با پیشرفت علم و صنعت و ماشینی شدن جامعه کنونی رفتار و کردار و طرز تفکر انسان ها نیز دستخوش تغییر و تحول شده است. یکی از دستاوردهای مهم صنعتی شدن جامعه کنونی،‌ افزایش بی حد و اندازه آلودگی ها، از جمله آلودگی آب و هوا و آلودگی کلیه مواد غذایی است.

امروزه با افزایش جمعیت، کمبود مواد غذایی باعث شده است که در صنعت کشاورزی و ژنتیک تغییرات عظیمی صورت گیرد و با تغییرات ژنتیکی گیاهان و استفاده از انواع کودهای شیمیایی برای افزایش محصول، این امر باعث شده تعادل مواد در خاک به هم خورده و بیشتر موادی که در کود شیمیایی وجود دارد جذب گیاهان شده و تعادل مواد غذایی گیاه هم دستخوش دگرگونی شود در نتیجه با مصرف این نوع مواد غذایی تعادل بدن انسان نیز مسلماً بهم خواهد خورد.

این همه آلودگی یک بیماری ایجاد کرده که شاید در دور و اطرافتان نمونه های آن را دیده باشید؛ فلج چندگانه.
 

فلج چندگانه به نام اِم‌اِس (MS) شهرت دارد و یک بیماری التهابی است که در آن غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌بینند. این آسیب دیدگی در توانایی بخش‌هایی از سیستم عصبی که مسئول ارتباط هستند اختلال ایجاد می‌کند و باعث به وجود آمدن علائم و نشانه‌های زیادی، از جمله مشکلات فیزیکی، روانی و در برخی موارد مشکلات روانپزشکی شود.

برخی شواهد دال بر پیوست این بیماری با درجه زیبایی دارد. ام‌اس به چند شکل ظاهر می‌شود و علائم جدید آن یا به صورت حملات مرحله‌ای (به شکل برگشتی) یا در طول زمان (به شکل متناوب) اتفاق می‌افتد.

ممکن است در بین حملات نشانه بیماری به کلی از بین برود؛ با این وجود مشکلات عصبی دائمی مخصوصا با پیشرفت بیماری در مراحل بعدی به طور مداوم اتفاق می‌افتد. اگرچه علت بیماری مشخص نیست اما مکانیزم اصلی آن تخریب توسط سیستم ایمنی بدن و یا اختلال در سلول‌های تولید کننده میلین می‌باشد.

دلایل ارائه شده در مورد این مکانیزم‌ها شامل عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی مانند عفونت است. معمولاً ام‌اس بر اساس نشانه‌ها و علائم و نتایج آزمایش‌های پزشکی تشخیص داده می‌شود. درمان مشخصی برای ام‌اس وجود ندارد. درمان‌های موجود به منظور بهبود عملکرد بدن پس از هر حمله و جلوگیری از حملات جدید صورت می‌گیرد. اگرچه داروهایی که برای درمان ام‌اس تجویز می‌شود اندکی موثرند اما دارای اثرات جانبی هستند و تحمل آن دشوار است.

با وجود اینکه شواهدی در مورد اثربخشی درمان‌های جایگزین ام‌اس وجود ندارد، بسیاری از مردم به دنبال آن درمان‌ها هستند. پیش بینی نتیجه دراز مدت درمان بسیار دشوار است، اما نتیجه قابل قبول بیشتر در زنان، افرادی که در سنین پایین تر به این بیماری مبتلا شده‌اند، افرادی که در آن‌ها دوره‌های عود مشاهده می‌شود و افرادی که آن‌ها در مراحل اولیه حمله‌های کمی را تجربه کرده‌اند مشاهده می‌شود.

امید به زندگی افراد دارای ام‌اس ۵ تا ۱۰ سال کمتر از دیگران است. از سال ۲۰۰۸، بین ۲ تا 2.5 میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا شده‌اند، این در حالی است که نرخ ابتلا در بخش‌های مختلف جهان و در بین جوامع مختلف تفاوت آشکاری دارد.

این بیماری به طور معمول در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی و در زنان دو برابر مردان اتفاق می‌افتد.
 

نشانه ها

فرد دارای ام‌اس همه علائم یا نشانه‌های عصب شناختی را دارد؛ رایج ترین این نشانه‌ها مشکلات سامانه عصبی خودگردان، دیداری، حرکتی و حسی است.

علائم خاص از طریق محل‌های زخم در سیستم عصبی مشخص می‌شوند و شامل کم بساوایی یا خواب رفتگی مانند مور مور شدن، گز گز کردن، ضعف عضلات، واکنش‌های غیر ارادی، گرفتگی عضلات یا ناتوانی در حرکت، ناتوانی در هماهنگی و تعادل ناهماهنگی عضلات، مشکل در صحبت کردن یا مشکل در غذا خوردن، مشکلات دیداری (جنبش کره چشم، کاهش دید یا دوبینی)، احساس خستگی، درد شدید یا درد مزمن و مشکل در ادرار و مدفوع می‌باشد.

دشواری در فکر کردن و مشکلات عاطفی مانند افسردگی یا خلق ناپایدار نیز در بین مبتلایان به ام‌اس رایج است. پدیده یوتافس، شدت یافتن نشانه‌های بیماری بر اثر تماس با دمای بالا و نشانه لرمیت، احساس سوزش در پشت هنگام خم کردن گردن از ویژگی‌های بیماری ام‌اس می‌باشند.

دوره این نشانه‌ها در ابتدا در دو الگو اتفاق می‌افتد؛ یا به صورت دوره‌های وخیم تر شدن ناگهانی بیماری که چند روز تا چند ماه به طول می‌انجامد (عود، وخیم تر شدن، دوره بیماری، حملات یا تشدید ناگهانی نامیده می‌شوند) که به دنبال آن بهبودی بیمار صورت می‌گیرد.
 

عوامل

علت ام‌اس نامشخص است، با این وجود باور می‌شود این بیماری بر اثر ترکیبی از عوامل محیطی مانند عوامل آلوده کننده و ژنتیک اتفاق می‌افتد برخی شواهد دال بر پیوست این بیماری با درجه زیبایی دارد.

تئوری‌ها در تلاشند تا داده‌ها را با توضیحاتی واقع بینانه ترکیب کنند اما این مورد تاکنون به عنوان موردی قطعی ثابت نشده است. اگرچه تعدادی فاکتورهای ریسک محیطی وجود دارد و اینکه بعضی از آن‌ها قابل تعدیل هستند، تحقیقات بیشتری برای تعیین اینکه حذف آن‌ها می‌تواند از بیماری ام‌اس پیشگیری کند مورد نیاز است.

ژنتیک

ام اس به عنوان یک بیماری ارثی به شمار نمی‌رود، با این وجود تعدادی تنوع ژنتیکی بیانگر افزایش ابتلا به ام‌اس می‌باشد. احتمال ابتلا به ام‌اس در میان بستگان فرد به ویژه بستگان درجه یک بیشتر است. دوقلوهای همسان در ۳۰٪ موارد هردو به این بیماری مبتلا می‌شوند، این در حالی است که دوقلوها در ۵٪ موارد و خواهر و برادرها در ۲٫۵٪ موارد با هم به این بیماری مبتلا می‌شوند و این میزان برای افراد نیمه مشترک کمتر است.
اگر پدر و مادر فردی به این بیماری مبتلا باشند، احتمال ابتلای فرزند آنها ۱۰ برابر خواهد بود. ام‌اس در بعضی گروه‌های نژادی رایج تر است.

عوامل عفونت‌زا

بسیاری از میکروب‌هاشامل باکتری و ویروس و حتی انگل به عنوان عوامل محرک ام‌اس (MS) مطرح شده‌اند، که بعضی تایید شده و بعضی دارای احتمال قوی میباشند و زمانی به عنوان ریسک فاکتور محسوب میشوند که حتما فاکتورهای ژنتیکی عنوان شده در فرد موجود باشد انگاه محصولات ژنهای ذکر شده و اعمال پاتوژن در بدن و همکاری این دو با هم باعث تحریک سیستم ایمنی و حملات خود ایمنی خواهد شد.
اینگونه می‌توان توضیح داد که نوعی عفونت، که توسط یک میکروب شایع و نه یک میکروب نادر تولید می‌شود، به این بیماری مرتبط است.
تحقیقات نشان داده است که سیگار کشیدن یک عامل خطرساز مستقل برای ام‌اس به شمار می‌رود. استرس می‌تواند یک عامل خطرساز باشد اما شواهد موثق برای حمایت از این فرضیه وجود ندارد. ارتباط با مواجهات شغلی و سمها – به ویژه حلالها – مورد ارزیابی قرار گرفت، اما نتایج روشنی کسب نشد.

ویژگی های ام‌اس
 

سه ویژگی اصلی ام‌اس عبارتست از تشکیل ضایعات در سیستم اعصاب مرکزی (که پلاک‌ها نیز نامیده می‌شود)، تورم، و تخریب غلاف میلین نورون‌ها. این ویژگی‌ها به طرز پیچیده و به گونه‌ای که هنوز به طور کامل شناخته نشده است در تعامل هستند تا تجزیه بافت عصبی و به نوبه خود نشانه‌ها و علائم بیماری را ایجاد کنند. به علاوه افراد معتقدند که ام‌اس یک اختلال ایمنی با واسطه است که در اثر تعامل ژنتیک فرد و عوامل محیطی که هنوز ناشناخته هستند، پیشرفت می‌کند.

طبق نظرات، حداقل بخشی از آسیب‌ها در نتیجهٔ حمله سیستم ایمنی خودِ فرد به سیستم عصبی ایجاد می‌شوند.

نشانه های بیماری ام اس

با این‌كه بسیاری از مردم این چنین فكر می‌كنند، اما پزشكان می‌گویند گاهی ام‌اس مشكل خاصی برای بیمار ایجاد نمی‌كند بنابراین بسیاری از مبتلایان می‌توانند به زندگی عادی‌شان ادامه دهند؛ به این معنی كه حتی شاید یكی از همكاران یا دوستان‌ نزدیكتان هم ام‌اس داشته باشد و شما هیچ وقت متوجه مشكلش نشوید.

دكتر مهدی وحید دستجردی، متخصص مغز و اعصاب با اشاره به این‌كه ام‌اس در گروه بیماری‌های خودایمن قرار می‌گیرد، توضیح می‌دهد: در بیماری‌های خودایمن، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بدن خود فرد حمله می‌كند كه ام‌اس نیز یكی از این نوع بیماری‌هاست.

به گفته این پزشك متخصص، سیستم ایمنی بدن در بیماری ام‌اس به بافت چربی درون مغز حمله كرده و نقاط مختلفی را درگیر می‌كند؛ بنابراین علائم بیماری با توجه به ناحیه‌ای كه درگیر می‌شود، متفاوت خواهد بود؛ علائم بینایی، حركتی و حسی از جمله مشكلاتی است كه فرد با آن روبه‌رو خواهد شد.

دكتر وحید دستجردی می‌افزاید: ام‌اس بیشتر در سنین جوانی و در دوران طلایی زندگی بروز می‌كند و به همین دلیل رسیدگی و درمان آن اهمیت ویژه‌ای دارد. علاوه بر این، احتمال روبه‌رو شدن با این بیماری نیز برای خانم‌ها كمی بیشتر از آقایان است.

نشانه‌های بیماری ام‌اس متنوع و متفاوت است، اما باید توجه داشته باشید هیچ یك از این نشانه‌ها، در ام‌اس موقت و گذرا نیست و حداقل باید یك روز ادامه داشته باشد.

دكتر وحید دستجردی ضمن بیان این‌كه شایع‌ترین حالت درگیری بیماری با علائم حسی نمایان می‌شود، می‌گوید: در چنین شرایطی معمولاً فرد در قسمت‌های انتهایی هر دو دست و هر دو پا (قسمت‌هایی از بدن كه فرد از دستكش و جوراب استفاده می‌كند) سوزش و گزگز شدیدی را احساس خواهد كرد.

وی تاكید می‌كند: سوزش و گزگز مربوط به بیماری ام‌اس بسیار شدید و مداوم است و به همین دلیل افرادی كه گاهی چنین حسی دارند، نباید نگران مبتلاشدن به ام‌اس باشند.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه، در حالت دیگری از درگیری‌های حسی بیماری ام‌اس، نیمی از بدن فرد یا قسمت پایین‌تر از سینه او در یك طرف بدن بی‌حس می‌شود.

دكتر وحید دستجردی در مورد دومین نشانه بیماری ام‌اس چنین می‌گوید: تاری دید یكی از علائم شایع این بیماری است؛ البته در این مورد هم باید دقت داشته باشید كه همه افراد سالم و كسانی كه هیچ مشكلی ندارند نیز ممكن است گاهی این حالت را تجربه كنند، بویژه زمانی كه فرد به صورت ناگهانی از حالت خوابیده یا نشسته برمی‌خیزد، اما دردناك شدن یكی از چشم‌ها هنگام حركت به طرفین و از دست دادن بینایی همان چشم پس از گذشت چند ساعت یا چند روز، یكی از نشانه‌های بیماری ام‌اس است.

وی با اشاره به مشكلات حركتی بیماران نیز توضیح می‌دهد: گاهی شخص متوجه كاهش قدرت و توانش می‌شود؛ به عنوان مثال ممكن است هنگام بالا رفتن از پله حس كند پاهایش ضعیف‌تر از قبل شده است و گاهی نیز یك سمت بدن فرد دچار ضعف شدید می‌شود.

دكتر وحید دستجردی درباره مشكلات تعادلی بیماران می‌گوید: یكی دیگر از علائم بیماری ام‌اس مشكلات تعادلی است؛ در این حالت شخص كم‌كم حس می‌كند تعادل ندارد، دائم زمین می‌خورد یا هنگام راه رفتن بدنش به یك طرف متمایل می‌شود.

این پزشك متخصص تاكید می‌كند: هیچ یك از علائم ام‌اس گذرا و لحظه‌ای نیست؛ به این معنی كه تاری دید، عدم تعادل، كاهش قدرت و... حتماً باید حداقل 24 ساعت ادامه داشته باشد تا بتوان به بروز این بیماری شك كرد بنابراین افراد نباید با تجربه كردن لحظه‌ای چنین علائمی، نگران ابتلا به ام‌اس شوند.
 

ام‌اس انواع مختلفی دارد

دكتر وحید دستجردی درباره انواع مختلف بیماری ام‌اس توضیح می‌دهد: بسیاری از افرادی كه دچار این مشكل هستند، هیچ وقت با علامت خاصی روبه‌رو نمی‌شوند؛ به طوری كه حتی تا زمان فوت، این بیماری بروز نمی‌كند و چه‌بسا افرادی كه به دلایل دیگری مانند تصادف مورد بررسی پزشكی قرار می‌گیرند و در آن زمان بیماری ام‌اس آنها كه هیچ علامتی نداشته است، تشخیص داده می‌شود. درصدی از بیماران نیز فقط یك بار دچار علائم بیماری می‌شوند و این مساله دیگر هیچ وقت تكرار نمی‌شود.

وی با تاكید بر این كه عمده بیماران مبتلا به ام‌اس، هر چند ماه یك بار با علامت جدیدی روبه‌رو می‌شوند، می‌گوید: اغلب بیماران چنین وضعیتی دارند كه به این نوع ام‌اس عودكننده ـ بهبودیابنده می‌گوییم.

البته در گروهی از این بیماران ممكن است بیماری به شكل پیش‌رونده تغییر كند یا این كه برای تعداد كمی از افراد از ابتدا ممكن است ام‌اس به شكل پیش‌رونده وجود داشته باشد كه در این حالت بیماری دائم بدتر می‌شود.

درمان بیماری ام‌اس

بدون تردید چگونگی درمان بیماری یكی از مهم‌ترین سوالاتی است كه برای مبتلایان پیش می‌آید؛ این‌كه بیماری به صورت كامل درمان می‌شود یا نه؟ علائم بهبود آن چیست؟ و...
 

دكتر وحید دستجردی ضمن بیان این كه درمان‌های ام‌اس به سه گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شود، توضیح می‌دهد:

دسته اول درمان‌ها هنگام حملات بیماری صورت می‌گیرد كه در این دوران بیمار باید در بیمارستان بستری شود.

دومین دسته، درمان‌های پیشگیری است؛ در این شرایط با توجه به وضعیت بیمار از داروهای متفاوتی استفاده می‌كنند كه با كمك آنها تعداد حملات بعدی كمتر می‌شود.

سومین گروه درمان‌ها، مربوط به علائم بیماری است و بیماران باید بدانند عوارض بیماری مانند خستگی بیش از حد، تكرر ادرار و سفتی اندام‌ها با دارو تا حد زیادی قابل درمان است.

ام‌اس مانع زندگی عادی نمی‌شود

متاسفانه اغلب افراد تصور می‌كنند ام‌اس به معنای ناتوانی كامل فرد است و تنها تصویری كه از مبتلایان به ام‌اس در ذهن آنها نقش می‌بندد، فردی است كه روی صندلی چرخدار نشسته و توانایی حركت ندارد. در حالی كه بسیاری از بیماران می‌توانند زندگی عادی خود را بدون هیچ مشكلی ادامه ‌‌دهند.

این پزشك متخصص در این زمینه توضیح می‌دهد: مردم معمولا از بیماری افرادی كه علائم خاصی ندارند، آگاه نیستند و شاید حتی ندانند یكی از همكاران یا دوستانشان به این بیماری مبتلاست، اما درصد كمی از بیماران كه شرایط بدی دارند، همیشه مورد توجه قرار می‌گیرند و به همین دلیل مردم بیماری ام‌اس را با توجه به آن نشانه‌ها می‌شناسند.

به گفته وی، مبتلایان به ام‌اس تا جایی كه خیلی خسته نشوند، می‌توانند هر فعالیتی را كه در توانشان هست، انجام دهند.

این پزشك متخصص تاكید می‌كند: بیماران مبتلا به ام‌اس نیز می‌توانند مانند سایر افراد ازدواج كنند، باردار شوند و زایمان طبیعی داشته باشند، اما از نظر اخلاقی شخص موظف است بیماری‌اش را به همسرش اطلاع دهد.

به گفته وی برای پیشگیری از بیماری تنها كاری كه می‌توان انجام داد، اجتناب از مصرف دخانیات است؛ چون عواملی كه باعث بروز بیماری می‌شود مانند ژنتیك، جنسیت، ناحیه جغرافیایی و ویروس‌هایی كه در سال‌های قبل فرد به آنها مبتلا شده است، هیچ كدام قابل كنترل نیست.

به گفته این پزشك متخصص، اختلالات خلقی مانند افسردگی نیز در این بیماران شایع است كه بسادگی درمان می‌شود.

همه ساله آخرین چهارشنبه ماه می، به عنوان روز جهانی ام‌اس در نظر گرفته می‌شود تا با استفاده از رسانه‌های مختلف مردم جهان بیشتر با این بیماری آشنا شده و دریابند نه‌تنها ام‌اس پایان زندگی نیست، بلكه مبتلایان به آن می‌توانند زندگی موفق و شادی را تجربه كنند.