آثار تاریخی ایران از جمله جاذبه هایی هستند که هرساله گردشگران زیادی را ترغیب به تجربه ای جذاب از سفر به ایران می کند. با این حال موضوع تخریب آثار باستانی و تاریخی ایران مساله تازه ای نیست و تحلیل این آثار باارزش موضوعی است که باعث نگرانی طرفداران آثار تاریخی و باستانی شده است.

تراژدی به نام خروج آثار تاریخی از فهرست میراث ملی

یکی از مهم ترین اتفاقاتی که در سال های اخیر باعث افزایش روند فروش و تخریب آثار باستانی و خانه های تاریخی تهران شد؛ ماجرای خروج آثار تاریخی از فهرست میراث ملی بود. در ابتدای این سناریو، مالکان بناها شکایتی تنظیم کرده و به دیوان عدالت اداری تسلیم می کردند مبنی بر اینکه نمی توانند در ملک موردنظر تعمیرات انجام دهند و به دلیل فرسودگی بافت دیگر حاضر نیستند در این بناها زندگی کنند و قصد تخریب و فروش بنا را دارند.

هنوز مدت زیادی از تسلیم تقاضای مالکان نمی گذشت که دیوان عدالت اداری حکم بر خروج اثر موردنظر از فهرست آثار ملی سازمان میراث فرهنگی را می داد و از فردای آن روز هم تخریب خانه تاریخی آغاز می شد، این تراژدی سال هاست که درخصوص بناهای تاریخی تهران رخ می دهد و هیچ کسی نیست که به داد این مصیبت تمام نشدنی برسد.

«کارخ ورسای ایران» در آستانه تخریب
 

این روزها شایعاتی درباره تخریب یک خانه تاریخی و ارزشمند دیگر در تهران و تبدیل آن به برجی 9 طبقه و با کاربری تجاری، اداری و مسکونی شنیده می شود. خانه ای که با وسعت 11543 مترمربع یعنی بیش از یک هکتار به عنوان «بزرگ ترین خانه تهران» لقب گرفته است. آن هم در یکی از گران ترین نقاط شهر یعنی خیابان جردن (آفریقا). این خانه مشهور به «کاخ ثابت پاسال» است. معماری «کاخ ثابت پاسال» از قصر «لوپتی تریانون» یکی از کارخ های جانبی ورسای در فرانسه کپی برداری شده است و اشیای به کار رفته در آن بسیار ارزشمند است که قبل از انقلاب به روایتی حدود «15 میلیون دلار» قیمت گذاری شده بود.

دکوراسیون این خانه را همان دکوراتوری انجام داده است که مسئول تدارکات چادرهای سلطنتی در تخت جمشید بود. پرده های این خانه را از بلژیک آورده بودند و درهای آن متعلق به یک قصر فرانسوی بود. دستگیره ها را هم از روی یک مدل مربوط به یکصد سال پیش و به صورت اختصاصی برای خانه ثابت ساخته بودند. با این حال بزرگترین خانه تهران این روزها حال خوشی ندارد و در آستانه تخریب قرار گرفته است. تعدادی از کارشناسان محیط زیست از وجود گونه های کمیاب و باارزشی از درخت ها در حیاط این خانه خبر داده اند که در اثر بی توجهی خشک شده یا در آستانه نابودی قرار دارند.

دلگشایی که دل کاخ گلستان را لرزاند

سرای دلگشا یک کاروانسرای مربوط به دوران قاجار بود که در حاشیه خیابان پانزده خرداد و در ضلع جنوبی کاخ گلستان قرار داشت. این سرا با آنکه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود، در سال 89 و در پی شکایت مدیرعامل شرکت «دلگشا» و با حکم دیوان عدالت اداری، از فهرست آثار ملی ایران خارج و حکم تخریب آن صادر شد. سپس شرکت تجاری «دلگشا» تصمیم گرفت ساختمانی با ارتفاع بیش از 20 متر در این محل بنا کند.

چنانچه این ساختمان بلندمرتبه ساخته می شد، کاخ گلستان از فهرست میراث فرهنگی جهان خارج می شد. دایره نفوذ این شرکت تجاری در دولت گذشته تا آن حد بود که شکایت شهرداری تهران و سازمان میراث فرهنگی از این شرکت به جایی نرسید. مهدی حجت، قائم مقام پیشین سازمان میراث فرهنگی گفته بود که تخریب سرای دلگشا یک جنایت فرهنگی است. با اینحال مالک شرکت «دلگشا» یک تنه همه قوانین را به هم زده بود و حتی کاخ گلستان را هم به خطر انداخته بود.

باغ 36 میلیاردی دایی جان ناپلئون

بعد از رای دیوان عدالت اداری برای کنار گذاشته شدن 35 بنای تاریخی از فهرست میراث ملی، باغ و بنای قاجاری «امین السلطان» در خیابان لاله زار تهران که تنها بازمانده باغ بزرگ لاله زار به حساب می آید هم در آستانه خروج از این فهرست قرار گرفته است. باغ 9 هزارمتری «امین السلطان» که نخستین مالک آن پدر علی اصغرخان اتابک، صدراعظم ناصرالدین شاه بوده است، حالا در مالکیت خانواده اتحادیه قرار دارد.

این باغ در سال 1383 در فهرست میراث ملی به ثبت رسید ولی به نظر می رسد مالکان آن تمایل دارند با خارج کردن این اثر از فهرست میراث ملی، مقدمات تخریب و تغییر کاربری آن را ایجاد کنند. این باغ از آن نظر برای عموم شناخته شده است که در سال 1356 و پس از مرمت، سریال «دایی جان ناپلئون» به کارگردانی ناصر تقوایی در آن ساخته شد.

در حال حاضر قیمت هر مترمربع زمین با کاربری مسکونی در خیابان لاله زار تهران، یک میلیون و 900 هزار تا 2 میلیون تومان برآورد می شود و این قیمت برای هر مترمربع زمین با کاربری تجاری در همین محدوده تهران، نزدیک به 4 میلیون تومان است. براساس قیمت زمین با کاربری تجاری، باغ و بنای قاجاری «امین السلطان» در خیابان لاله زار به وسعت 9 هزار مترمربع، بدون در نظر گرفتن ارزش ساختمان تاریخی آن، نزدیک به 36 میلیارد تومان قیمت گذاری شده است.

ساختمان پرچم، مجتمع تجاری شد

ساختمان پرچم از بناهای ساخته شده در دهه 1320 بود که در نبش خیابان فخرالدوله (شهید مشکی) و در مجاورت مسجد تاریخی فخرالدوله قرار داشت. از آن جا که این ساختمان، سال ها محل استقرار شرکت ایران اسکرین (تولیدکننده پرچم) بود و همواره پرچم کشورهای مختلف جهان بر فراز آن افراشته بود، به ساختمان پرچم موسوم شد و به عنوان یکی از نمادهای مرکز شهر تهران مورد شناسایی قرار گرفت.

در نیمه دوم سال 1389 زمزمه هایی مبنی بر تخریب ساختمان پرچم و ساخت یک مجتمع تجاری به جای آن به گوش رسید که با مخالفت اهالی محل و نیز اعتراض سازمان میراث فرهنگی رو به رو شد. با این حال هیچ کدام از این اعتراض ها به نتیجه نرسید و ساختمان پرچم در فروردین ماه 1390 با خاک یکسان شد. با ساخت یک مجتمع تجاری به جای این ساختمان، ترافیک چهارراه فخرآباد و دروازه شمیران تشدید شد و گنبد مسجد فخرالدوله که از نمادهای شاخص بافت تاریخی تهران بود در سایه قرار گرفت.

خانه قجری سنگلج تخریب می شود؟!

در ادامه روند تخریب آثار و بناها در ایران، هفتم مرداد سال گذشته در پی صدور حکمی از سوی دیوان عدالت اداری مبنی بر خروج خانه صداقت (یکی از بناهای تاریخ منطقه منیریه در محدوده سنگلج تهران) از فهرست آثار ملی، تخریب این خانه از سوی مالک آغاز شد. عمارت خیابان صداقت مربوط به اواخر دوره قاجار است و در محله منیریه تهران، خیابان هاشم معیری، خیابان صداقت، پلاک 61 واقع شده و این اثر در تاریخ 30 تیر 1384 با شماره ثبت 12216 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

با رای دیوان عدالت اداری این اثر دوران قاجار از ثبت سازمان میراث فرهنگی خارج و بلافاصله توسط مالک آن تخریب شد. سازمان میراث فرهنگی با توجه به خارج شدن اجباری این بنا از آثار ملی از این سازمان سلب مسئولیت کرد. رییس دیوان عدالت اداری در این موارد سازمان میراث فرهنگی را مقصر دانسته که ملک شخصی مردم را به ثبت می رساند.

عمارت و باغ تاریخی عامری ها واقع در خیابان فردوسی شمالی، پلاک 459 قرار دارد و از جمله خانه- باغ های اواخر قاجار و متعلق به سال 1305 هجری شمسی در محله فردوسی تهران است. این خانه- باغ در زمینی به مساحت 2750 متر در ضلع جنوبی- غربی میدان فردوسی که از املاک خاندان امین دارالضرب از افراد مشهور دوران قاجار و احداث کننده نخستین کارخانه های ملی پس از دوران امیرکبیر و همچنین از موسسان اولیه بانکداری در ایران بود، احداث شده است.

خانه عامری ها توسط بزرگ خاندان عامری، یعنی میرزاجوادخان عامری بنا شد. کمیته پیگیری خانه های تاریخ شهر تهران اکنون اعلام کرده است که میزان تخریب های واردشده به این خانه تاریخی از 20 به 50 درصد افزایش یافته است.