همه ما با تبخال لب آشنایی داریم و شاید خودمان یا اطرافیان‌مان تا به حال چند بار این بیماری دردناک را تجربه کرده باشیم. اما نکته اینجاست که تبخال انواع مختلفی دارد و ویروس‌های مختلفی عامل آن هستند. یکی از انواع شایع تبخال در ناحیه تناسلی است که می‌تواند با تماس پوست و ترشحات منتقل شود.

اگر می‌خواهید بدانید این بیماری چیست و چه رابطه‌ای میان تبخال لب و تبخال ناحیه تناسلی وجود دارد و اینکه آیا تبخال درمان‌پذیر است یا خیر، گفته‌های دکتر ژانت سروش، متخصص بیماری‌های عفونی را از دست ندهید.

چه ربطی به تبخال لب دارد؟!

تبخال تناسلی شایع‌ترین بیماری تناسلی زخمی در جهان است که در بیشتر موارد از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود؛ اگرچه به ندرت ممکن است راه‌های انتقال غیرتناسلی هم داشته باشد. برای مثال اگر شخصی منطقه دیگری از بدنش آلوده باشد می‌تواند آن را به منطقه تناسلی منتقل کند اما این نوع انتقال خیلی شایع نیست.

علت این بیماری، ویروسی از خانواده هرپس‌ها یا ویروس‌های تبخال است. نوعی از این ویروس که منجر به بیماری تناسلی می‌شود HSV2 یا ویروس هرپس سیمپلکس تیپ 2 نام دارد. آن نوع از ویروس که منجر به تبخال لب می‌شود نیز HSV1 یا هرپس سیمپلکس تیپ یک نام دارد. همه اینها از یک خانواده هستند اما تظاهرات‌شان در نقاط مختلف، متفاوت است.

بار اول از همه سخت‌تر است!

فردی که اولین‌بار مبتلا به ویروس می‌شود وارد یک دوره کمون 2 تا 3 هفته‌ای می‌شود. این دوره در برخی‌ها کوتاه‌تر و در برخی‌ها طولانی‌تر است. در بار اول علائم ابتلا به ویروس خیلی حاد و شدید هستند. به این صورت که معمولا در ناحیه تماس و منطقه بیرونی تناسلی، ضایعات جوشدار ایجاد می‌شود. این جوش‌ها گاهی‌اوقات به صورت تاول‌های آبدار خیلی کوچک هستند که ممکن است در همان چند ساعت یا روزهای اول بترکند و به صورت زخم باقی بمانند.

درواقع این ضایعات بیشتر زخمی هستند و وقتی بیمار به پزشک مراجعه می‌کند ضایعه معمولا به صورت یک زخم در ناحیه تناسلی است.   جوش‌ها معمولا بسیار دردناک هستند و شخص خیلی زود متوجه آن می‌شود. در اغلب موارد، تب و علائم عمومی مثل درد بدن، سر درد، ضعف و بی‌حالی نیز دیده می‌شود.

غدد لنفاوی ناحیه کشاله ران بزرگ می‌شوند و معمولا در معاینه هم دردناک هستند. به‌خصوص در خانم‌ها اگر این زخم‌ها در اطراف مجرای ادرار ایجاد شوند به شدت سوزش ادرار پیدا می‌کنند. گاهی‌اوقات آنقدر ضایعه شدید است که ممکن است شبکه عصبی ناحیه لگن را هم درگیر کرده و فرد را دچار احتباس ادرار کند.

این ویروس ریشه‌کن نمی‌شود

اولین بار که شخص به این ویروس مبتلا می‌شود بیماری دوره بسیار طولانی دارد. گاهی اوقات  2 تا 4 هفته طول می‌کشد تا ضایعات به تدریج از بین بروند و دردشان کم شود.

در تمام طول دوره حاد بیماری، فرد می‌تواند ویروس را از طریق ترشحات تناسلی و تماس پوستی ناحیه مبتلا به دیگران انتقال دهد. بعد از برطرف شدن علائم فرد وارد دوره‌ای می‌شود که فاز خوب شدن قطعی نیست به این دلیل که هر موقع مبتلا به ویروس هرپس چه تیپ یک و چه تیپ 2 می‌شویم، این ویروس در گانگلیون‌های عصبی بدن باقی می‌ماند. در نتیجه می‌تواند به صورت ضایعات عود کننده مکرر در طول زندگی تکرار شود کما اینکه خیلی‌ها این تجربه را در تبخال لب دارند.

بعضی‌ها هیچ علامتی ندارند!

یکی از مشکلات این است که فرد ممکن است با عود مکرر تبخال، دیگر علامتی نشان ندهد یا علائم آنقدر خفیف باشند که متوجه آن نشود. ممکن است فقط یک یا دو جوش کوچک باشد و درد خیلی خفیفی داشته باشد یا اصلا بدون التهاب و خارش باشد و حتی دیده نشود اما در عین حال بیمار می‌تواند ویروس را به دیگران انتقال دهد.

پس افرادی که سابقه تبخال دارند ممکن است در هر دوره‌ای از زندگی‌شان پخش ویروس داشته باشند و این پخش باعث می‌شود دوباره با تماس بتوانند آن را به فرد دیگر منتقل کنند؛ اگرچه ممکن است ظاهر ناحیه تناسلی هیچ ضایعه‌ای را نشان ندهد.

عوارض خطرناک دارد یا ندارد؟

در کسانی که نقص سیستم ایمنی ندارند معمولا این ویروس مشکل جدی ایجاد نمی‌کند؛ ضایعه برای مدتی ایجاد می‌شود و فرد را آزار می‌دهد و بعد از بین می‌رود.

 عوارض سیستمیک و درگیر کردن سایر احشا و قسمت‌های بدن معمولا دیده نمی‌شود. اما در بعضی موارد ممکن است حتی در افرادی که نقص سیستم ایمنی هم ندارند درگیری ریه، کبد، مغز و بعضی اوقات به صورت پخش ویروس در بدن مثل آبله مرغان دیده شود. با این حال این عوارض اغلب در افرادی که نقص سیستم ایمنی دارند،  اتفاق می‌افتد.

بستگی به سیستم ایمنی دارد

شدت تکرار تبخال بستگی به سیستم ایمنی فرد دارد. هرچه سیستم ایمنی ضعیف‌تر باشد یا فرد به هر دلیلی نسبت به عفونت‌ها مستعد‌تر باشد، عود تبخال می‌تواند سریع‌تر و شدیدتر شود. برای مثال کسانی که بیماری نقص ایمنی جدی مانند HIV دارند، افرادی که شیمی‌درمانی می‌شوند یا پیوند عضو داشته اند، افرادی که استروئید (کورتون) مصرف می‌کنند یا حتی کسانی که بی‌خوابی‌های طولانی‌مدت کشیده‌اند یا کاهش وزن و استرس خیلی شدید داشته‌اند ممکن است عود بیشتری داشته باشند.

درواقع عود این ضایعات دیگر ارتباطی با تماس جنسی نخواهد داشت. یعنی بار اول که فرد مبتلا می‌شود به دنبال تماس جنسی است؛ دفعات بعدی عود خود ویروس است که اتفاق می‌افتد.

فقط در 72 ساعت اول

وقتی برای اولین‌بار ویروس وارد بدن می‌شود و علائم پرسر و صدا ایجاد می‌کند به‌خصوص در 72‌ساعت اول اگر فرد به پزشک مراجعه کند، می‌توان به سرعت درمان ضدویروس را برای او شروع و به این ترتیب تا حد زیادی علائم را کنترل كرد، یعنی به جای اینکه ویروس هفته‌ها طول بکشد تا از بدن دفع شود با این کار می‌توانیم طول دفع ویروس را کوتاه کنیم همچنین خطر ابتلا را برای اطرافیان بیمار کاهش دهیم. این درمان، علائم، سوزش، درد، تب و... بیمار را تخفیف می‌دهد در نتیجه به نفع بیمار است که به سرعت به پزشک مراجعه کند.

اگر فرد بعد از 72 ساعت مراجعه کند معمولا درمان ضد ویروس خیلی برایش موثر نیست اما با این حال اگر علائم خیلی شدیدی داشته باشد درمان را حتی بعد از 72ساعت هم شروع می‌کنیم. در کل بهترین زمان مراجعه 3 روز اول است؛ یعنی بعد از اینکه بیمار اولین جوش، درد، تب و سوزش را احساس می‌کند. البته چه درمان ضدویروس بدهیم و چه ندهیم این دوره 2 تا 4 هفته‌ای طی می‌شود و فرد خود به خود بهبود پیدا می‌کند. بعد از اینکه ضایعات خوب شدند معمولا دیگر انتقالی رخ نمی‌دهد.

این ویروس تا آخر عمر در بدن باقی می‌ماند

اگر بیمار در مرحله حاد و به خصوص در 72ساعت اول مراجعه كند و اولین‌بار ابتلایش باشد، حتما باید درمان شود. این درمان از خانواده ضد‌ویروس تبخال است و «آسیکلوویر» نام دارد. البته هم‌خانواده‌های آن مثل «فامسیکلوویر» یا «والاسیکلوویر» نیز در دسترس هستند. درمان با این داروها بین 3 تا 5 روز بسته به شدت ضایعات تجویز می‌شود. در کسانی که عود مکرر دارند یعنی به‌طور متوسط در سال اول بیشتر از چهار‌بار عود تبخال دارند، باید درمان طولانی‌مدت شود. این درمان کاملا باید با تصمیم پزشک متخصص باشد و تنها درصورتی تجویز شود که عودهای مکرر فرد را خیلی آزار می‌دهد.

خانم‌های باردار بیشتر مراقب باشند

اگر خانم بارداری مبتلا به تبخال تناسلی شود انتقالش به نوزاد به دو صورت عمده است. مهم‌ترین و شایع‌ترین راه انتقال به نوزاد هنگام عبور از کانال تولد است. یعنی اگر مادر ضایعه فعال تبخال تناسلی داشته باشد و همان موقع زایمان انجام شود و نوزاد از کانال زایمان رد شود احتمال اینکه مبتلا شود، زیاد است.

این در حالی است که هرپس نوزادی خیلی شدید و خطرناک است. راه دوم انتقال مادر به جنین از طریق داخل رحمی یا دوران جنینی است. یعنی زمانی که جنین در رحم است مادر مبتلا به تبخال تناسلی شود و آن را به جنین منتقل کند. بنابراین نوعی عفونت داخل رحمی محسوب می‌شود و می‌تواند منجر به عوارض مختلف، سندرم‌های نقص مادرزادی جنین، زایمان زودرس و... شود که همه این موارد درمان‌های خاص خود را دارند.