پیش از ورود و استقرار آریایی ها، نژادهای بومی ای در ایران زندگی می كردند. از جمله این نژادها می توان به نژادهای مدیترانه ای، استرالیایی، نگرویی و حامی اشاره كرد. اقوام عیلامی، كاسی، لولویی، كادوسی و تپوری از اقوام مربوط به این نژادها بودند. ورود اقوام بیگانه مانند اقوام هند و اروپایی، سامی، عبری، تورانی، گرجی و چركسی موجب افزایش تعداد نژادها در ایران شد.
در حال حاضر علاوه بر اقوامی كه به زبان فارسی صحبت می كنند، گروه های نژادی دیگر از نظر زبانی كه به آن تكلم می كنند به شش دسته تقسیم می شوند:
1- تركمنان: این مردمان بیشتر در شمال استان خراسان و شرق استان مازندران زندگی می كنند و از نظر شكل ظاهری شبیه به مردم چین و مغولستان هستند و در واقع از بقایای مهاجمانی كه پیش از این به ایران حمله كرده اند، هستند. تركمنان علاوه بر اقامتگاه های دایمی دارای خیمه هایی هستند كه هنگام كوچ برپا می كنند. طوایف مهم تركمنان شامل كوكلان و یموت (شامل تیره های جعفربای و اتابای) می شوند.
2- ترك زبانان: این مردمان در بیشتر نقاط ایران پراكنده اند و بیشتر در منطقه آذربایجان زندگی می كنند. ترك زبانان از شاخه های اصیل آریایی هستند كه در طول تاریخ بر اثر آمیزش با تركان عثمانی و تیره های گرجی و قفقازی تغییرات زیادی در زبان آنها ایجاد شده است.
تعداد زیادی ایلات ترك زبان وجود دارد كه عبارتند از:
قشقایی، ایل سون (شاهسون)، ارسبارانی و خلخالی. برخی قشقایی ها را از طوایف مغول و برخی از طوایف قدیمی آسیای صغیر (خلج) می دانند. اجداد قشقایی ها در ابتدا در قفقاز زندگی می كرده اند.
تیره های مهم قشقایی عبارت از: كشكولی، دره شولی و شش بلوكی هستند. قشقایی ها در فارس سكونت دارند. ایلات خمسه كه در این ناحیه زندگی می كنند اینانلو، بهارلو و نفر هستند. ایلات ایل سون (شاهسون) و ارسبارانی و خلخالی ترك زبانان آذربایجان شرقی هستند.
3-كردها : نژاد كرد كه تعداد آنها حدود پنج میلیون نفر تخمین زده می شود در ایران، عراق، تركیه و قفقاز زندگی می كنند. در ایران بزرگ ترین مركز تمركز كردها اردلان است كه شامل آذربایجان غربی و كردستان است. اكثر آنها پیرو مذهب تسنن هستند و زبانشان شاخه ای از زبان فارسی است كه از تیره هند و اروپایی منشعب می شود. طوایف كرد عبارتند از: مكری، گوران، كلهر، سنجابی، قبادی، زعفرانلو و شادلو.
4-لرها : لرها در غرب رشته كوه های زاگرس و جنوب كردستان زندگی می كنند و بیشتر پیرو مذهب تشیع هستند. طوایف مهم لر عبارتند از: سگوند، ممسنی، لك، عشایر كهكیلویه و بویراحمد و بختیاری ها.
بختیاری ها ایلات كوچ كننده ای هستند كه از نظر تعداد افراد كوچ کننده در ایران مقام اول را دارا هستند. بختیاری ها به دو ایل بزرگ هفت لنگ و چهارلنگ تقسیم می شوند. همچنین به چند تیره مانند دوركی، باباوی، راكی، بختیاری وند، دنیاران، بانكی و ... تقسیم می شوند. نژاد آنها مخلوطی از لری و تركی است.
5-عرب زبانان: در خوزستان و سواحل و جزایر خلیج فارس ساكنند. اینان بر اثر مجاورت با كشورهای همسایه عرب زبان، پیوندهای نژادی و زبانی با آنان دارند. از ایلات عرب می توان به بنی طرف، بنی كعب، آل خمیس، آل حمیر، آل كثیر، صابیان، بنی صالح و بنی تمیم اشاره كرد.
6- بلوچ ها: اگرچه بیشتر بلوچ ها در بلوچستان ساكن هستند، اما تعدادی از آنها نیز در سیستان، كرمان و كشور پاكستان زندگی می كنند. بلوچ ها به شیوه های مختلف امرار معاش می كنند. طوایف مهم بلوچ عبارتند از: یاراحمدزایی، میرعبدی، نارویی، ریگی، مارانی و مرادانی. آنان از اعقاب بلوچ های باستانی براهویی هستند كه بر اثر تهاجم آریایی ها، به جنوب شرقی ایران رانده شدند.
