رمز و رمزگشایی قدمتی به اندازه تاریخ خط و نقشی بزرگ در رقم زدن تاریخ بشر دارد. با اینکه به نظر می‌رسد کامپیوتر کشف رموز را ساده کرده است، اما هنوز رمزهایی قدیمی هستند که ناگشوده مانده‌اند و به همین دلیل هم معروف شده‌اند.
خط نیا-ایلامی
خط نیا-ایلامی قدیمی‌ترین خط شناخته‌شده ایران‌زمین است که حدود ۳۰۰۰ سال پیش و در منطقه‌ای وسیع از شوش، پایتخت ایلامی‌ها، گرفته تا «تپه یحیی» در استان کرمان به کار می‌رفته است. خط نیا-ایلامی از راست به چپ نوشته می شده و به هیچ خط دیگری از عهد باستان شباهت ندارد.
تاکنون حدود ۱۶۰۰ لوح گلی که با این خط نوشته شده، پیدا شده‌اند که بیشتر آنها از زیگورات چغازنبیل در شوش، آنشان در استان فارس، تپه یحیی در جیرفت کرمان و تپه سیلک کاشان به دست آمده است. گقته می‌شود که این خط ۱۲۰۰ نشانه دارد. با اینکه مضامین این کتیبه‌ها معلوم شده‌اند اما این خط هنوز رمزگشایی نشده است.
در سال ۲۰۱۲ میلادی، دکتر «جیکوب دال»، استاد دانشکده مطالعات شرقی دانشگاه اکسفورد، متن این کتیبه‌ها را در کلیک وبسایتی منتشر کرد تا با تلاش جمعی متخصصان و تازه‌کارهای علاقمند، رمز این خط شکسته شود.
دست‌نوشته وُینیچ
این دست‌نوشته که حدس زده می‌شود در اوایل قرن پانزدهم میلادی در ایتالیا و به دست نویسنده‌ای ناشناس نوشته شده باشد، لقب «اسرارآمیزترین دست‌نوشته تاریخ» را دارد.
درباره نویسنده دست نوشته وینیچ حدس های مختلفی زده می شود. بعضی معتقدند خود وینیچ آن را جعل کرده است. این دست‌نوشته به نام ویلفرید وُینیچ نامیده شده است که آن را در سال ۱۹۱۲ میلادی خریداری کرد.
این کتاب شبیه کتاب‌های گیاه‌شناسی است، اما تصاویر گیاهانی که در آن دیده می‌شود، شبیه گیاهان شناخته‌شده نیست و متن آن هم به هیچ متن شناخته شده‌ای شباهت ندارد. هنوز هیچ‌کس از این کتاب سر در نیاورده است.
با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که کتاب به صورت سازماندهی شده و منسجم نوشته شده است. بنابراین مجموعه‌ای تصادفی از نشانه‌ها نیست، البته بسیاری، در اینکه این متن حاوی اطلاعاتی باشد، اظهار تردید کرده‌اند.
شاگ بورو
شاگ بورو عمارتی بزرگ و قدیمی است در منطقه استفوردشر در مرکز بریتانیا است. در باغ این عمارت، سنگ‌نگاره‌ای از جنس مرمر قرار دارد به نام «لوح چوپان».
این نقش برجسته از روی نقاشی نیکلا پوسن (۱۵۹۴–۱۶۶۵) نقاش فرانسوی ساخته شده است. پوسن این نقاشی را دوبار کشیده است. نقش برجسته چوپان از روی نسخه دوم ساخته شده است و در آن، چند مرد و زن چوپان در کنار یک مقبره دیده می‌شوند.
نام این نقاشی Et in Arcadia ego است که یعنی، «من در آرکادیا هم هستم» و در واقع، اشاره‌ای به این است که مرگ همه جا هست.
سنگ‌نگاره شاگ بورو از معروف‌ترین رمزهای دنیاست و بسیاری، آن را مربوط به محل جام مقدس می‌دانند؛ جام یا ظرفی که گفته می‌شود عیسی مسیح در شام آخر از آن نوشیده و دارای خواص جادویی است. در زیر این نقش برجسته، ده حرف که با نقطه از هم جدا شده‌اند، دیده می‌شود: O.U.O.S.V.A.V.V. & D.M
جدا شدن این ده حرف با نقطه، نشان می‌دهد که این حروف به همین ترتیب باید پشت سر هم قرار بگیرند. چوپان‌های تصویر هم با انگشت به دو تا از حروف اشاره می‌کنند.
این رمز یکی از معروف‌ترین رمزهای دنیاست و بسیاری، آن را مربوط به محل جام مقدس می‌دانند؛ جام یا ظرفی که گفته می‌شود عیسی مسیح در شام آخر از آن نوشیده و دارای خواص جادویی است.
در سال ۲۰۱۱ میلادی، رسانه‌های بریتانیا از قول ای جی مورتن، مورخ انگلیسی، نقل کردند که این رمز گشوده‌شده و پیامی عاشقانه بوده بین جورج آدامز و همسرش که در این عمارت زندگی می‌کردند.
اما بعضی رمزگشایان معتقدند که این پیام رمز مربوط به گروهی است به نام «دیر صهیون». این رمز هنوز به عنوان یکی از مهم‌ترین رمزهایی که شکسته نشده‌اند شناخته می‌شود، چون به گفته رمزگشایان، شکستن رمزی به این کوتاهی، نیاز به تطبیق آن با شواهد تاریخی دارد.
رمز بیل (Beale)
در سال ۱۸۸۵ میلادی، فردی به نام جیمز وارد اعلامیه‌ای در ویرجینیای آمریکا منتشر کرد با عنوان «اسناد بیل.» در این اعلامیه گفته شده بود که مردی به نام «توماس جفرسون بیل» گنجینه‌ای از طلا و جواهر را در محلی نامعلوم مخفی کرده که ارزش آن به پول امروز حدود ۶۵ میلیون دلار است. در اطلاعیه اضافه شده بود که محل این گنج در سه نوشته ذکر شده است که همه به رمز هستند.
به گفته وارد، بیل این متن‌ها را در جعبه‌ای نزد یک مهمانخانه‌دار به امانت گذاشته و به او گفته بود که اگر تا ده سال بعد، از او یا گماشتگانش خبری نشد، جعبه را باز کند.
البته قرار بود بیل کلید کشف این رمز را بعدها در اختیار مهمانخانه‌دار قرار دهد. اما نه از بیل خبری می‌شود و نه از کلید کشف رمز. مهمانخانه‌دار این صندوق را در اختیار دوستش قرار می‌دهد و او ۲۰ سال برای کشف رمز، وقت صرف می‌کند و موفق می‌شود که یکی از متن‌ها را رمزگشایی کند.
این متن به مقدار دقیق طلا و نقره و جواهرات و محل تقریبی دفن آنها اشاره می‌کند. اما متن‌های دیگر هنوز ناگشوده مانده‌اند. البته برخی محققان درباره صحت این داستان اظهار تردید کرده‌اند. آنها معتقدند که هیچ ردی از فردی به نام بیل وجود ندارد و در واقع، همه او را با انتشار اعلامیه وارد می‌شناسند، بنابراین وارد و بیل یکی هستند.
جو نیکل، محقق آمریکایی، معتقد است که رمز بیل داستانی کاملا تخیلی است که شباهت زیادی به قصه «گاو صندوق مخفی» فراماسون‌ها دارد. با اینکه تلاش‌های بسیاری برای گشودن دو رمز باقیمانده انجام شده است، اما هیچکدام تاکنون به نتیجه نرسیده است.
کریپتوس
در سال ۱۹۹۰ میلادی، هنرمند آمریکایی جیمز سنبورن، سازه‌ای به نام کریپتوس ساخت و در محوطه کلیک سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) نصب کرد. این سازه یک صفحه مسی شکل است که در واقع، ورق کاغذی است که از پرینتر بیرون آمده است.
از چهار رمزی که روی این سازه حک شده‌اند، سه رمز کشف شده است، اما رمز چهارم با اینکه کارکنان سیا و رمزگشایان حرفه‌ای و تازه‌کار روی آن کار کرده‌اند، هنوز نامکشوف مانده است و به عنوان یکی از معروف‌ترین رمزهای ناگشوده دنیا شناخته می‌شود.
در سال ۲۰۰۳ میلادی، یک گروه در یاهو راه‌اندازی شد تا فعالیت 2 هزار نفری را که برای گشودن این رمز کار می‌کنند، هماهنگ کند. در سال ۲۰۰۶ میلادی سنبورن روشن کرد که در متن چهارم، یک حرف برای اینکه به زیبایی اثر لطمه نخورد، جا افتاده است و چند مورد اشتباه دیگر هم در آن وجود دارد.
چهار سال بعد سنبورن رمز پنج حرف دیگر را اعلام کرد و به این ترتیب کلمه برلین به دست آمد.
برخی رمزگشایان معتقدند رمزهایی که تاکنون ناگشوده مانده‌اند یا واقعا حاوی اطلاعات مهمی نیستند یا اینکه در رمز اشتباه وجود دارد. با این حال، چنین رویکردی باعث نشده است کسانی که به دنبال لذت حل معما هستند، از تلاش برای شکستن قفل این رمزها دست بکشند.
