ورزشی آن تنها مورد استفادة غارنوردان و صخره‌نوردان قرار می‌گیرد، حدود ۴ کیلومتر است که البته هنوز انتهای آن کشف نشده‌است.

بخش تفریحی غار نیز که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می‌گیرد حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است که گفته می‌شود این مسیر تنها ۳/۱ کل غار است.

بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی که جهت برگزاری مراسم مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد البته این دالان هیچگونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی کنده شده اما خود دالان تماماً طبیعی بوده‌است.

غارکتله‌خور از لحاظ کیفیت بلورها و قندیلها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهکی جهان شناخته شده‌است که توسط سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و هزینة شخصی به نام مهندس عالی که مهندس عمران فرمانداری زنجان بودند در طول پنج سال آمادة بهره‌برداری گشت.

یک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله خور که آنوبانینی به آن برخورد این است که شواهد و بررسی های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می شود. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی های این غار تعدد طبقات آن است که این گونه غارها در جهان بسیار کم نظیر هستند.

از بهره‌برداری اولیة این غار چیزی حدود ۱۵ سال می‌گذرد که البته هنوز هم کاوش و فعالیت برای آماده‌سازی سایر قسمت‌های غار برای بازدید ادامه دارد. غار کتله‌خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل‌رس و خاکهای حاوی اکسیدآهن قابل مشاهده‌است.

این غار از نظر سنی تقریباً هم‌سن غار علیصدر همدان است البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاریست کاملاً آبی اما غار کتله‌خور زنجان غاری است تقریباً خشکی.

دوم اینکه آهکهای غار کتله‌خور نسبت به آهکهای غار علیصدر بسیار خالص‌تر هستند که این خود عاملی است جهت زیباترشدن غار، چراکه خالص بودن آهکها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل‌ها می‌شود.

یک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله‌خور اینست که شواهد و بررسی‌های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می‌شود. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی‌های این غار تعدد طبقات آن است که اینگونه غارها در جهان بسیار کم‌نظیر هستند.

گمان می‌رود که این غار دارای ۷ طبقه باشد که البته تاکنون تنها ۳ طبقة آن کشف شده است. حدود ۷۰۰ متر اولیة غار قطری حدود ۷۰ سانتیمتر داشته‌است به‌طوریکه رهنوردان اولیة غار این مسیر ۷۰۰ متری را بصورت سینه‌خیز طی کرده و مسیر خود را با علامتگذاری مشخص کرده‌اند. ۱۰۰ متر ابتدای غار محل زندگی انسان‌های نخستین بوده‌است که این موضوع را اسکلت ۸۰ انسانی که در این محل پیداشده‌است تأیید می‌کند.

لازم به ذکر است که این اسکلت‌ها همچنان در این محل نگهداری می‌شوند. این غار دارای بخش‌های دیگری است که به ترتیب می‌توان میدان شیرخوابیده، میدان بیستون، میدان چهل‌ستون، سه‌راهی کوهی، میدان پنج‌شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر باجهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دوجادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و… را نام برد.

که تمامی این بخش‌ها حاصل تجمع‌های مختلف آهکی است که هرکدام براساس شباهتی که به یکی از اشیاء اطراف ما داشته‌اند به این اسامی خوانده می‌شوند.

از ویژگیهای منحصر به فرد این غار می‌توان وجود ستونهای آهکی عظیم را نام برد که حاصل به هم پیوستن استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهکی هستند که باعث شده‌اند که این غار خود نگهدارندة خود باشد یعنی اینکه این ستونهای عظیم نقش نگهدارنده‌هایی را بازی می‌کنند که مانع از فروریختن سقف غار می‌شود. این غار در مراحل اولیة تشکیل خود غاری آبی بوده‌است که دراثر انحلال آبی گاهی اوقات توده‌های عظیمی از سنگها از تودة اصلی جدا شده‌اند.

تشکیل طبقات متعدد این غار باعث شده‌است که آب به طبقات زیرین نفوذ کرده و عملاً غار تبدیل به غاری خشکی گردد.از دیگر ویژگیهای بارز این غار می‌توان وجود قندیلهای زیبا و شفاف آهکی و استالاکتیت‌های گُل‌کلمی را نام برد. وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره‌های متعدد طبیعی هم از ویژگیهای منحصر به فرد این غار است.

علاوه بر تمامی این مسائل در غار کتله‌خور همانطور که در قبل آمد می‌توان تجمع‌های متفاوتی مشاهده کرد که یکی از این تجمع‌های زیبا و جالب‌توجه استالاگمیت‌هایی است که بسیار شبیه به عروس و داماد هستند و به همین اسم نامگذاری شده‌اند.

این غار درطول ۱۲۰ میلیون سالی که از عمرش می‌گذرد دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده‌است که برخی طبیعی و برخی هم مصنوعی بوده‌است. از تغییرات طبیعی این غار می‌توان شکستگیهای حاصل از زمین‌لرزه‌ها، گسل‌خوردگیها، لغزش‌ها و ریزش‌ها را نام برد.