روستاهای پلکانی، یکی از جاذبه های تورسیتی در نقاط کوهستانی هستند. روستاهایی که در مناطق بکر و عموما صعب العبور ساخته شده اندو شکل و شمایل کوچه ها و معابر ان از دور باعث زیبایی حیرت انگیزی شده و در هم رفتگی ساختمان ها و کوچه ها در آنها هم محیط زندگی جالبی را برای این روستانشینان به وجود می آورد. البته این روستاها آنطور که در بیشتر پوسترها دیده می شود اروپایی هستنتد اما در کشور خودمان هم در سرزمین های کوهستانی، روستاهای پلکانی زیادی وجود دارد. در اینجا با 10 تای آنها آشنا می شویم.

زیباترین روستای تمام سنگی

اگر می خواهید از دیدن یک معماری سنگی بی نظیر لذت ببرید باید به روستای پالنگان بروید. یکی از مهمترین جاذبه های این روستا سنگچین بودن خانه هایش است. این روستا به خاطر معماری سنگچینی، زیباترین روستای پلکانی تمام سنگی ایران است. برای رفتن به این روستا باید خودتان را به 45 کیلومتری شهر کامیاران و ابتدای روستای اورامان تخت کردستان برسانید. روستایی که قدمتش به پیش از اسلام بازمی گردد. «چشمه های پرآب، دره ای زیبا به نام تنگیور و نمای تمام سنگی، جلوه خاص و منحصر به فردی به این روستا بخشیده است.»

مصطفی منصوری کارشناس گردشگری با گفتن این حرف ها از جاذبه های دیگر روستای پالنگان برایمان می گوید: «تابستان های معتدل و سرسبز و زمستان های پوشیده از برف پالنگان باعث می شود که این روستا در همه فصول مثل گوهری در میان کوه ها بدرخشد.»
 

البته تصور نکنید که اینها تنها جاذبه های گردشگری روستای پالنگان است چرا که وقتی به این روستا برسید می توانید از قلعه زیبا و تاریخی اینجا هم بازدید کنید. قلعه ای که چهار قرن قدمت دارد. «البته به لیست گردشگری تان می توانید چشمه های دائمی آب معدنی و آبشارهای پلکانی این روستا را هم اضافه کنید.»

حالا اگر با این توصیف ها از روستای تمام سنگی پالنگان حال و هوای آنجا را کرده اید، باید به شما بگوییم که برای رسیدن به این منطقه کوهستانی باید فکر تردد با وسایل نقلیه موتوری را از سرتان بیرون کنید. چون از یک مسیر به بعد باید روی پاهایتان حساب باز کنید. 
 

ماسوله دوم

در دامنه کوه های بینالود روستایی جا خوش کرده که می توان آن را از جاذبه های دیدنی و طبیعی مشهد به حساب آورد. روستای کنگ چشم اندازهای کوهستانی زیبا و چشم های روان دارد. مهدی رضوانی کارشناس گردشگری اداره میراث فرهنگی مشهد می گوید: «کنگ در لغت به معنای پرنده ای قوی پنجه یا دژی مستحکم است. این روستا در 19 کیلومتری غرب طرقبه و 29 کیلومتری شهر مشهد واقع شده.» معماری روستای کنگ شباهت بسیار زیادی به معماری ماسوله دارد و بام هر خانه حیاط منزل خانه بالادستی آن است. مسجد و تکیه ای 150 ساله از جاذبه های گردشگری این روستاست. 
 

البته تصور نکنید که روستای کنگ یک روستای خشک و بی آب و علف است چرا که این روستای پلکانی را اهالی به خاطر باغ های سرسبزی که دارد می شناسد. «پیشنهاد ما به شما این است که در هنگام ورود به این روستا حتما از دستپخت بانوان کنگانی بچشید. در سرمای زمستان آش گزینه دلچسبی محسوب می شود و آش لذیذی که با نوعی سبزی کوهی و سیب زمینی در این روستا پخته می شود بسیار خوشمزه و مورد توجه گردشگران است. غذایی محلی که به آن «گرتله» می گویند.»
در حال حاضر این روستا علاوه بر گردشگران پاتوق کوهنوردان ماجراجوست. در واقع وجود کوهستان زیبا و پرشیب روستای کنگ این کوهنوردان را به اینجا می کشاند.
 

روستای شگفت انگیز ایران

خیلی ها با مناظر حیرت انگیز و دیدنی مناطق جلفا، کلیبر و ارسباران آشنایی دارند. روستای مورد نظر ما هم در حاشیه سواحل ارس و در دل کوه های سر به فلک کشیده یا قوتی سبز، جا خوش کرده است. یعنی جایی در استان آذربایجان شرقی.
آسمان آبی، رود روان، جنگل و حتی تردد گروهی از آهوان در روستا باعث شده تا «اشتبین» به روستای شگفت انگیز ایران مشهور شود. روستایی که قدمتش به زمان شاه طهماسب صفوی بازمی گردد. احسان قلی پور کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری استان آذربایجان شرقی درباره این روستا می گوید: «اشتبین از مجموعه سه آـبادی به نام های هراس، سیاوشان و جعفرآباد تشکیل شده و سابقه تاریخی کهنی داراد. چندین کتیبه به خطر ثلث مربوط به زمان شاه طهماسب صفوی، یک گورستان قدیمی، کتیبه های مرمرین مربوط به قرن های نهم و دهم هجری حکایت از پیشینه تاریخی گرانبهای اشتبین دارد.»
 

خانه های روستای اشتبین معماری بسیار زیبایی دارد و در اینجا هم حیاط هر خانه پشت بام خانه دیگر است اما چیزی که در این روستا، به وضوح توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند وجود کارگاه های تولید ابریشم در کوچه پس کوچه هاست. «در اشتبین گردشگران می توانند از میوه های باغی و محصولات جالیز اشتبین که بسیار مرغوب هستند استفاده کنند.» انار، انجیر، گردو، گلابی، آلبالو، زردآلو، انگور، سماق، زغال اخته، ازگیل، انگور و توت از جمله محصولات تر و تازه باغات این روستا به حساب می آیند.
 

نگین نیشابور

اینجا بوژان است. روستایی که مروارید گردشگری نیشابور به حساب می آید. شهر نیشابور یکی از شهرهای مهم و پر رونق گردشگری ایران بوده است. در هنگام ورودتان به نیشابور می توانید از جاده آسفالتی که به این شهر ختم می شود، وارد روستایی زیبا با آب و هوایی خاص و طبیعتی منحصر به فرد شوید.
در اینجا آبشاری زیبا و رودخانه ای که اطرافت آن را باغ های میوه پوشانده، چشم اندازی رویایی را برای گردشگران رقم زده است. مهدی رضوانی کارشناس گردشگری مشهد درباره روستای بوژان اینطور تعریف می کند: «بوژان با ارتفاع 1600 متر در 13 کیلومتری شمال شرق نیشابور و 120 کیلومتری مشهد واقع شده. بافت این روستا به شکل پلکانی است و از معماری سنتی و خاصی الهام گرفته که بازدید از آن خالی از لطف نیست.»
 

این روستای کوهستانی که در دره جنوبی بینالود قرار گرفته دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با زمستان های سرد و تابستان های معتدل است. «در مورد وجه تسمیه بوژان چند نظریه وجود دارتد. اول اینکه بوژان به معنای رشد کرده است، دوم اینکه نام گیاهی است که برگ های ریز و ساقه های دراز دارد و در این روستا به وفور یافت می شود و سوم اینکه کلمه بوژان گرفته شده از پسوند مناطقی است به نام چشمه ساران یا مرغزاران.» اما در نهایت به گفته آقای رضوانی بوژان به معنای مکانی است که در آن درختان سرسبز و رودهای پر آب جاری است.
 

جواهر کردستان

«اورامان تخت» همه ساله پذیرای تعداد زیادی از گردشگران خارجی وداخلی است و از دیگر روستاهای پلکانی معروف تر است. اورامان در دل رشته کوه های زاگرس و ابتدای حوضه آبریز یکی از رودخانه های کردستان واقع شده. روستایی با معماری منحصر به فرد که در میان جاده های پر پیچ و خم مثل سرو روییده است. شیب تند و وجود کوه هایی بلند در این روستا، چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.
«برای رسیدن به اورامان تخت از دو مسیر می توانید وارد شوید چرا که این روستا از یک طرف در 65 کیلومتری مریوان و از طرف دیگر در 170 کیلومتری سنندج جا خوش کرده.»
مصطفی منصوری کارشناس گردشگری استان کردستان این حرف ها را می زند و در ادامه می افزاید: «اورامان تخت یعنی مرکز سلطنت. این مکان در گذشته مرکز حکومت اورامی ها بوده است.»
 

به گفته آقای منصوری آنچه که گردشگران خارجی و داخلی را به این روستای زیبا و متمدن می کشاند، برگزاری مراسمی است که هر ساله در این روستا اجرا می شود. «در اینگونه مراسم اهالی روستا در آ« با لباس محلی خود ظاهر می شوند و اقدام به برپایی رسوم خاص خود می کنند و در این مراسم شما فرصت این را دارید که از غذاهای محلی که در طول مراسم پخش می شود بچشید و یک روز شاد و به یادماندنی را در کنار اهالی این روستا رقم بزنید.»
 

روستایی با نمای صندل

اسفیدان یا اسپیدان فرقی نمی کند. جایی که ما به هوای دیدن دره ها، آبشارها و قلعه های بکر و نادرش می رویم دیگر نام آن نمی تواند فرقی برایمان داشته باشد. چرا که تنها چیزی که با پایان این سفر رویایی در ذهنمان خواهد ماند طبیعت بکر منطقه اسپیدان است. این روستا در میان دره ای زیبا واقع شده و اطراف آن را کوه های مرتفعی فرا گرفته است. مهدی رضوانی کارشناس میراث فرهنگی منطقه صحبت های خود را از زیبایی های اسپیدان اینطور شروع می کند: «روستای اسپیدان در شهرستان بجنورد واقع شده. اینجا را همه به خاطر آب و هوای خوشی که دارد می شناسند.»
اسپیدان یکی از روستاهای بزرگ استان خراسان شمالی به حساب می آید. روستایی که قدمت آن نزدیک به هشت قرن است. «درختان صندل با قطر تنه حدود 2.65 متر نماد و سمبل این روستاست.»
 

اسپیدان با بافت قدیمی و پلکانی زیبا، در میان دره ای سرسبز واقع شده اما از دیگر جاذبه های آن می توان به وجود چشمه آب معدنی و آبشار هنرور در فاصله سه کیلومتری اسپیدان اشاره کرد. «تاش قلعه، در غرب اسپیدان واقع شده. دیواره ای صخره ای که نشان از گذشته های دور دارد. برج فاری مالاق و قارقه برج های سنگی قدیمی در اطراف روستا بوده که هنوز قسمتی از پایه های آن باقی مانده است.»
 

هواخوری در هجیج

هجیج در دامنه کوه واقع شده. دارای گیاهانی خودرو، گل های رنگارنگ و درختاتنی سر به فلک کشیده است. همین ها کافی است تا پای گردشگران به هجیج باز شود. می پرسید هجیج کجاست؟ روستایی واقع در استان کرمانشاه. منطقه ای که می گویند یکی از پرجاذبه ترین نقاط استان و از مناطق دیدنی اورامانات است و در 25 کیلومتری شهرستان پاوه قرار دارد. در این روستا هم می توانید با بالا رفتن از پله ها و عبور از میان خانه های پلکانی شکل و دیدن معماری بی نظیر هجیج حسابی سرگرم شوید. 
 

احسان احمدی نصر مسئول روابط عمومی میراث فرهنگی استان کرمانشاه می گوید: «هجیج روستای پلکانی پرپیچ و خم با خیابان های نیم دایره ای و ساختمان هایی مشرف به دره است. وجود رودخانه سیروان، هجیج را به یکی از شگفت انگیزترین روستاهای ایران تبدیل کرده است. «خانه های هجیج همگی از سنگ ساخته شده است و همین مسئله چشم انداز زیبایی به این روستای پلکانی بخشیده است.»
به گفته آقای نصر چشمه بل که آب آن به رودخانه سیروان می ریزد، از دیگر جاذبه های روستا هجیج به شمار می رود. جالب اینکه آب این چشمه در هیچ فصلی از سال کم نمی شود و از بهترین آب معدنی های جهان به حساب می آید.
 

سرزمین شکوفه های سیب

شاید دلتان بخواهد برای چند روز هم که شده از دغدغه های شهری دور شوید و به جایی بروید که به سرزمین شکوفه های سیب معروف است. منطقه ای که بوی شکوفه های سیب هوش از سرتان می پراند. از روستای پلکانی روبین در 24 کیلومتری شمال اسفراین و 52 کیلومتری جنوب شرقی بجنورد حرف می زنیم. منطقه ای که در میان یکی از دره های دامنه جنوبی کوه آلاداغ شده است. «کوچه های پیچ در پیچ، بافت قدیمی خانه هات و شیب کوچه ها از مشخصات بارز این روستای رویین است.» 
 

رضوانی کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری مشهد می گوید: «به رویین، روستای شکوفه های سیب می گویند، چرا که هنگام بهار تنها چیزی که چشم نوازی می کند، شکوفه های درخت سیب است که منظره زیبا و چشم نوازی را به این روستای پلکانی می بخشد. در میان کوه های سر به فلک کشیده آلاداغ، زیبایی مسحورکننده این روستا با خانه های پلکانی، باغ های انبوه میوه و دره ها و شکوفه های سیب صحنه زیبایی را از رویین به نمایش گذاشته است.»
به گفته آقای رضوانی ساخت خانه های این روستا در ارتفاعات و همچنین وجود رودخانه ای پر آب در این روستا باعث سرسبزی آن شده و به خاطر همین سرسبزی است که این روستا، به رویین شهرت پیدا کرده است. «رویین با قدمتی 500 ساله و تپه های باستانی توانسته جزو یکی از برترین روستاهای پلکانی ایران در نظر گرفته شود.»
 

به دور از مدرنیسم

«انگار در این روستا زمان متوقف شده چرا که اهالی این روستا با همان ساختار و شکل سنتی زندگی می کنندو سبک زندگی شان تا به حال تغییری نکرده است. علاوه بر فرهنگ و آداب و رسوم روستاییان، گویش شان هم دست نخورده باقی مانده است. در واقع در اینجا از مدرنیته و زندگی شهری خبری نیست.»
کیوان نامجو کارشناس گردشگری چهارمحال و بختیاری، از روستای «سر آقا سید» کوهرنگ برایمان می گوید. به گفته او پس از عبور از مسیر پر پیچ و خم و کوهستان های استان چهارمحال و بختیاری به آبادی می رسیم که از میان کوه ها سر بر کشیده، روستای زیبایی به نام سر آقا سید کوهرنگ. «سر آقا سید در فاصله 140 کیلومتری شهر کرد قرار دارد با خانه هایی تمام خشت و همچنین معماری پلکانی. این روستا به ماسوله زاگرس هم معروف شده است.»
 

به گفته نامجو، معماری روستای «سر آقا سید» کوهرنگ مانند تمام روستاهای پلکانی ایران است. در این روستا مثل ماسوله پشت بام ها، حیاط منزل بالایی هستند. این روستا علاوه بر معماری زیبا دارای چشمه سارها، باغ های میوه و طبیعت سرشار از زیبایی منحصر به فرد در استان است: «نام این روستا از امامزاده ای به نام سر آقا سید گرفته شده.»
به گفته آقای کارشناس فصل های بهار و تابستان بهترین زمان برای رفتن و پیدا کردن خلوتی برای آرامش در این روستاست تا بتوان چند روزی از زندگی شهری رها شد و در طبیعت این روستا خوش گذراند.
 

روستایی با لباس سیب و زردآلو

اگر انبوه و تراکم درختان سیب و زردآلو مجال بدهد، می توانید از لابلای آنها منظره جالب خانه هایی را ببینید که معماری شان با کاه و گل اندود کردن گره خورده است. خانه ها پشت به پشت هم، مثل قطاری از الوار، از دامنه کوه بالا رفته اند و تمام فضای موجود بین آنها را درختان بلند و کهنی پر کرده است که آویزهای زرد، سبز و سرخی از جنس زردآلو، گردو و سیب دارد.
 

احسان قلی پور کارشناس گردشگری در این باره می گوید: «زنوزق روستایی است که در دل کوه های سرسبز آذربایجان شرقی واقع شده. این روستا بیش از 800 سال قدمت دارد. گورستان قدیمی با سنگ نوشته های مربوط به قرن نهم هجری قمری، قلعه زنوزق، آبشار دامجی قیه و سد قلعه از جاذبه های تاریخی این روستا به شمار می آیند.»
زنوزق علاوه بر زیبایی بی مانندش این روزها عنوان بزرگترین روستای پلکانی ایران را یدک می کشد.