اغلب اوقات وقتی دردی را در قسمتی از بدن احساس می‌کنیم، ناخودآگاه و به طور غریزی آن نقطه را ماساژ می‌دهیم، مثلا زمانی که سردرد داریم ناخودآگاه شروع به ماساژ شقیقه و پیشانی خود می‌کنیم، یا زمانی که پشت، کمر یا عضلات دست و پایمان دچار گرفتگی و درد می‌شود، از کسی می‌خواهیم این نواحی را مشت و مال دهد. در واقع برای افرادی که تجربه مشت و مال دارند، ماساژ خیلی لذتبخش و مفرح جان است.
انگار با ماساژ یک انرژی مسدود‌شده از بدن آزاد شده و به حرکت در‌می‌آید و آن وقت است که نفس‌مان بالا می‌آید و به آرامشی خوشایند دست می‌یابیم.
دکتر محمدعلی زارعیان، پزشک و دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران در این باره می‌گوید:
ماساژ، یک واکنش طبیعی و غریزی به درد است و در طب سنتی، درمان با تکیه بر فشار انگشتان بر نقاط مختلف بدن با عنوان بازتاب درمانی یا درمان منطقه‌ای شناخته شده است که در طب ایرانی نیز غمز (به معنای با دست فشردن) کارکردی شبیه ماساژ و بازتاب‌درمانی دارد.
این روش درمانی، یک درمان مکمل بوده و یکی از کارآمدترین روش‌های بازتاب درمانی، ماساژ قسمت‌های مختلف و خاص کف پاست که هر قسمت از مسیرهای مختلفی با یکی از اندام‌های بدن در ارتباط است و می‌تواند با به تعادل رساندن انرژی و افزایش جریان گردش خون، سبب افزایش جذب مواد مغذی و دفع مواد زاید در عضو مورد نظر شود و از این طریق جریان آسیب‌زا را از عضو درگیر منحرف کرده و به این طریق با تسکین درد از میزان آسیب بکاهد.
از سوی دیگر با ماساژ، سیستم عصبی که مسبب ترشح هورمون‌ها، آنزیم‌ها، مسکن‌های طبیعی و هورمون شادی‌بخش است، عملکرد مطلوب‌تری پیدا می‌کند و موجب کاهش استرس و اضطراب و افزایش تمرکز و به جریان افتادن دیدگاه‌های مثبت ذهنی می‌شود.
با ماساژ کف پا از مصرف مسکن‌ها بکاهید
دکتر زارعیان با تاکید بر این‌که بازتاب موثر درمانی از طریق ماساژ کف پا نیاز به کسب مهارت‌های کافی داشته و هر کسی نمی‌تواند بدون آموزش از این روش به اثر‌بخشی مطلوب دست یابد، می‌گوید:
با فراگیری و یادگیری اصولی و مطالعه کتب آموزشی مربوط به ماساژ درمانی می‌توانید تا حدودی برخی نیازهای ابتدایی خود را برای تسکین و بهبود درد در خانه و محل کار برطرف کرده و بر این اساس کمتر از داروهای مسکن و آرامبخش‌ها استفاده کنید، به عنوان مثال هنگام سردرد، تنگی نفس، گرفتگی‌های عضلانی، دردهای مفصلی، استرس و اضطراب و... می‌توانید از تکنیک‌های ماساژ درمانی استفاده کنید.
کدام اندام به کدام قسمت کف پا ربط دارد؟
این پژوهشگر طب سنتی با اشاره به این‌که بازتاب ماساژ پای چپ مربوط به اندام‌های سمت چپ و پای راست مربوط به اعضای سمت راست بدن است، می‌گوید:
برای بازتاب کف پا نقشه‌های مختلفی از اندام در کف پا طراحی شده است و بر اساس آن بازتاب درمانی صورت می‌گیرد. یکی از این نقشه‌ها فشار یا ماساژ انگشتان پا است که می‌تواند روی پایانه‌های عصبی سر و گردن و پیشانی اثر مطلوبی گذارد و درمانگران برای تسکین درد در این نواحی با کمک سر انگشت شست دست و سبابه به طوری که فشار محکم و عمیق بوده، اما آزاردهنده نباشد، به ماساژ این نواحی می‌پردازند. ضمن این‌که عملکرد مغز و حس بینایی، بویایی و شنوایی نیز با ماساژ این قسمت‌ها تقویت می‌شود.
کمی پایین‌تر از انگشتان پا، درست در سینه پا که گوشتی‌ترین قسمت کف پاست، نقاطی وجود دارد که فشار و ماساژ آن به بهبود عملکرد قلب، ریه و تنفس بهتر کمک می‌کند و برای افرادی که از درد قلب رنج می‌برند و بیماران با مشکلات تنفسی از قبیل آسم، تنگی و حساسیت تنفسی مطلوب است.
کمی پایین‌تر از این ناحیه نقاط مربوط به کلیه‌ها، معده و کبد قرار دارد که ماساژ آن به سم‌زدایی بدن و هضم بهتر غذا کمک می‌کند.
در کف هر دو پا بالاتر از پاشنه پا نقطه‌ای وجود دارد که به مثانه و روده مربوط می‌شود. با دریافت ماساژ در این نقطه علاوه بر بهبود عملکرد مثانه می‌توان به رفع یبوست و افزایش تحرک روده کوچک و بزرگ کمک کرد.
روی پاشنه پا کمربندی بسیار باریک وجود دارد که به اعصاب سیاتیک بدن متصل است و بیشترین تاثیر را روی سیاتیک دارد. این عصب که از کمر تا ساق پا کشیده شده است هنگام شروع اسپاسم (گرفتگی) علاوه بر درد شدید موجب بروز اختلال در حرکت می‌شود. با ماساژ این نقطه می‌توان به التیام گرفتگی و تسکین درد سیاتیک کمک کرد.
در طرف بیرونی کف پا نقاط مربوط به بازوها و شانه قرار دارد. افرادی که طی روز فعالیت‌های بدنی سنگین دارند و نیاز به کسب قدرت و توان در بازوهایشان داشته یا مدام پشت میز می‌نشینند و از دست‌هایشان کار بیشتری می‌کشند با ماساژ این ناحیه می‌توانند به عملکرد و تسکین بهتری دست یابند.
قسمت داخلی در طول قوس کف پا، پایانه‌های عصبی ستون فقرات قرار دارد و درست در مرکز پاشنه پا نقاط مربوط به قسمت‌های پایین کمر یعنی بیضه‌ها و تخمدان‌ها قرار گرفته که اجرای این تکنیک می‌تواند به بهبود عملکرد اندام‌های جنسی و تناسلی و تقویت آن بینجامد.
اضطراب و دلشوره را از طریق پا تخلیه کنید
اما آیا برای کاهش استرس و اضطراب و فشارهای روزمره زندگی، نقطه‌ای برای ماساژ در پا وجود دارد؟
دکتر زارعیان در این باره می‌گوید: حکما پیاده‌روی را یکی از مسیرهای دفع مواد بیماری‌زا برشمرده‌اند و بالطبع افرادی که به دلایل مختلف دچار اضطراب و دلشوره هستند، می‌توانند با یک پیاده‌روی منظم روزانه و همچنین پیاده‌روی در زمان ایجاد استرس به تخلیه اضطراب کمک کنند. البته اگر دقت کنید، می‌بینید یکی از کارهایی که در زمان اضطراب به طور ناخودآگاه اتفاق می‌افتد میل به تکان دادن پاها یا میل به قدم زدن است.
هرگز، سنگ پا را گم نکنید
این متخصص با اشاره به این‌که بر اساس نظر حکمای طب ایرانی برای حفظ سلامت می‌توان با استفاده از سنگ پای متناسب با پوست در حمام اقدام به تحریک کف پا کرد و از آثار مطلوب آن بهره برد، می‌گوید: استفاده از سنگ پا در حمام بویژه در پیشگیری از بیماری‌های سر از جمله تمام انواع سردرد موثر دانسته شده است.
همچنین استفاده از کفش مناسب، مالیدن مرتب عضلات ساق و کف پا، تمیز نگه داشتن پاها و توجه به حرارت پاها (گرم نگه داشتن آنها در سرما و پرهیز از سرد شدن) نقش بسزایی در سلامت اندام‌های مختلف بدن دارد و در این باره بسیار توصیه شده است.
چه موقع باید به درمانگر مراجعه کنیم؟
دکتر زارعیان در پاسخ به این پرسش که آیا امکان دارد در اثر ماساژ نامناسب عوارضی در فرد پدیدار شود، می‌گوید: از نظر طب سنتی ایرانی بازتاب درمانی یا غمز با انتقال مواد عامل بیماری از عضو درگیر موجب تسکین و درمان می‌شود، اما همین عملکرد اگر بدون آمادگی لازم و بدون شناخت صحیح صورت بگیرد می‌تواند به عارضه منجر شود؛ یعنی همان‌گونه که ماساژ می‌تواند موجب تسکین بیماری شود به همان میزان نیز می‌تواند باعث تشدید علائم و عوارض بیماری شود.
در نتیجه در موارد بیماری‌های جدی‌تر باید به درمانگرانی مراجعه شود که علاوه بر آگاهی به ظرایف بازتاب درمانی، از عوامل ایجاد‌کننده بیماری‌های مختلف، مسیر جابه‌جایی مواد در بدن و اصول مطرح در طب ایرانی نیز اطلاع کافی داشته باشند.
به عبارتی اگر کسی با اشراف بر تمام موارد گفته شده به این عمل اقدام کند، می‌تواند عامل تسکین بیماری در افراد مختلف از پیر و جوان و کودک و زن و مرد گردد که با توجه به ظرایف مورد نیاز در بازتاب درمانی، انجام این روش در بیماری‌ها و مشکلات جدی به صورت خوددرمانی توصیه نمی‌شود.
