بواسیر (همورویید) و شقاق مقعدی (فیسور) دو علت شایع درد و خونریزی هنگام اجابت مزاج به شمار می روند.

هموروئیدها بالشتک های عروقی طبیعی هستند که در ناحیه کانال مقعدی در قسمت انتهای روده بزرگ (راست روده) قرار دارند. این بالشتک ها در دو قسمت داخل و خارج کانال مقعد قرار دارند که به آن هموروئیدهای داخلی و خارجی می گویند.

هموروئیدها اندام های طبیعی این ناحیه هستند، اما در اثر زور زدن به دنبال یبوست و یا اسهال می توانند پرخون و متورم شده و در صورت تکرار یبوست و زور زدن موقع اجابت مزاج، این بالشتک های عروقی متورم و دچار پارگی و زخم شده و به صورت خونریزی و بیرون زدگی و گاهی درد به هنگام اجابت مزاج خود را نشان می دهند.

انواع هموروئید

هموروئیدهای داخلی از نظر شدت علائم به چهار درجه تقسیم می شوند:

درجه اول: خونریزی بدون بیرون زدگی.

درجه دوم: خونریزی همراه با بیرون زدگی که خودبه خود جا می رود.

درجه سوم: خونریزی به همراه بیرون زدگی که با دست جا می رود.

درجه چهارم: خونریزی به همراه بیرون زدگی که با دست جا نمی رود.

عوامل مهم و موثر در بروز هموروئید عبارتند از: یبوست مزمن،اسهال مزمن، زور زدن موقع اجابت مزاج، نشستن طولانی مدت در توالت، افزایش سن، عوامل ارثی، حاملگی، تحرک کم، مصرف غذاهای کم فیبر، عدم استفاده از میوه جات و سبزیجات، مصرف الکل و ... .

نشانه های هموروئید شامل موارد زیر است:

- خونریزی: اولین و شایع ترین علامت، خونریزی هنگام اجابت مزاج است که پس از دفع مدفوع سفت ایجاد می شود و به صورت خون روشن و تازه روی کاسه توالت می چکد. وضعیت آن طوری است که اکثرا پس از مدفوع است و به عبارتی از مدفوع جدا است. افراد بایستی متوجه باشند که اگر خون با مدفوع مخلوط باشد، بایستی به سایر عوامل مثل سرطان،پولیپ و کولیت مشکوک شد و حتما بررسی کامل روده بزرگ توسط جراح متخصص کولورکتال انجام شود.

- خروج توده (بیرون زدگی): دومین علامت،بیرون زدگی است. گاهی بالشتک های هموروئیدی از مقعد خارج می شوند که خود به خود جا رفته و یا برای جااندازی نیاز به دستکاری دارند و گاهی آنقدر وسیع هستند که قابل جااندازی نیستند و بایستی سریع تر به جراح مراجعه شود.

- درد: سومین علامت درد است که در هموروئیدهای درجه سوم و چهارم عارضه دار و یا هموروئیدهای خارجی و مخلوط بروز می کند.

درمان هموروئید

با توجه به نوع هموروئید و تشخیص پزشک متخصص، چندین روش درمانی وجود دارد:

درمان های طبی : که معمولا برای هموروئیدهای خفیف درجه اول و یا دوم توصیه می شود، عبارت است از کنترل یبوست به وسیله مصرف رژیم غذایی پرفیبر مثل میوه جات و سبزیجات، کاهو، آلو، انجیر، نان سبوس دار، اصلاح عادت اجابت مزاج، استفاده از پمادهای ضدهموروئید و استفاده از ملین ها و لگن آب گرم.

درمان های جراحی و سایر روش ها: در صورتی که درون هموروئید خارجی لخته تشکیل شود، پزشک ممکن است درمان جراحی برای برداشتن هموروئید را توصیه کند.

در موارد خونریزی های مکرر یا هموروئیدهای پیشرفته دردناک نیز ممکن است جراحی برای برداشتن هموروئید یا استفاده از شیوه های سرپایی مانند کوتر کردن، منجمد کردن و بستن هموروئید با حلقه لاستیکی توصیه شود.

شقاق (فیسور) مقعد چیست؟

فیسور یا شقاق، ترک و یا زخمی است که در ابتدای مقعد (رکتوم) رخ می دهد که بسیار دردناک بوده و گاهی با خونریزی مختصر موقع اجابت مزاج همراه است.

علل ایجاد این زخم متفاوت است، ولیکن در اکثر بیماران با تغییر اجابت مزاج از قبیل یبوست و یا اسهال شدید همراه است. شایع ترین محل این زخم در قسمت خلفی است.

فیسور به دو شکل حاد و مزمن دیده می شود. در فیسور حاد، علایم طی یک ماه اخیر و با درد شدید مقعد به خصوص در موقع اجابت مزاج شروع شده و زخم به صورت حاد است. درمان شکل حاد به صورت مراقبتی و سرپایی است. اکثرا با تغییر عادات غذایی و مصرف فیبر و سبزیجات و تنظیم عادات اجابت مزاج و استفاده از پمادهای بی حس کننده درمان می شود.

فیسور مزمن وقتی است که علایم فیسور طولانی می شود و گاهی حالت عودکننده به خود می گیرد. در این حالت اکثرا یک زایده پوستی نیز در لبه مقعد ایجاد می شود که در این صورت اکثرا نیاز به درمان های بیشتر از قبیل جراحی دارد.

درمان خانگی شقاق

1- عامل اصلی ایجاد زخم یعنی یبوست را از بین ببرید. خوردن سبزی ها و میوه های فراوان و یک تا دو قاشق روغن زیتون در روز و خوردن یک لیوان شیر یا آب ولرم در ابتدای روز می تواند برای رفع یبوست به شما کمک کند.

2- روزی دو بار به مدت 10 دقیقه در لگن آب گرم بنشینید. آبی که به این منظور استفاده می کنید، باید تمیز و گرم باشد (در حدی که باعث سوختگی نشود)، اما نیاز به ماده ضدعفونی کننده یا جوشاندن آب نیست. پس از بلند شدن از لگن به آرامی خود را خشک نموده و از پمادی که پزشک تجویز می نماید (معمولا پماد تریامسینولون یا هیدروکورتیزون برای این مورد توصیه می شود)، به مقدار کم فقط در ناحیه ابتدای مقعد (نه داخل آن) استفاده نمایید.

3- از یک مسکن مانند استامینوفن برای کاهش درد استفاده کنید، زیرا درد شدید باعث گرفتگی عضله مقعد و تشدید زخم می شود.

4- از خوردن غذاهای محرک مانند فلفل، ادویه جات، چای غلیظ، نسکافه و کاکائو خودداری نمایید.

5- در صورتی که درد و یا خونریزی مقعد با این اقدامات برطرف نشد، در اولین فرصت به پزشک متخصص مراجعه کنید تا درمان پزشکی لازم صورت پذیرد.

درمان پزشکی شقاق

معمولا در ابتدا برای درمان شقاق از داروهایی از قبیل پماد نیتروگلیسیرین یا پمادهای دیلتیازم استفاده می کنند (این داروها باید با تجویز پزشک استفاده شوند).

داروی دیگر، سم بوتولینیوم (بوتاکس) است که داخل عضله داخلی مقعد تزریق می شود.تزریق بوتاکس  باعث رفع اسپاسم یا گرفتگی عضله (اسپاسم اسفنکتر داخلی مقعد، اصلی ترین عامل بهبود نیافتن شقاق می باشد) و بهبود خونرسانی و ترمیم زخم شقاق بطور اساسی خواهد شد و تاثیر این روش با اقدامات تکمیلی به صددرصد می رسد.

درمان با بوتاکس یک روش آسان و معـجـزه گر در درمان فیشر (شقاق) است که فقط در یک مرحله انجام می گردد. این روش بطور سرپایی انجام شده و نیازی به بستری شدن و استراحت ندارد و فرد می تواند بلافاصله به محل کار خود بر گردد.

در این روش هیچ گونه عارضه ای همچون بی اختیاری دفع گاز و مدفوع که در روش جراحی ممکن است بروز نماید، دیده نمی شود. لذا امروزه در سراسر جهان، این روش به عنوان خــط اول درمان شقاق محسوب می شود.

راه نهایی درمان فیسور مزمن جراحی است که در این عمل معمولا قسمتی از عضله اسفنکتر داخلی مقعد قطع شده و گاهی نیاز به برداشتن زواید پوستی نیز است. این روش درمانی باعث بروز عوارضی مانند بی اختیاری دفع گاز و مدفوع می شود.