این تبلیغات همه‌جا پیش چشم هستند؛ پشت شیشه عطاری‌ها یا در سایت‌های اینترنتی و زیرنویس برنامه‌های ماهواره‌ای: «ترک اعتیاد با مواد گیاهی و کاملا بی خطر!»،«بدون خماری و ضعف، خیلی راحت ترک کنید!» و ... اما اخیرا سازمان پزشکی قانونی خبری منتشر کرده مبنی براینکه تعداد مرگ‌های ناشی از مصرف داروهای غیرمجاز ترک اعتیاد رو به افزایش است و جوانان بسیاری جان خود را اینگونه از دست داده‌اند. اما چرا این داروها باعث مرگ می‌شوند؟ با هم نظر متخصصان را می‌خوانیم.

ترامادول داروی ترک اعتیاد نیست!

ترامادول اصلا برای ترک اعتیاد استفاده نمی‌شود و مصرف خودسرانه آن ممکن است باعث اعتیاد، تشنج‌های مکرر و از بین رفتن حافظه کوتاه مدت و هوش فرد شود. اما درمقابل آن، قرص ترک اعتیاد بوپرنورفین اثر دارویی بالایی دارد و حتی قوی‌تر از متادون عمل می‌کند. درعین حال عوارض کبدی و کلیوی آن نیز خیلی خفیف‌تر از متادون است. با این حال بوپرنورفین فقط در عده خاصی جواب می‌دهد. افرادی هستند که بعد از مصرف این قرص برای طولانی‌مدت‌ دچار سردردهای مداوم می‌شوند. همچنین کسانی که دوست دارند حالت نشئگی را تجربه کنند با این قرص نمی‌توانند نشئه شوند. این قرص فقط برای ترک است و بلافاصله بعد از 20 روز مصرف آن می‌بینیم که بدن دستور می‌دهد دوز باید پایین بیاید. در طول روز بیشتر از 8 دوز نمی‌توان از آن استفاده کرد و حدود 3 ماه طول می‌کشد تا با آن، بیمار ترک کند.

این دارو عوارض مرگبار ندارد مگر اینکه همراه با داروها یا مواد مخدر دیگر خورده شود. متادون نیز در طول روز دوز و سقف خاصی دارد و چون قدرت نشئگی بسیار بالاست برخی افراد برای تجربه بیشتر این نشئگی دوز دارو را بالا می‌برند و متاسفانه دچار قطع تنفس می‌شوند.

مرگ در دوره ترک چه دلایلی دارد؟

یکی از دلایل مرگ در دوره ترک اعتیاد این است که فرد بیماری های قلبی، کلیوی و... داشته باشد و آن را به پزشک نگفته باشد.  همچنین استفاده همزمان دارو با مواد مخدر و نیز استفاده‌ کردن خارج از دستور پزشک می‌تواند جان فرد را به خطر بیندازد. حتی مصرف یک سی‌سی بیشتر از دارو امکان دارد فرد را به حالت کما ببرد! داروهای ترک اعتیاد عوارض خاص خود را دارند. برای مثال ممکن است موجب رسوب کلیوی، کبدی و... شوند. به همین دلیل بیماران باید تحت نظر پزشک به طور مرتب آزمایش بدهند.

اما اگر بیماران خودسرانه ترک کنند ممکن است یک روز حالت عصبی و استرسی‌شان بیشتر باشد و دوز دارو را بیشتر کنند و در مقابل آن، یک روز حال‌شان بهتر باشد و دوز دارو را کمتر کنند این بالا و پایین‌کردن دوز تاثیر مستقیم روی قلب و عروق می‌گذارد و امکان دارد کشنده باشد. حتی پزشکان نیز بعد از اتمام دوره دکترای‌شان اگر می‌خواهند در زمینه داروهای ترک اعتیاد کار کنند باید دوره‌های این قرص‌ها را جداگانه بگذرانند.

نکته مهم: هیچ گاه نباید این داروها را خودسرانه مصرف کرد.

دكتر فرزانه جوكار، سرپرست بخش آنالیز دستگاهی پزشكی ‌قانونی استان تهران:

این داروها گیاهی نیستند!

در طرح تحقیقاتی سازمان كه در قالب پایان‌نامه دانشجویی انجام شد، 80 نوع داروی گیاهی ترك اعتیاد عرضه شده در عطاری‌ها مورد بررسی قرار گرفت كه 8/83درصد این داروها به شكل كپسول، 8/13 درصد به شكل قرص، ‌3/1 درصد به شكل شربت و 3/1 درصد نیز به شكل پودر عرضه می‌شدند. براساس آنالیز صورت گرفته، تمامی این داروها بوی گیاه داشتند در حالی كه تركیبات‌شان عمدتا شیمیایی بود و تنها از گیاه اسپند برای دادن طعم و بوی گیاهی در این داروها استفاده شده بود. تركیبات داروهای گیاهی ترك اعتیاد عطاری‌ها شامل دیفنوكسیلات، ترامادول، آتروپین، كدئین، فلوكستین، دكسترومتورفان، سیپروهپتاتین و... بود. داروهای آنالیز شده عمدتا دست‌ساز و تولید داخل است و مصرف خودسرانه آنها قطعا عوارض بسیاری دارد.

دكتر مریم اخگری، رئیس آزمایشگاه سم‌شناسی پزشكی قانونی استان تهران:

افزایش شدید مرگ‌های ناشی از ترامادول

طی بررسی‌های انجام شده در سال‌های اخیر متاسفانه با مرگ‌هایی مواجه شده‌ایم كه به دنبال مصرف داروهای ترك اعتیاد اتفاق افتاده و در نمونه‌های اخذ شده از این اجساد تركیبات داروهای ترك اعتیاد قابل شناسایی است. همین موضوع موجب شد كه آنالیز داروهای ترك اعتیاد عرضه شده در عطاری‌ها را در دستور كار قرار دهیم. از 2 سال پیش در پی افزایش آمار مرگ و میر ناشی از مصرف غیرمجاز ترامادول به دستور وزارت بهداشت ترامادول به عنوان دارویی تحت كنترل معرفی شد به این معنا كه فروش و عرضه آن باید تحت نظر باشد.

علت تحت كنترل اعلام شدن ترامادول این بود كه مصرف آن در جامعه به ویژه در بین جوانان رو به افزایش است و با افزایش مصرف آن شاهد مرگ‌های ناشی از مصرف این دارو بودیم. از سویی تركیب ترامادول با داروهای دیگر و مصرف آن به عنوان قرص‌های ترك اعتیاد گیاهی در فرد عوارضی همچون سندرم‌های متابولیستی خطرناک ایجاد می‌كند كه در مواردی مرگ را به دنبال دارد.

مصرف ترامادول 50 درصد بیشتر شده است!

هدف پزشكی قانونی از اعلام تركیبات داروهای گیاهی ترك اعتیاد عرضه شده در عطاری‌ها یا از طریق ماهواره كه عمده ماده تشكیل دهنده آنها دیفنوكسیلات و ترامادول است، آگاهی دادن به افراد جامعه و هشدار در مورد مصرف آنهاست. امیدواریم این هشدارها موجب جلوگیری از روی آوردن به شیوه‌های غیرمجاز ترك اعتیاد شود. در پژوهشی كه در مورد افزایش مصرف ترامادول در كشور انجام شد، معلوم شد ظرف 4 یا 5 سال مصرف این ماده در كشور 40 تا 50 برابر شده و از آنجا كه این دارو مانند یك ماده مخدر عمل می‌كند افراد بدون اطلاع از عوارض، آن را مورد استفاده قرار می‌دهند در حالی كه در یك سال گذشته مرگ‌های ناشی از سوء مصرف ترامادول به شدت در كشور   افزایش   یافته   است.

دكتر محمود خدادوست، رئیس مركز تحقیقات پزشكی قانونی:

نظارت بر عطاری‌ها بر عهده وزارت صنعت است

مجوز فعالیت عطاری‌ها توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت و تحت نظر صنف عطاران و سقط فروشان صادر می‌شود و نظارت بر فعالیت آنها نیز بر عهده همین وزارتخانه و تیم‌های بازرسی آنان است. در مورد داروهای تركیبی كه با عنوان چاقی، لاغری، درمان اعتیاد،‌ برخی بیماری‌ها و‌... در عطاری‌ها عرضه می‌شود، نگرانی‌هایی وجود دارد زیرا مصرف این تركیبات ضمن تحمیل بار اقتصادی بر نظام سلامت كشور به مردم و جامعه نیز آسیب می‌رساند.

عرضه داروهای تركیبی در عطاری‌ها ممنوع است

در زمان دولت دهم مصوبه‌ای از دولت گرفته شد كه بر‌اساس آن توزیع داروهای تركیبی را در عطاری‌ها ممنوع اعلام كردیم. این مصوبه به وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز ابلاغ و با حضور نمایندگان این وزاتخانه، وزارت بهداشت و صنف عطاری‌ها جلسات و كارگروه‌هایی در این زمینه تشكیل شد. با توجه به عرضه داروهای غیر‌مجاز و غیر‌گیاهی در برخی عطاری‌ها، وزارت بهداشت این آمادگی را دارد كه یك نماینده به همراه تیم بازرسی وزارت صنایع به عطاری‌ها بفرستد تا تخلفات آنان در حوزه عرضه دارو‌های ترك اعتیاد و‌... را شناسایی کرده و زمینه برخورد با متخلفان فراهم شود. با توجه به مصوبه موجود خلاء قانونی در این زمینه وجود ندارد اما باید نسبت به شناسایی و برخورد با عطاری‌های متخلف اقدام كرد. در سال‌های اخیر برخی عطاری‌ها بدون مجوز دایر شده‌اند، عطاری‌ها تنها مجاز به عرضه گیاهان دارویی هستند بنابراین عرضه هرگونه فرآورده و داروی تركیبی در عطاری‌ها غیر مجاز است.

دكتر محمدرضا قدیرزاده، رئیس واحد مطالعات اعتیاد مركز تحقیقات پزشكی قانونی:

این داروها اعتیاد‌آورند!

اکثر تركیبات داروهای ترك اعتیاد عطاری‌ها شامل ترامادول، كدئین، دیفنوكسیلات و‌... به شدت اعتیادآور هستند. داروهای ترك اعتیاد باید تحت‌نظر پزشك و با دوز مشخص تجویز و مصرف شوند زیرا استفاده از داورهای ترك اعتیاد عرضه شده در عطاری‌ها بر‌اساس آنالیز صورت گرفته در پزشكی قانونی عوارضی را به همراه دارد كه ممكن است موجب مرگ افراد شود. داروهای ترك اعتیاد عرضه شده در عطاری‌ها تركیبات استانداردی ندارند و این داروها در ایران آن هم در كارگاه‌های زیرزمینی تولید می‌شوند. تركیبات این دارو‌ها كه با عنوان گیاهی عرضه می‌شود عمدتا شیمیایی است و تنها از اسانس‌های گیاهی برای طعم دادن به آن استفاده می‌شود.

در روزهای اول مصرف، داروهای گیاهی ترك اعتیاد عطاری‌ها اثر بسیار خوبی بر فرد معتاد می‌گذارد اما به مرور فرد باید میزان مصرف داروها را افزایش دهد بنابراین این داروها نه تنها موجب ترك نمی‌شود بلكه عوارض جبران ناپذیری را برای فرد مصرف كننده ایجاد می‌كنند.  در سال گذشته وزارت بهداشت ورود و توزیع داروی ترامادول را محدود كرد اما متاسفانه امروز با پدیده قاچاق ترامادول مواجه هستیم. از سویی دیگر شاهد توزیع داروی متادون در عطاری‌ها هستیم در حالی كه مصرف متادون بدون تجویز پزشك عوارض متعدد و حتی  مرگ به دنبال خواهد داشت.