كرمانشاه یكی از شهرهای باستانی ایران است و گفته می‌شود كه آن را طهمورث دیوبند، پادشاه افسانه‌ای پیشدادیان ساخته است و برخی نیز بنای آن را به بهرام پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند.
جاذبه های گردشگری
طاق بستان، كرمانشاه
طاق بستان یا «طاق وستان» در سمت راست ورودی شهر كرمانشاه، در شمال‌شرقی این شهر، مجموعه‌ای از سنگ نگاره‌ها و سنگ نبشته‌های دوره ساسانی است كه با فضای مركبی از كوه، چشمه و آب به گردشگاهی مصفا و چشم اندازی دل‌انگیز بدل شده است.
پس از ورود به مدخل طاق بستان، نخستین سنگ‌‌نگاره به اردشیر دوم مربوط است. اردشیر بین اهورامزدا و میترا قرار گرفته، روی خود را به سوی اهورامزدا برگردانده و با دست چپ حلقه مودت را از وی دریافت می‌كند. زیر پای شاه و اهورامزدا دشمن یا «اهریمن» بر زمین افكنده شده است. بعد از این نقش، طاق كوچكی قرار دارد كه پیكره شاپور دوم و پسرش شاپور سوم بر آن دیده می‌شود. بالای هر كدام از این سنگ نگاره‌ها در سطوری به خط پهلوی ساسانی صاحب نقش معرفی شده است.
در سومین بخش از این مجموعه، مدخل طاق از بالا تاپایین سنگ نگاره زیبایی از نقش فرشتگان بالدار، درخت زندگی، مجالس شكار گراز در بیشه‌زار و شكار مرغان و... به‌جامانده است كه همراه با نوازندگان، یك مجلس شادمانی را حكایت می‌كند. در پایین این نقش، سواری براسب، زره پوش و مسلح است كه برخی آن را «نقش پیروز ساسانی» و برخی دیگر نقش خسرو پرویز می‌دانند.
غار پراو
این غار در كوه پراو از سلسله جبال زاگرس در شمال شهرستان كرمانشاه واقع شده است. غار پُراو بزرگ‌ترین غار آهكی دنیاست و ساختمان آن به دوران سوم زمین‌شناسی مربوط است. در داخل این غار 26 حلقه چاه به عمق‌های مختلف 5 تا 42 متر وجود دارد. دهانه غار به صورت سوراخ نسبتا كوچكی است كه به فضاهای كوچك و بزرگ و شعب متعدد و سنگ‌های عظیم كه در بین هر كدام از آن‌ها حفره‌ها و پرتگاه‌هایی به‌وجود آمده، منتهی می‌شود. در آذرماه غار به وسیله «چكیده» و «چكنده»های یخی پوشیده می‌شود و زیبایی خاصی به آن می‌بخشد. صعود به این غار به تجهیزات پیشرفته غارنوردی نیاز دارد و افراد عادی نمی توانند داخل بروند.
مسجد جامع كرمانشاه
این مسجد از آثار قابل توجه اواخر دوره زندیه است كه در سال 1196 هجری قمری توسط حاج علی خان زنگنه حاكم كرمانشاه به جای مسجد قدیمی‌تری بناشده است. آنچه از بنای قدیمی مسجد باقی مانده، بخشی از شبستان ستون‌دار و هشتی ورودی است. شبستان‌كنونی به غیر از محراب تزئینات خاصی ندارد. در گوشه جنوب غربی بنا، پلكانی برای دسترسی به بالاخانه‌ای‌كه گویا زمانی قسمتی از مدرسه بود، ساخته شده است.
تكیه معاون الملك
حسینیه معاون الملك مشتمل بر سه بنای عباسیه، حسینیه و زینبیه است كه در مركز شهر كرمانشاه واقع شده است. تكیه 2 حیاط و یك عمارت در میان دارد و دیوارهای حسینیه به طور كلی از كاشی‌های گوناگون با رنگ‌های متنوع و زیبا پوشیده شده است. صورت رجال و بزرگان دوره قاجار به‌ویژه بزرگان مذهبی و عشایر كرمانشاه را با قلمی ظریف و رنگ‌های جذاب بر كاشی‌ها نقش كرده‌اند. موضوع بعضی از كاشی كاری‌ها به روایات، قصه‌ها و داستان‌های تاریخی و اساطیری و اخبار دینی و مذهبی مانند: بارگاه حضرت سلیمان، وقایع صحرای كربلا و عاشورا و رستم و سهراب مربوط است.
غار آسنگران
غار آسنگران در شمال غربی كوه‌های پررو در تنگه‌ای به نام «تنگ كوه» در 22 كیلومتری جاده كرمانشاه - سنندج قرار گرفته است. غار آسنگران چهارچاه به عمق‌های 4 ،8 ،16 و 36 متری دارد كه چاه‌های سوم و چهارم آن به هم راه دارند. در پایان غار، فضای استخر مانندی وجود دارد.
مسجد دولتشاه، كرمانشاه
این مسجد در میدان جوانشیر شهر كرمانشاه واقع شده و از آثار دوره قاجاری است كه‌توسط محمد علی میرزای دولتشاه (حاكم كرمانشاه در سال‌های 1221 تا 1237 هجری قمری و سرحددار عراقین) بناشده است. بنای مسجد دولتشاه در دوره اخیر تعمیر شده و سردر، صحن و شبستان زنانه و مردانه دارد. این مسجد به مسجد حاج ابوتراب معروف است و نام آن بر كتیبه كاشی سردر مسجد خوانده می‌شود
مسجد عمادالدوله، كرمانشاه
این مسجد در شهر كرمانشاه واقع شده و از آثار دوره قاجاری است. مسجد عمادالدوله به صورت چهار ایوانی بنا شده و مشتمل برسردر، صحن، ایوان، شبستان ستون‌دار و حجره‌های متعدد است.
بر كاشی كاری ایوان مسجد، كتیبه‌ای مشتمل بر قصیده‌ای در ذكر نام پادشاه - ناصرالدین‌شاه - نام بانی و تاریخ آن 1285 هجری قمری نوشته شده است. روی ایوان‌شرقی صحن مسجد، اتاقكی چوبین ساخته‌اند. ورودی مسجد از طریق این ایوان شرقی است كه با در چوبی‌بزرگی به راسته زرگرها مرتبط می‌شود.
نقش گودرز دوم اشكانی، بیستون
در جهت شرقی نقش برجسته میتریدات روی همان صخره، نقش یكی از جانشینان او یعنی گودرز دوم (51 - 46 م) كنده كاری شده است. در این نقش پیروزی گودرز دوم بر رقیبش مهرداد نشان داده می‌شود. این نقش دو سوار مسلح به نیزه را نشان می‌دهد. در دست فرشته حلقه گل پیروزی دیده می‌شود. در پشت سر گودرز نقش یكی از نزدیكانش حكاكی شده است. كتیبه‌ای به خط یونانی قدیم، نام این دو پادشاه را در برداشته كه امروزه به جز نام گودرز، بقیه كتیبه محو شده‌است.
كتیبه بیستون ، بیستون
متن كتیبه بیستون در سال 522 پیش از میلاد به دستور افسر جوان انگلیسی - هنری راولینسون - بر دل كوه حجاری‌شده به شرح جنگ‌های 2.5 ساله داریوش و مبارزات او برای رسیدن به سلطنت را تشریح می‌كند.
بر گرداگرد نقوش بیستون، كتیبه‌ای به سه خط و زبان پارسی باستان، ایلامی و آكدی به گویش بابلی نو كه متداول آن زمان بود، نگاشته شده است. ترجمه ایلامی كتیبه در سمت راست نقوش و نسخه دوم آن در سمت‌چپ به موازات كتیبه پارسی باستان و متن بابلی آن در بالای نسخه دوم ایلامی بر سینه كوه كنده شده است. كتیبه‌ها و ترجمه‌های تكمیلی اضافی نیز در اطراف دیواره تراشیده سمت راست دیده می‌شود. متن پارسی‌باستان كتیبه در 44 سطر به خط میخی زیبایی بر سطحی صیقل خورده، كنده شده است.
داریوش هخامنشی در تمام كتیبه‌ها هر بند را با این جمله آغاز می‌كند: «داریوش شاه می‌گوید» تكرار و بیان این جمله عظمت و قدرتی خاص به سبك نگارش كتیبه داده است. داریوش در سراسر كتیبه، پیروزی خود را خواست اهورامزدا دانسته و به این ترتیب تا حدی كتیبه رنگ دینی به خود گرفته است.
نقوش داریوش، صخره بیستون
این نقوش بر صخره بیستون به صورت برجسته كنده شده است. چهره اصلی این مجموعه، داریوش است كه تاجی كنگره‌دار بر سر دارد و پای چپ خود را بر سینه گئومات گذارده است. پشت سر او دو نفر از نگهبانان مخصوص ایستاده‌اند. بر بالای سر داریوش، نقش فَروَهر در پرواز است. فروهر در دست چپ حلقه‌ای را كه نشان پادشاهی است به داریوش هدیه می‌كند.
در برابر داریوش 90 تن از شورشگران‌كشورهای تابعه دست بسته و طناب برگردن، ایستاده‌اند. نقش داریوش در كوه بیستون، چون دیگر نقوش عهدهخامنشی، نشانه‌ای از نفوذ هنر بابلی و آشوری در تمدن هخامنشی است.
فراتاش (فرهاد تراش)، بیستون
در جهت جنوب حجاری داریوش بزرگ در كوه بیستون، دیواره حجاری شده عظیمی قرار دارد كه در بین مردم به «فراتاش» و «تخت فرهاد» معروف است و گفته می‌شود كه در حدود هزارسال بعد از داریوش، به فرمان خسرو دوم ساسانی در كوه بیستون تراشیده شده است. اهالی منطقه حجاری‌های فوق را كار فرهاد كوه‌‌كن می‌دانند و معتقدند كه فرهاد در عشق شیرین زن خسرو پرویز، بدین كار سنگین تن درداده است.
داستان شیرین و فرهاد الهام بخش شاعران زیادی در این مرز و بوم شده كه از جمله آن می‌توان به مثنوی عاشقانه خسرو و شیرین نظامی گنجوی اشاره كرد. طول دیواره فراتاش 180 متر است و در هیچ نقطه‌ای از ایران هیچ كوهی به این اندازه تراشیده نشده است.
مجسمه هركول ، بیستون
در حاشیه جاده بیستون به كرمانشاه، نقش برجسته مرد نیرومندی پهلو داده بر پوست‌شیر نمایان است. این نقش برجسته شخصی نیرومند و عریانی را نشان می‌دهد كه موی و ریش مجعددارد و بر پهلوی چپ روی نقش شیری در زیر سایه درختی لمیده است. در سمت چپ آن پیاله‌ای دیده می‌شود. این نقش دست راستش را روی پای راست قرار داده و پای چپش را تكیه‌گاه پای دیگر كرده است. طول مجسمه 147 سانتی متر است.
در پشت سر مجسمه، كتیبه و نقوشی دیده می‌شود كه به خط یونانی قدیم نوشته شده است. نقوش كنار كتیبه عبارت است از نقش یك درخت كه بر شاخه آن كمانی‌زده شده و دو سر آن نوك اردكی است. همچنین تیردانی پر از تیر بر شاخه درخت آویخته شده است. در دو طرف سكویی كه مجسمه بر روی آن قرار دارد، دیوارهای سنگی دیده می‌شود. دیوارها از سنگ نتراشیده چیده شده و با اندود گچ، روی آن را پوشانده‌اند.
نقش میتریدات اشكانی، بیستون
در زیر كتیبه هخامنشی بیستون، كهن‌ترین نقش برجسته پارتی كه تا امروز شناخته شده، بر جای مانده است. این نقش در سال 100 قبل از میلاد كنده كاری شده است و به نظر می‌رسد كه شاه اشكانی با انتخاب این مكان قصد داشته خود را از اعقاب هخامنشی قلمداد كند. این نقش از نظر هنری فاقدهر گونه حركت و از لحاظ تكنیك كودكانه است. نام كسانی كه در نقش دیده می‌شوند به خط یونانی نوشته شده‌است.
كاروانسرای بیستون (شیخ علیخان)
این كاروانسرا در بیستون واقع شده و در زمره كاروانسراهای چهارایوانی است كه توسط شیخ علیخان زنگنه (والی كرمانشاه) ساخته شده است. شكل ساختمان آن مستطیل است. در اطراف حیاط مستطیل شكل آن 47 اطاق برای مسافران ساخته شده است. كاروانسرا چهار برج دایره‌ای شكل در چهار گوشه و 14 اطاق در طرفین ورودی دارد. با توجه به نوع مصالح و آجر كاری بنا قدمت كاروانسرا به دوره‌صفوی می‌رسد، ولی در پی بنا از سنگ‌های حجاری شده دوره ساسانیان استفاده شده است. در بیستون بقایای كاروانسرای دیگری با پلان متفرقه به‌جا مانده كه به دوره اواخر ساسانی و اوایل اسلام مربوط است.
پل خسرو ، بیستون
بر سر راه قدیمی بیستون به تخت شیرین و سرماج، پایه‌های عظیم پلی معروف به پل‌خسرو به جا مانده است. بنای پل خسرو را به خسرو شاهنشاه ساسانی نسبت می‌دهند. پل خسرو تنها پلی است‌كه عرب‌ها از آن گذشته و پس از عبور از تخت شیرین و سرماج به نهاوند رفته و یزدگرد سوم آخرین شهریارساسانی را در آن شهر مغلوب كرده‌اند. پل خسرو با گذشت زمان، آسیب فراوان دیده است، به طوری كه درروزگار صفویه این پل غیر قابل استفاده بوده است.
پرستشگاه پارتی، بیستون
در شمال حجاری داریوش در بیستون، آثار بنایی از دوره پارتی باقی‌مانده است. این‌بنا پرستشگاهی است كه در زمان اشكانیان و همزمان با آثار دیگر این دوره در بیستون ساخته شده است. این پرستشگاه دوره پارتی كه روبروی تخته سنگ نقوش اشكانی قرار دارد، از دو صفه تشكیل شده كه بوسیله 10 پله بهم مربوط می‌شوند. این پله‌ها به طور نامنظم تا نقش ولگش ادامه دارد. در میان صفه بالایی، آتشدانی از سنگ‌كنده‌كاری شده است. سفالینه‌هایی از دوره پارتی در پیرامون دامنه كوه بیستون دیده می‌شود.
